Installatie Al-Sisi bezegelt het mislukken van de Egyptische revolutie

ACHTERGROND - De Egyptische revolutie is volledig terug bij af.

Egypte heeft dus weer een gekozen president, de tweede in even zoveel jaren. Zondag werd maarschalk b.d. Abdel Fatah al-Sisi geïnstalleerd in een Caïro dat voor de gelegenheid was getransformeerd in een militaire vesting.

Vorige week dinsdag werd bekend dat Sisi bij de verkiezingen 23,780,104 stemmen had gekregen, wat neerkwam op 96.9 % van de geldige uitgebrachte stemmen. Zijn enige tegenkandidaat, de progressieve Hamdeen Sabbahi kreeg slechts 3,05%. Eigenlijk kwam Sabbahi trouwens op de derde plaats, want het aantal blanco stemmers was nog net iets hoger: 3,1%.

Maar Sisi’s overwinning was dus onbetwistbaar. Helaas voor hem werd het resultaat echter niet met groot enthousiasme behaald. Slechts 45.47 % van de kiesgerechtigden nam de moeite te gaan stemmen. En dat terwijl de stembussen juist langer open waren gebleven dan oorspronkelijk gepland, de kiescommissie de tweede verkiezingsdag tot nationale feestdag had uitgeroepen en vervolgens ook nog de verkiezingen nog met een extra dag tot drie dagen had verlengd.

Allemaal maatregelen om te voorkomen dat de opkomst een laagterecord zou gaan opleveren. Dat werd dus weliswaar nog net afgewend (al bestaat er twijfel aan de betrouwbaarheid van de officiële opkomstcijfers), maar het resultaat bleef toch absoluut aan de magere kant. Zeker als we ons realiseren dat Sisi had gezegd dat hij zich kandidaat had gesteld ‘omdat hij het massale beroep dat de Egyptenaren op hem hadden gedaan niet kon weerstaan.’ Bovendien had hij het electoraat opgeroepen om massaal te gaan stemmen, opdat hij een breed mandaat zou krijgen van minimaal 80% van de keizers.

Het moet een teleurstelling voor Sisi zijn geweest, na alle uitingen van geweldig enthousiasme die we de afgelopen tijd hebben zien langskomen, zoals de vlaggen, kledingstukken, chocolaatjes, koekjes, en zelfs damesslipjes met zijn beeltenis erop.

Nadat het resultaat officieel bekend was gemaakt, bedankte Sisi niettemin de kiezers in een tamelijk nietszeggend speechje. Hij noemde zijn overwinning het resultaat ‘van de opofferingen van het volk tijdens de revoluties van 25 januari (2011) en 30 juni (2013) en de roep om brood, vrijheid en waardigheid.’En daarna riep hij de Egyptenaren op om aan het werk te gaan om voor Egypte een betere, stabielere en meer ontwikkelde toekomst te creëren.

Dat laatste is een probleem. Want afgezien van het feit dat Sisi er geen enkele onduidelijkheid over heeft laten bestaan dat de Moslimbroederschap ‘geschiedenis is’ en dat hij hard wil afrekenen met alle vormen van verzet en terreur, is er eigenlijk niet veel bekend over wat Sisi onder een betere toekomst van Egypte verstaat.

De maarschalk heeft er – anders dan zijn tegenkandidaat – tijdens de campagneperiode vanaf gezien zich aan het volk te vertonen of een beeld te geven van de plannen die hij heeft met Egypte. Verder dan wat algemeenheden en het steeds herhaalde mantra dat de Egyptenaren ‘aan het werk moeten gaan’ is er eigenlijk niets uit hem gekomen. Het vermoeden bestaat in brede kring dat dit ook niet anders kon, omdat er eigenlijk ook niets in zit. Dat hij – behalve een voorliefde voor recht en orde – ook helemaal geen plannen of ideeën hééft.

Sisi’s tegenkandidaat Sabbahi had wel een heleboel plannen. Hij wilde bijvoorbeeld tramverbindingen met de satellietsteden van Caïro aanleggen, massaal inzetten op zonne-energie en een vergaande belastinghervorming doorvoeren. Wellicht was het niet alles wat hij wilde haalbaar, maar ook tegenstanders van Sabbahi waren onder de indruk. Want gedurfde plannen zijn nodig om investeerders te trekken en werkgelegenheid te scheppen. De economische situatie van Egypte is namelijk dramatisch slecht en dat is nog understatement.

Sisi’s oproep om aan het werk te gaan was niet meer dan een loze kreet. Bovendien is het een klap in het gezicht van de textiel- en andere werkers die hadden gehoopt dat het verdrijven van Mubarak hen ook van hun corrupte management zou verlossen. Zij hebben daar de afgelopen drie jaar sinds de revolutie van 25 januari 2011 voortdurend actie voor gevoerd – evenals voor een broodnodige verhoging van het minimumloon. Tevergeefs.

Weliswaar is het minimumloon wel verhoogd, maar alleen voor werknemers van de overheid (en de verhoging vrijwaart ook hen niet voor armoede). De kans dat de na de val van Mubarak opgerichte alternatieve vakbonden alsnog een poot aan de grond krijgen, lijkt ongeveer nul. Sisi wil duidelijk dat er gepoetst wordt en niet geluld. Vertrouwen op de financiële steun van de Golflanden (minus Qatar) sinds Egypte heeft afgerekend met de Moslimbroederschap, lijkt één van zijn beleidsvoornemens en bezuinigen een ander. Mogelijk komt er straks een overeenkomst met het IMF aan, iets waar zijn voorgang Morsi vanaf zag. Dat betekent dan nog meer bezuinigingen en privatiseringen (lees: staatsondernemingen in de uitverkoop gooien).

Zoiets zou akelig lijken op wat Egypte al jaren meemaakte onder Mubarak. Maar dat is niet de enige overeenkomst met deze periode die zich opdringt. Sisi is opgekomen dankzij het feit dat zijn voorganger Morsi en diens achterban van Moslimbroeders de gelegenheid verknoeiden om Egypte te hervormen.

In plaats van samenwerking aan te gaan met de revolutionairen en democraten, probeerden de Moslimbroeders het alleen en stapelden fout op fout. Totdat iedereen er zo’n beetje genoeg van had en het leger een prachtig excuus had om in te grijpen en de ‘revolutie te redden’.

Maar dat ging meteen gepaard met een ongekende vorm van repressie en één van de grootste bloedbaden uit de moderne Egyptische geschiedenis. Meer dan duizend deelnemers aan sit-ins tegen het afzetten van president Morsi werden vermoord.

Daarna volgde een serie aanslagen, brandstichtingen en moorden in de provincie waarvan de Moslimbroederschap de schuld kreeg (maar waarnaar nooit een onderzoek is ingesteld – net zomin als de moorden op de participanten aan de sit-ins). En vervolgens kwam een serie vervolgingen op gang die zijn weerga niet kende. Het hele apparaat van geheime politie en inlichtingendiensten dat na de val van Mubarak gewoon intact is gebleven, kon er weer tegenaan alsof er nooit wat was gebeurd. Een ongekend aantal mensen werd gearresteerd. Juist één dezer dagen meldde Aswat Masriya dat sinds juli 2013 niet minder dan ruim 41.000 mensen zijn opgepakt.

Wie kritiek had op de repressie kon de pers over zich heen krijgen. Die had na de val van Mubarak evenmin echt een verjongingskuur ondergaan. Wie kritiek had op de gang van zaken was of een sympathisant van de Moslimbroeders, of – als een echo uit vroeger tijden – een agent van een een of ander buitenland dat het op Egypte had gemunt.

Er kwam ook een wet die demonstraties verbood (mind you: demonstraties waren hetgeen waarmee Mubarak was verjaagd) en veel revolutionairen van 2011 werden daarvan het slachtoffer (en zo niet dan zitten ze wel op een andere manier in het nauw). De rechterlijke macht deed er nog een schepje bovenop met vonnissen waarbij aanhangers van Mubarak, evenals ordetroepen die tijdens de opstand van 2011 slachtoffers hadden gemaakt, bij herzieningen van hun vonnissen werden vrijgesproken. En als klap op de vuurpijl kwamen er dus de afgelopen weken nog wat absurde recordaantallen doodvonnissen bij.

De situatie is nu allertreurigst in de ogen van de revolutionairen en democraten van 25 januari 2011. Maar niet alleen in hún ogen. Want hoe moet een samenleving waar een massabeweging als de Moslimbroederschap bloedig wordt vervolgd en alle uitingen van oppositie worden onderdrukt, ooit weer met zichzelf in het reine komen? Vandaar dat een aantal van de belangrijkste mensenrechteninstituten in Egypte kort voor Sisi’s inauguratie de toekomstige president een pakket van tien ernstig gemeende raadgevingen meegaf:

‘We begrijpen dat de volgende president wordt geconfronteerd met een aantal enorme uitdagingen die dateren uit de tijd van het wanbestuur van het land onder Mubarak en zijn opvolgers,’ schreven de organisaties. ‘Het is een zware erfenis van van misdaden en ernstige rechtsverkrachtingen die de afgelopen jaren hebben plaatsgevonden zonder dat de daders ervan zijn gestraft. De ondertekenaars willen wijzen op de onfortuinlijke, ernstige stijging in het aantal inbreuken op de mensenrechten sinds 3 juli 2013. Het is duidelijk dat de politiestaat, die geen rekening houdt met recht en mensenrechten, weer in ere is hersteld, op een manier die bruter en oncontroleerbaarder is dan onder Mubarak, alles onder het voorwendsel dat het gaat om de bestrijding van terrorisme.’

Vervolgens noemen de organisaties de tien punten die ik hier verkort weergeef (het origineel is hier te vinden):

1. Hervorm de commissie die de interim-president (Adly Mansour) instelde om onderzoek te doen naar de gebeurtenissen van juli 2013 en daarna.
2. Zorg dat de veiligheidsdiensten zich daar niet mee kunnen bemoeien en zorg dat de bevindingen van de commissie kunnen worden uitgevoerd.
3. Zorg dat het herstel van veiligheid en stabiliteit niet alleen met veiligheidsoplossingen wordt nagestreefd, maar in plaats daarvan ook via politieke oplossingen.
4. Beloof dat openheid zal worden betracht aangaande de uiterst slechte economische situatie, neem aan een tijdslimiet gebonden plannen aan die rekening houden met de legitieme economische rechten van alle Egyptenaren, stel minimum- en maximumlonen in, zorg dat er wat gedaan wordt aan de noodzaak om achtergestelde gebieden als de Sinaï, Opper-Egypte en de ‘informele’ buitenwijken te ontwikkelen en stel aanvaardbare minimumeisen in voor gezondheidszorg, huisvesting, onderwijs en afvalverwerking.
5. Laat de status van gevangenen herzien door een onafhankelijke commissie van vertegenwoordigers van mensenrechtengroepen en laat iedereen vrij die vastzit wegens het uiten van een mening. Trek ook de wet in die het recht op bijeenkomsten en het uiten van protest beperkt.
6. Regel het gebruik van vuurwapens door de veiligheidstroepen zodanig dat ze in overeenstemming zijn met internationaal erkende maatstaven. Hervorm de politie en ratificeer een aantal internationale verdragen, zoals het Verdrag tegen het Martelen, het Verdrag betreffende de rechten van het kind, etc. (De organisaties noemen diverse verdragen met name.)
7. Maak het mogelijk dat de Hoge Commissaris van de VN voor de Mensenrechten een bureau kan openen in Egypte, evenals diverse internationale mensenrechtenorganisaties, en herzie de wet op de NGO’s zodat deze in overeenstemming is met internationale standaarden.
8. Ontwerp met behulp van de civil society en vrouwenorganisaties duidelijke strategieën om alle vormen van agressie jegens vrouwen uit te bannen, en zorg dat gelijkheid van de seksen vastgelegd wordt in de grondwet. Zorg voor representatie van vrouwen in vertegenwoordigende lichamen en zet een commissie op om discriminatie tegen te gaan. Verbeter de positie van kinderen die van misdrijven worden beschuldigd, onder meer door de instelling van speciale juridische autoriteiten voor kinderen.
9. Zorg voor een hervorming van het juridische systeem, zowel de rechterlijke macht als het openbaar ministerie. Zorg voor procedures voor de benoeming van officieren van justitie in overeenstemming met de grondwet en schrap het toezicht van het ministerie van Justitie op de rechtelijke macht om de volledige financiële en administratieve onafhankelijkheid van rechters te waarborgen. Herzie het procesrecht en de maximumtijd dat een verdachte in voorarrest mag blijven.
10. Herstructureer de media op basis van voorstellen die al gedaan zijn door de vakbond van journalisten en mensenrechtenorganisaties en moedig ze aan om alle vormen van opruiing en lastercampagnes jegens politiek tegenstanders te staken.

Het is al met al niet niks wat de mensenrechtenorganisaties zeggen, en het geeft – naar mijn mening – een goed beeld van wat er allemaal op de helling zou moeten om het sociale evenwicht in Egypte herstellen en af te rekenen met de gevolgen van wat ik dan maar het jarenlang gebrek aan noodzakelijk onderhoud onder Mubarak en diens ondemocratische voorgangers zal noemen.

De kans dat Sisi deze taak ter hand gaat nemen is echter verwaarloosbaar klein. We moeten niet vergeten dat dit de chef van de militaire inlichtingendienst was die onder Mubarak is opgeklommen en de man die onder het militaire bewind van de SCAF in de overgangsperiode na het verdrijven van Mubarak, de beruchte ‘maagdelijksheidstesten’ van vrouwelijke demonstranten op Tahrir verdedigde.

Bovendien kwam verleden jaar augustus een stuk boven water dat hij schreef in 2006, toen hij een cursus volgde aan het Army War College in de VS. Daarin schreef Sisi dat democratie in het Midden-Oosten mogelijk weinig overeenkomsten zal hebben met die in het Westen. Hij schreef dat er ‘geldige redenen’ zijn voor heersers om de macht niet over te dragen aan het volk. ‘Veiligheidsoverwegingen, zowel interne als externe’ zouden dat in de weg staan, evenals de noodzaak om ‘het volk op te voeden’.

Niet bepaald woorden van iemand die ‘de verworvenheden van de revolutie van 25 januari’ verder zal gaan uitbouwen, lijkt me. Egypte’s progressieve voorhoede zal zich moeten opmaken voor een tweede ronde die nog wel eens lang op zich kan laten wachten. De revolutie is volledig terug bij af.