COLUMN - Vraag me maar niet waarom ik hier nu ineens over schrijf. Hou het maar op een combinatie van aanleidingen. Vraag me ook maar geen details – wat ik kwijt wil, staat hier onder. En nee, ik ben niet suïcidaal, dit is geen verkapte noodkreet. Maar ik breek me dus al een poos het hoofd over de vraag: als iemand denkt aan suïcide – zelfmoord in dat kale, kille Nederlandse woord – moet hij dan zijn omgeving daar over inlichten of niet? Een vrij duivels dilemma.
Want ga maar na: als je niks zegt en je stapt er ‘onverwacht’ uit, laat je dierbaren achter met duizend vragen. Afscheidsbrieven lossen dit niet, of slechts zeer ten dele op. De nabestaanden zullen zich tot in lengte van dagen blijven afvragen: hoe is het mogelijk dat ik dit níet heb zien aankomen?! Heb ik mijn familielid/partner/vriend dan zó verwaarloosd? Heb ik zó slecht geluisterd?! Bovenop het verwoestende verdriet van de suïcide sec geeft dat een extra kwelling. En een tipje van de sluier waarom ik hier over schrijf: ik spreek uit ervaring.
Maar als je wél aankondigt dat je ‘het niet meer ziet zitten’ zorgt dat voor angst en misschien zelfs paniek in je omgeving. Ook dat heb ik ervaren. In het beste geval leidt dat tot hulp waardoor je van je voornemen – of misschien pas vage idee – wordt afgehouden. In het slechtste geval vindt de suïcide wél plaats – en zit eenieder bovenop het verdriet met een immens schuldgevoel. ‘Hij/zij had het nog gezegd… en ik heb niks ondernomen’.
Machteloosheid kan zich aandienen, als het voornemen is uitgesproken en de persoon in kwestie kan niet worden geholpen, het probleem dat hem of haar kwelt kan niet worden opgelost.
Een – al dan niet versluierde – aankondiging kan ook worden ervaren als een vorm van emotionele chantage. ‘Laat ik diegene maar terwille zijn, want anders…’. Soms wordt het ook regelrecht zo ingezet: ‘Als zus of zo wel of niet gebeurt, maak ik er een einde aan.’ Wederom: ik spreek uit eigen waarneming.
En dan hebben we nog de mislukte pogingen. Dan kan de hoofdpersoon tenminste achteraf nog worden gevraagd: hoe kwam je er toch bij?
Van wat ik er van begrepen heb gaat het denken aan suïcide meestal in fases. Een vaag voornemen (‘Zal ik…?’) heeft menigeen wel eens. Al zal zelfs dat niet door iedereen worden uitgesproken, wat dat betreft is zelfdoding een heus taboe.
Een volgende stap in het denken is het voornemen: ‘Ik denk dat ik maar eens…’, gepaard gaande met informatie zoeken, middelen aanschaffen, locaties bedenken. De groep die daar aan toekomt is volgens mij maar klein. En tot slot is er het daadwerkelijke voornemen – al keren mensen ook in die fase nog wel eens op hun schreden terug. Ze bedenken zich aan de rand van de spoorlijn. Ze bestaan, ik heb ze wel eens gesproken, recent nog.
Ik ben geen expert, verre van. Ik heb wat gelezen, wat nagedacht, gesprekken gevoerd, op zoek naar een antwoord op de welhaast filosofische vraag: is het beter je mond te houden en in stilte te lijden tot het bittere einde, of is het juist raadzamer het gevecht in je hoofd met de buitenwereld te delen? En zo ja, wanneer dan? In fase 1, 2 of 3?
Ik heb wat rondgesnuffeld op sites over zelfdoding, op deze bijvoorbeeld. Of op deze. Maar een helder antwoord heb ik niet gevonden.
Voor alle duidelijkheid: ik geloof dat het in alle gevallen nuttig is om hulpverleners in vertrouwen te nemen. Al was het maar om impulsieve zelfmoord-gedachten met medicijnen ‘even’ weg te drukken, waarna de rust in het hoofd kan wederkeren. Ik heb het zien gebeuren.
Maar de vraag: wel of niet openhartig zijn tegen dierbaren, ik weet het nog steeds niet. De vraag ligt nog altijd voor me. Levensgroot.
Reacties (23)
‘Beter’ hangt ook af van wat je wil bereiken: is het doel dat de suïcide niet plaatsvindt, of dat nabestaanden vrede kunnen hebben met het laatste besluit?
@1: Terechte vraag. En dat is onderdeel van het dilemma. Het antwoord is: ik weet het niet. Misschien is het eerste doel ‘geen suïcide’ en – als dat niet haalbaar blijkt – het tweede doel: ‘vrede met laatste besluit’.
@0 zodra je je naasten in vertrouwen neemt m.b.t. Je voornemen/plan, is de kans levensgroot dat er hulpverleners bij betrokken raken. Iemand met wie gedeeld wordt, kan zich immers vrijwel nooit voorstellen dat er geen enkele andere mogelijkheid meer is dan zelfdoding en zal vaak op zoek gaan naar ‘oplossingen’. Zodra hulpverleners inschatten dat er sprake is van een werkelijk voornemen en plan tot zelfdoding, dan is er “gevaar voor jezelf of je omgeving”. En vervolgens loop je risico van een gedwongen opname in een psychiatrische instelling, waarmee effectief de mogelijkheid tot zelfdoding (tijdelijk) vrijwel niet aanwezig is.
Delen van je doodswens, maakt de kans dat je je plan nog kan uitvoeren klein. Delen is dus accepteren dat er nog een andere weg is, terwijl juist de wens van zelfdoding veelal voortkomt uit geen andere weg meer zien. De vraag wat ‘beter’ is, wordt dus ingehaald door de (on)mogelijkheid die je met delen creeert.
Maar waarom deze vraag hier? En aan wie? Dit is een blog.
In algemene zin is hier uberhaubt geen antwoord op te geven. Ligt aan die suïcidale persoon zelf maar ook aan de sociale omgeving. Geen geval is gelijk.
Het klinkt me in de oren alsof je een zelfmoordcursus aan het voorbereiden bent.
@4: Hij zegt aan het begin : vraag me niet waarom. Maar toch: terechte vraag, maar ook dapper blog over een bijkans onmogelijk onderwerp. En verder heb ik over het onderwerp niets te melden.
@4 Vanuit de hoek van nieuws en statistiek: 400.000 nederlanders overwegen zelfmoord per jaar. Ruim 100.000 doen een poging, al of niet met het oog het daadwerkelijk te laten lukken. 1700 doen en lukt het ook. Aantallen zijn sinds de economische crisis stijgend. 113online, een van de belangrijkste anonieme hulplijnen los van de reguliere ggz, moet elk jaar knokken voor haar financiele bestaan. Zelfdoding, de sociale impact en de omliggende dilemma’s is een relevant onderwerp, juist ook voor een blog als dit.
Sjors, je vraag is een goede vraag maar je vertelt te weinig om een zinnig antwoord te krijgen.
In het algemeen vind ik het erg goed als mensen voorspoed maar ook tegenspoed en juist ook rampspoed delen. Als je deelt ben je niet alleen, het kan helpen beslissingen goed te evalueren voordat je echt er uit wilt stappen, enz.
Maar om te kunnen delen moet je zelf bewust een stap nemen, net zoals je zelf bewust een levenseindewens moet ontwikkelen. Ik vraag me af of bij veel mensen die een levenseinde wens hebben er wel spraken is van een mentale vrijheid waarin ze echt een keuze kunnen maken. Mensen met ernstige depressies, met angstpsychoses. Niet dat ik een grens kan aangeven, maar er zijn best wel mensen waarbij ik betwijfel of ze met hun volle verstand een dergelijke keuze in vrijheid hebben kunnen maken.
Maar goed, in het algemeen zou mijn antwoord op je vraag of mensen een levenseindewens die beter zouden kunnen delen met hun omgeving een volmondig “ja” zijn.
Wat Noortje zegt. Ik zou liever hebben dat men het vertelde, dat geeft toch inzicht in de situatie of in de gedachtenwereld van de suïcidant. En dan kan er nog gekozen worden of, en welke aktie er ondernomen kan worden. Dan kan er nog gezegd worden dat dat ‘zwarte denken’ (bij depressies) tijdelijk is, en verholpen kan worden met medicatie. Het geeft de potentiele rouwende achterblijvers een minder machteloos gevoel.
´Maar de vraag: wel of niet openhartig zijn tegen dierbaren, ik weet het nog steeds niet. De vraag ligt nog altijd voor me. Levensgroot´.
In Nederland geldt zelfmoord als iets negatiefs. Vaak wordt het er laf genoemd, en een daad die schande over de directe sociale omgeving van de zelfdader brengt. In Japan daarentegen is of kan zelfmoord eervol zijn, voor de pleger, zijn familie en zijn land.
Eea vrij naar Durkheim.
De verschillende culturen geven de zelfmoordenaar dus verschillende aanwijzingen (suggesties) over hoe openhartig hij over zijn voorgenomen daad mag / moet zijn.
In beschouwingen over zelfmoord moet je jezelf niet aan je solipsistische evidenties ophangen, maar je van meet af aan op intercultureel standpunt stellen.
@7, tegelijkertijd vraag ik me af hoe we daarmee omgaan. Heeft iemand die depressief geweest is of psychotisch bv de vrijheid om aan te geven dat ze bij een herhaalde psychose of depressie niet meer zien zitten? Dus wordt een wilsverklaring bijvoorbeeld gerespecteerd – een waarbij je in je goede periode, waarin je volledig wilsbekwaam is, ook aangeeft dat je wel degelijk een werkelijke doodswens hebt tijdens je depressie?
Mag je de vraag uberhaupt open bekijken, dus de open vraag onderzoeken wat de voorwaarden zijn waaronder iemand het leven de moeite waard vindt, en wanneer het voor die persoon ondraaglijk lijden wordt? Wordt dat niet veel te vaak een gesloten vraag ‘hoe duwen we suicidale gedachten weg’?
En ergens valt me dat in de vragen in #0 ook erg op: de focus is op het proces richting zelfmoord. Maar naast de zelfmoord is ook de vraag over het leven van zo’n groot belang. Want voor de ‘eerste fase’ waarin je denkt ‘zal ik misschien’ is de constatering dat er op dat moment iets is wat vrijwel niet te dragen is. En dat is niet alleen een probleem waar een oplossing voor gevonden moet worden, het zijn ook fundamentele levensvragen. En waar het bij fysiek lijden en dementie een beetje besproken kan worden wat mensen niet meer willen verdragen, is het bij depressie en psychoses al een heel stuk lastiger.
En ik denk dat ruimte voor die levensvragen de eerste voorwaarde is voor mensen een doodswens kunnen bespreken.
En ik denk ook dat het een andere kijk biedt op schuldvragen over ‘wat hadden we kunnen doen’. Omdat, als ik naar mezelf kijk, het overduidelijk is dat er een heleboel situaties zijn die mij ondraaglijk lijden lijken waar anderen niets aan kunnen doen. Dan denk ik inderdaad aan dementie bv – dat er anderen zijn die om je geven maakt het verlies van je individuele zelf (wat mij in elk geval erg beangstigt) niet minder.
Wat een minnen zeg. Sorry voor de verkeerde inschatting. Ik ben juist erg vóór openlijk praten over suïcide. In alle vormen. Maar van de strekking van dit stuk snap ik niks.
Egidius waer bestu bleven
Mi lanct na di gheselle mijn
Du coors die doot du liets mi tleven
Dat was gheselscap goet ende fijn
Het sceen teen moeste ghestorven sijn Egidius, waar ben je gebleven?
Inca @10, spijker en kop.
Mensen met ernstige depressies, met angstpsychoses. Niet dat ik een grens kan aangeven, maar er zijn best wel mensen waarbij ik betwijfel of ze met hun volle verstand een dergelijke keuze in vrijheid hebben kunnen maken.
Ik denk dat juist mensen met ernstige depressies of psychoses in staat zijn om aan te geven dat ze hun leven moe zijn. Als medicatie niet helpt en de klachtenvrije periodes korter worden (wat bij psychoses nogal eens voorkomt), dan kan ik me prima voorstellen dat je besluit om d’r een eind aan te maken. Omdat het leven zo te vermoeiend, te slopend is.
Om tegen mensen met dat soort ziektes te zeggen dat ze geen euthanasie mogen plegen (want dat is het in feite; het is een manier om ondraaglijk lijden te stoppen): dat is marteling. Inhumaan.
@14 als ik de indruk had gegeven dat ik die mensen hun levenseinde niet gun, in tegendeel!. Ik ben het helemaal met je eens dat een dergelijk leven een marteling is. Maar wat Inca al stelt is dat het in dergelijke gevallen uiterst belangrijk is daarover te praten en denken in periodes dat het niet zo slecht gaat.
@10
Zelfmoord “mag” in Nederland niet. Zodra er een dreiging is, komt de GGZ crisisdienst langs (al of niet via politie of huisartsenpost) en doet een beoordeling of je een gevaar voor jezelf of je omgeving bent.
Jij trekt de discussie (terecht) breder naar euthanasie bij ondraaglijk geestelijk leiden. Het voordeel van euthanasie is dat hier wel ruimte is om met je naasten je doodswens (of fundamentele levensvragen) te bespreken.
Ik blijf een voorstander van een (variant op) de pil van Drion. Baas over eigen leven. Hoe depressief of psychotisch ook. Dan is er in elk geval ruimte om zonder straf (afnemen eigen keuzen door psychiatrische opname) met naasten te bespreken wat je van plan bent, net als bij euthanasie. Bovendien voorkomt dit getraumatiseerde treinmachinisten, ambulancepersoneel en andere hulpverleners. Met deze mogelijkheid, zou ik de vraag van Sjors wat beter is willen beantwoorden met open bespreken en afscheid kunnen nemen. Dat lijkt me minder ingrijpend dan een vader of vriendin die onverwachts zelfmoord pleegt (en ook beduidend minder eenzaam voor degene die er een eind aan wil maken).
@16, ik wilde de discussie niet direct naar euthanasie trekken, al hangt dat natuurlijk erg samen omdat het over dezelfde vragen gaat.
Maar veel belangrijker vond ik deze context het onderscheid tussen het bespreken van zelfmoordplannen (waar inderdaad op dit moment over het algemeen actie op ondernomen wordt*) en het bespreken van levensvragen. Je kunt met een arts een wilsverklaring bespreken over zaken als lichamelijk ondraaglijk lijden, of lijden bij dementie. Dat is NIET hetzelfde als om euthanasie vragen. Ik ben in elk geval van mening dat diezelfde vragen een bredere plek moeten krijgen, in de hulpverlening en in de maatschappij, om uitgebreid te bepraten. En daarbij mogen zaken als depressie en psychose ook gewoon besproken worden als ondraaglijk lijden, en andere zaken ook.
Je zou het zeker met psychologen en psychiaters moeten kunnen bepraten, open dus, zonder dat er een vooraf bepaald goed en fout antwoord is. Daar is juridisch en medisch gezien geen enkel bezwaar tegen, het vereist alleen een houdingsverandering.
Ik ben het verder ook eens met jouw mening over de pil van Drion hoor, en ik vind dat iedereen het ultieme recht heeft over z’n eigen leven te beslissen, maar dat is iets waar een wetswijziging voor nodig is, en gaat dus een stapje verder.
* als alles goed verloopt tenminste, kennis van mij heeft een klacht ingediend tegen de HAP en crisisdienst omdat ze de noodzaak niet zo zagen bij een zwaar psychotisch iemand.
@3: Ik denk dat het effect van ‘gedwongen opname’ toch wat wordt overschat. Deels baseer ik dat op journalistieke ervaring, ik heb in het verleden wel geschreven over de regelgeving rond BOPZ. De drempel is hoog, zéér hoog. Zo hoog dat acuut ingrijpen vaak niet haalbaar is als er nog geen (gewelddadige) incidenten zijn geweest en/of als er geen sprake is van een psychiatrische aandoening. Een geestelijk ‘gezond’ iemand met enkel een suïcidewens (is dat een contradictio in terminis?) zal volgens mij niet gedwongen worden opgenomen.
Deels baseer ik deze stelling – ook weer – op eigen ervaring. Ik heb, weliswaar al flink wat jaren geleden, de procedure voor gedwongen opname proberen op te starten voor een naaste die actief dreigde met suïcide, èn met geweld tegen anderen. Het bleek een kansloze zaak, eenvoudigweg vanwege bovenstaande: er was geen sprake van een psychiatrische aandoening. De huisarts en de geconsulteerde psychiater waren er snel klaar mee.
Overigens vind ik de reacties hier zeer waardevol en interessant.
@18, de psychische druk kan echter toch behoorlijk hoog zijn. Zelfs als het niet leidt tot gedwongen opname lijkt het behandeld worden als ‘verdachte’ me buitengewoon vervelend, en de dreiging op zich zou voor veel mensen beslist genoeg kunnen zijn om niets te zeggen. Ook denk ik dat het uitmaakt of je wel of niet een geschiedenis hebt met psychiatrische aandoeningen – stel dat men wel iets heeft vastgesteld, is de drempel dan nog steeds zo hoog?
Wat mij verder opvalt is dat er heel weinig toegankelijke informatie is over de BOPZ. Ik ken een paar ervaringsverhalen, weinig cijfers en nog minder werkelijk objectieve beschouwingen of het systeem een beetje voldoet. Of het voldoende steun biedt als dat nodig is, zonder teveel iemands vrijheid in te perken. En of zo’n gedwongen opname ergens toe leidt, tot goede behandeling bv. En ook hoe het ervaren wordt door de mensen die ermee te maken hebben, kan ik maar moeilijk vinden.
(Wel ben ik behoorlijk sceptisch over het functioneren van de GGZ in het algemeen – op diverse manieren is de ervaring toch vaak dat het gaat over regels, procedures, formulieren, afgebakende kadertjes en afdelingen, en veel minder om werkelijk in contact te komen met de persoon. Maar ook die ervaringen zijn zonder de privacy van diverse personen te breken niet echt toe te lichten.)
Wat ik hier mis is een spiritueel perspectief op zelfmoord die de vraag over het wel of niet in kennis stellen irrelevant maakt.
In plaats van zelfmoord raadt Eckhart Tolle overgave aan. Effectiever: ga dood voordat je dood gaat. Sterf nu het op denken gebaseerde zelfgemaakte ego. Dat wat pijn en lijden veroorzaakt ben jij niet en het moet stoppen. In zekere zin bestaat zelfmoord niet eens: je vermoordt slechts je egoïsche identiteit en je sleept jezelf in zijn val mee.
Anderen kunnen het veel beter verwoorden:
https://www.youtube.com/watch?v=1Ja75T5wF1U
https://www.youtube.com/watch?v=_o80Q4pLvTE
Tja zelfmoord… Ben 1 keer iemand verloren waarvan ik me pas veel later ben gaan afvragen of hij misschien toch niet zelfmoord heeft gepleegd. Ik vond namelijk jaren na zijn dood een ongelofelijk heftig (voor mij persoonlijk dan) handgeschreven zinnetje in een dik boek. Of het er iets toe doet? Eigenlijk niet want hij wilde en kon niet meer verder, zei zijn partner over de laatste maanden voor zijn dood. Een leven dat te zwaar was voor een mens om te leven is dat wel leven…… Ik weet het echt niet! Ik zal nooit antwoord krijgen op mijn vraag besef ik. Is dat erg? Nee eerlijk gezegd niet, de dood was een verlossing en bevrijding voor hem en daar heb ik 100% vrede mee. Ik ben daarna verder gegaan met leven en geniet meer dan ooit tevoren, achterom kijken heeft namelijk totaal geen zin. In je verdriet blijven hangen vind ik het allerdomste wat een mens kan doen.
@17
@18
De drempel voor gedwongen opname is enige jaren terug wettelijk fors verhoogd. Een soort tegenreactie op het kunnen wegstoppen mensen tegen hun wil in een instelling. Nu is het criterium een gevaar voor jezelf of omgeving zijn. Een eerste gedachte of zelfs concrete gedachten aan de dood zijn onvoldoende; je moet echt een plan hebben. Dat beoordelen door de crisisdienst (De HAP heeft geen clou, het zijn de spv en de psychiater die een beoordeling doen) gebeurt aan de hand van die criteria. Best prettig dat de wet zo scherp is; het is nogal wat om iemand op te sluiten. Maar door zo dicht bij de grens te lopen als beoordelaar, gaat er zeker wel eens iets mis bij die beoordeling. HOE schat je in dat iemand echt zelfmoord wil plegen, terwijl hij zegt van niet? Wat ook beperkend werkt is dat een beoordeling niet gedaan kan worden wanneer iemand onder invloed is. Dus flink zuipen, dan dreigen met zelfmoord en vervolgens de familie bij de HAP aan de lijn, die de crisisdienst belt…. Leidt bijna altijd tot niet kunnen opsluiten van een patient. Hoe ernstig de zaak ook is, eenvoudigweg door beperkingen in de wet. Zowel de inschatting van werkelijk gevaar en niet kunnen beoordelen onder invloed zijn zaken die familieleden niet begrijpen. Zij zien een geliefde die totaal de weg kwijt is.
Met de bezuinigingen in de ggz worden steeds lichtere mensen ingezet op de eerste beoordeling en qua psychiaters is het tekort zo groot dat echt kritisch zijn op kwaliteit soms uitblijft. Dit zal, zeker met de nauwe wettelijke criteria, en bezuinigingen op opnameplaatsen, de kwaliteit niet ten goede komen. Leidt een (verkeerde) beoordeling tot een zelfmoord, dan gaan de hulpverleners overigens lange tijd door een hel (onderzoek op onderzoek).
Vanavond heeft mijn partner crisisdienst. De hele avond en nacht telefoontjes en op pad. En morgen weer een gewone werkdag, moe of niet. Soms op 1 avond/nacht 10 of 20 oproepen van mensen die mogelijk een gevaar voor zichzelf of anderen zijn. Soms criminelen, soms verslaafden, soms gewone mensen die een vervelend leven hebben of die compleet in de war zijn. Soms 12 jaar oud, soms 90 en dement. Soms iemand die thuis de gasleidingen aan het doorzagen is, soms iemand langs het spoor, soms iemand waarbij de poep in dikke lagen op de vloer ligt, soms in de politiecel. En steeds weer die ene inschatting: is dit ECHT een gevaar of is het alleen een voornemen. Is het iemand die depressief is? Een borderliner die aandacht wil? Wat is waar in de kluwen van verwardheid? Is de familie in staat tot juiste informatie geven, of proberen die iets af te dwingen dat wettelijk niet mag? Kan ik de familie uitleggen wat de wet aan eisen stelt? (Vaak niet). En vervolgens, waar plaats ik deze persoon? Per weekend is er voor een hele regio vaak maar 1 plekje vrij in het ziekenhuis…
Natuurlijk gaan er dingen mis. Ik breek geen lans voor de GGZ en de misstanden daar. Ik vind dat iedereen (bij voorkeur zonder psychische schade aan derden) zich van het leven mag beroven. Maar deze voortdurende inschatting over leven en dood, of beter doodsplan, is zo ongehoord moeilijk.
Een gedwongen opname is zuiver gericht op bieden van veiligheid. Niets meer. Als alles goed gaat ontstaat daarna een behandelingstraject. Als het goed gaat.
Een half uur per despressieve, schizofrene, borderline of andersinds gestoorde / zieke client, eens per x. En dan 12 keer op een dag. Tussendoor en savonds alle registratie doen. Het huidige systeem zorgt inderdaad dat werkelijk in contact komen heel moeilijk is. Aan het einde van de dag herinneren wie je aan het begin gesproken hebt wordt al moeilijk. In die zin is de crisisdienst beter: hier zit geen tijdsdruk op en dit kan je zo zorgvuldig als maar mogelijk doen. Mocht je echter van plan zijn om overdag voor een trein te springen, dan wordt je door de politie weggeplukt en tussen een van de 12 gesprekkken op een dag gepropt. Want de separate crisisdienst overdag is wegbezuinigd.
N.v.t.