Dossier Fons Jacobs: de twee Limburgse affaires

ONDERZOEK - Het is nooit duidelijk geworden wie achter de bedreiging van de toenmalige Helmondse burgemeester Fons Jacobs zat. Wel blijkt nu dat hij zelf verdacht werd van corruptie. In het eerste deel van een uitgebreide reconstructie kijken we naar de Limburgse affaires van de oud-burgemeester.

Met een brede armzwaai heft Fons Jacobs een druipende kelk Bavaria-bier en proost voor een zaal vol feestvierders. Op de achtergrond klinkt de carnavalskraker “de kat van Hellemond”. ‘Dat dier past bij de stad’, legt Jacobs uit, ‘het is een intelligent beest met negen levens’.

Het is een scene uit een filmpje dat is gemaakt bij het afscheid van Jacobs, die op 1 november 2012 met vervroegd pensioen ging als burgemeester van Helmond. Het is een joviaal sluitstuk van een carrière met negen levens. Na een bij vlagen hectische loopbaan kon Fons Jacobs gaan genieten van zijn welverdiende rust. Hij heeft dan een lange staat van dienst: drie burgemeesterschappen, in Nederweert, Brunssum en Helmond. Daarvóór was hij topambtenaar bij het ministerie van VROM.

Maar Jacobs´ carrière werd ook gekenmerkt door diverse dieptepunten: aanslagen, bedreigingen en associaties met gesjoemel.

Landelijk is Jacobs even bekend als de burgemeester van Helmond die moest onderduiken na bedreigingen uit het drugsmilieu. Op 1 december 2010 verschenen er ineens politiecabines tegenover Jacobs’ woonhuis in een lommerrijke villawijk in Helmond. Agenten in kogelvrije vesten en met mitrailleurs op de borst zetten de straat af. De burgemeester zelf verdween een poos uit het openbare leven en zelfs een tijdje uit Nederland. Het Openbaar Ministerie maakte er een hele show van: de dreiging tegen Jacobs was zéér ernstig, ongekend voor Nederlandse begrippen, zo hielden ze de buitenwereld voor, en het hield verband met de nieuwe coffeeshop Carpe Diem.

Die had op 1 juli 2010 de deuren geopend. Kort vóór de opening was een terreinwagen het pand binnengereden, en op 30 juli werden er twee granaten naar binnen gegooid. Burgemeester Jacobs legde een sluiting tot 1 december op. Net voordat Carpe Diem de deuren weer mocht openen, kwam de informatie dat Jacobs met de dood werd bedreigd.

Tweede keer

De burgemeester was slachtoffer van intimidatie, zo was het beeld dat werd geschetst. Een burgemeester die de rug recht hield tegen intimidatie door drugscriminelen. En dat al voor de tweede keer in zijn loopbaan. Ook in zijn voorgaande standplaats Brunssum was Fons Jacobs hardhandig in aanraking gekomen met het drugsmilieu. De auto van zijn echtgenote ging in vlammen op. Ook in Brunssum hield het geweld verband met een nieuwe coffeeshop.

Maar niet alleen drugscriminelen hebben het op Fons Jacobs voorzien. Hij gaat ook de boeken in als de burgemeester die tot twee keer toe in vergaande ruzies met zijn wethouders verzeild raakte. In Brunssum beschuldigden zijn mede-collegeleden hem van leugens en valsheid in geschrifte. In Helmond probeerden enkele wethouders hem weg te werken en stapten, achter zijn rug om, naar de Commissaris van de Koningin. Zegt Jacobs zelf, althans.

Pechvogel

Want dat is een volgende constante in de loopbaan van Fons Jacobs: zijn handel en wandel is voortdurend met vraagtekens omgeven. In Brunssum is nooit opgehelderd wat er werkelijk is gebeurd. Ook de Helmondse geschiedenis is tot op de dag van vandaag uitermate schimmig. Het roept de vraag op: is Jacobs een bestuurlijke pechvogel die enkele malen op de verkeerde plaats was op de verkeerde tijd? Een moedige politicus met een rechte rug die telkenmale in conflict kwam met zijn minder integere omgeving? Of was er telkens meer aan de hand en riep een ritselende Jacobs de terugkerende problemen over zichzelf af?

WBL-affaire

Fons Jacobs (Veghel, 1948) duikt medio jaren tachtig voor het eerst op in het publieke leven. Dan al hangt er een geur van gesjoemel rond Jacobs. In zijn boek ‘De Vriendenrepubliek’ schetst onderzoeksjournalist Joep Dohmen hoe Jacobs in 1981, bij zijn komst naar Limburg, een huis koopt van de Maastrichtse bouwstichting Oos Hoes, nauw gelieerd aan de lokale projectontwikkelaar Ger Ruijters. Op dezelfde dag koopt Oos Hoes Jacobs’ oude huis in Alphen aan den Rijn, betaalt de overdrachtskosten en schiet de hypotheek een poosje voor.

In het door bouwfraudes geteisterde Limburg ontvouwt zich in de jaren tachtig langzaam de WBL-affaire, en Jacobs speelt daarin een hoofdrol. Als beleidsambtenaar op het ministerie van VROM ontwerpt hij de regeling die het mogelijk maakt dat projectontwikkelaars hun onverkoopbare huizen met subsidie kunnen overdoen aan woningcorporatie SBDI.

Als hoofdingenieur-directeur Volkshuisvesting in de provincie Limburg grijpt hij vervolgens niet in als projectontwikkelaar Ruijters bij de overdracht van die huizen een veel te hoge prijs vraagt en krijgt. Als SBDI failliet gaat, besluit staatssecretaris Heerma de boedel door te schuiven naar twee Limburgse woningcorporaties, die in 1991 fuseren tot Woning Beheer Limburg (WBL). Jacobs, inmiddels burgemeester in Nederweert, duikt op als goedbetaalde adviseur bij die fusie. De twee Limburgse corporaties sputteren tegen – ze zien grote problemen bij de overname van het overgewaardeerde huizenbezit, maar Jacobs drukt door.

Een jaar later moet WBL een steunaanvraag doen van meer dan honderd miljoen gulden omdat er ‘onverwachte’ financiële problemen zijn. Jacobs wordt in 1996 door een parlementaire onderzoekscommissie aan de tand gevoeld over zijn rol in het geheel. Die onderzoekscommissie komt er overigens door het energieke optreden van een jonge Limburgse VVD’er: Jos van Rey.

De WBL-affaire staat een benoeming van Jacobs tot burgemeester niet in de weg. In 1986 treedt de CDA’er aan als burgemeester in Nederweert. Over die periode is weinig bekend.

Circusdirecteur

Hoe anders zal het verlopen in zijn volgende standplaats, Brunssum. Jacobs’ voorganger, PvdA-burgemeester Henk Riem, is in 1994 oneervol ontslagen vanwege zijn rol in de Limburgse corruptie-affaires. CDA’er Jacobs treft in Zuid-Limburg een politiek verscheurde gemeente aan. In de versnipperde gemeenteraad worden harde gevechten geleverd en Jacobs doet mee. In 1999 laat hij raadslid Jo Palmen door de politie uit de raadzaal verwijderen nadat Palmen Jacobs ‘een circusdirecteur’ heeft genoemd.

Diezelfde Palmen zit twee jaar later als wethouder in het college dat verzeild raakt in wat landelijk bekend wordt als de Brunssumse coffeeshop-affaire. Brunssum heeft op dat moment geen verkooppunten voor softdrugs. Jacobs betoont zich warm pleitbezorger voor de komst van een coffeeshop en voert op eigen houtje gesprekken onder vier ogen met een kandidaat-exploitant. Deze Olav Rozema is de schoonzoon van Peter van D., de Godfather van de Zuid-Nederlandse hennepwereld.

De meeste wethouders waren tegen de komst van een coffeeshop. Volgens de wethouders uit die tijd slingerde Jacobs de komst van een coffeeshop actief aan en voerde hij diverse gesprekken onder vier ogen met Rozema, maar niet met tien andere vergunningaanvragers. Ook verstuurde hij buiten het college om officiële brieven aan Rozema, waarvan de kopieën pas veel later in het gemeentearchief belandden, en zond hij raadsleden niet-geaccordeerde B&W-voorstellen.

Geweld en ruzie

Uiteindelijk komt de coffeeshop er niet: de plaatselijke politiek steekt er een stokje voor en gaat niet akkoord met Jacobs’ plannen. Dan begint het geweld en de ruzie. De auto van Jacobs werd in brand gestoken en onder de auto van wethouder Steiner ontplofte een granaat. De politie had snel Rozema in beeld.

Tijdens het recherche-onderzoek verklaarde Rozema: ‘Tijdens een gesprek met de burgemeester liet hij me een lijstje zien van de mensen die een aanvraag hadden ingediend. Hij zei dat als ik kon bewerkstelligen dat die anderen hun aanvraag zouden intrekken, ik voor 100.000% zeker de vergunning zelf zou krijgen. Kort daarna kreeg ik een officiële afwijzing op mijn vergunningaanvraag. De burgemeester zei dat hij dat moest doen voor de schijn van de pers, dat ik me geen zorgen hoefde te maken en dat alles in orde zou komen’.

Wethouder Dieudonné Akkermans, tegenwoordig burgemeester van Eijsden, verklaarde bij de politie:  ‘Ik vond wel dat de burgemeester erg “on speaking terms” was met Rozema, dat viel mij wel op’. Volgens Akkermans had Jacobs in 1998 en 1999 ook al contact met een kandidaat over de komst van een coffeeshop naar Brunssum.

Olav Rozema beschuldigde drie wethouders later van het vragen van smeergeld, waarna de gemeente Brunssum hem daagde wegens smaad. Op 28 augustus 2003 werd Jacobs daarover onder ede gehoord bij de rechtbank in Maastricht. Volgens Jacobs was er geen sprake van corruptie maar hadden de wethouders zich wel schuldig gemaakt aan ‘ondemocratische afspraken’ door een coffeeshopbesluit over de verkiezingen heen te tillen. Acht maanden na een gesprek met Rozema, en enkele dagen vóór zijn vertrek naar Helmond, maakte Jacobs ongevraagd een gespreksverslag, waar volgens de wethouders onwaarheden in stonden.

De rijksrecherche heeft zich, aldus de officiële berichten destijds, niet in de zaak gemengd. Volgens Jacobs zelf was dat vreemd. ‘De ambtsinstructies zijn duidelijk: bij aanslagen op leden van het openbaar bestuur moet de rijksrecherche worden ingeschakeld’, zo verklaarde hij in 2003 buiten de rechtbank in Maastricht. Over de affaire zelf hield hij – ook toen al – weer de mond: ‘Wat kan ik er van zeggen? Als een meerderheid van de raad het goed vindt dat alles wordt afgedekt, dan houdt het op’.

Hoe het in Brunssum werkelijk in elkaar stak, is nimmer bekend geworden. Rozema wil er tot op heden weinig over kwijt. ‘De enige die indertijd eerlijk was, was de burgemeester’, verklaart hij telefonisch. ‘Hij weet precies hoe het allemaal zit’.

Helmond

Na de hectiek van Brunssum verkast Jacobs in juli 2002 naar Helmond. Erg populair zal hij daar nooit worden. De Helmonders hebben moeite met de onhandige, soms horkerige manier van optreden van hun burgervader. Bij Jacobs’ afscheid in 2012 benoemt de Eindhovense burgemeester Rob van Gijzel hem bij wijze van grap tot ‘buitengewoon hoogleraar in de communicatiewetenschappen aan de Universiteit Helmond’.

Zo haalt Jacobs – verklaard PSV-aanhanger – zich in augustus 2012 de woede van alle Ajax-supporters in Nederland op de hals. Op zijn Facebook-pagina publiceert hij een foto van een veewagen met varkens met daarop een Ajax-logo en het opschrift ‘Spelersbus’.  Als er landelijk ophef ontstaat reageert Jacobs laconiek: ‘Het is gewoon een grappige foto die ik als privé-persoon heb geplaatst. Iedereen weet dat ik PSV-supporter ben. Misschien dat de Ajax-fans nog niet helemaal over het verlies van afgelopen zondag heen zijn’. De berichtgeving in De Telegraaf noemt hij ‘opruiend en ongepast’. Een dag later biedt hij op de website van de gemeente alsnog zijn excuses aan.

Marokkaanse hangjongeren

Ook de Chinese restauranthoudster Xu kan meepraten over de communicatievaardigheden van Jacobs. In 2009 en 2010 komt ze flink in botsing met Marokkaanse hangjongeren voor de deur van haar snackbar in Helmond-West. Na achttien aangiftes wegens overlast, vernielingen en diefstal krijgt ze van Jacobs een brief dat ze zelf wat steviger moet optreden: ‘U zult er toch voor moeten zorgen dat deze jongelui weten dat u de baas bent in het cafetaria. We kunnen niet 24 uur per dag bij u in uw zaak een politieambtenaar de orde laten handhaven’.

Een paar maanden later wordt Jacobs zelf wel permanent beveiligd nadat de Carpe Diem-affaire in volle hevigheid is losgebarsten.

Morgen: hoe Jacobs creatief aanstuurt op de opening van een tweede coffeeshop in Helmond.

Hiervoor:

Oud-burgemeester Helmond verdacht van corruptie
Oud-burgemeester Helmond mogelijk vervolgd

Dit artikel is mede mogelijk gemaakt met financiële hulp van het Fonds voor Bijzondere Journalistieke Projecten. Een allesomvattend verhaal vindt u ook in Vrij Nederland van deze week.

Foto ANP – Robin Utrecht