De Russen slaan terug

ANALYSE - Rusland kreeg het afgelopen jaar nogal wat kritiek te verduren vanuit het westen vanwege mensenrechtenschendingen. President Poetin is er niet gevoelig voor. Integendeel.

Vanaf 1 januari is UNICEF niet langer welkom in Rusland. Rusland wenst niet langer afhankelijk te zijn van buitenlandse weldoeners die zich volgens president Poetin te veel met het beleid zouden bemoeien. Wij redden het zelf wel, zegt hij. In de Russische kindertehuizen hoor je andere geluiden. Kinderen, en dan vooral de minderbedeelden, gehandicapten en wezen dreigen de dupe te worden van het Russische eergevoel. Vorige week nam de Duma, het Russische parlement, een wet aan die adoptie van Russische kinderen door Amerikanen verbiedt.  De wet is een vergelding voor de onlangs aangenomen Amerikaanse Magnitski-wet. Die wet voorziet in sancties tegen Russische ambtenaren die betrokken zouden zijn geweest bij het proces tegen en de dood in 2009 van advocaat Sergej Magnitski. Poetin ondertekende de wet nog voor de jaarwisseling: de anti-Russische acties zijn buiten proporties, vindt hij.

Rusland pareert alle aanvallen op de eer van het vaderland met een zelfbewust en strijdvaardig nationalisme. Poetin verwoordt de gevoelens van veel Russen die zich het afgelopen jaar geërgerd hebben aan de ophemeling in het westen van dat schaamteloze popgroepje, Pussy Riot, dat de Russische natie en de orthodoxe kerk te schande zette.  Over het hoofd van de Russisch-orthodoxe kerk zongen zij: Patriarch Kyrill gelooft niet in God maar in Poetin.  Twee jaar strafkamp kregen ze er voor en dat was volgens velen geheel terecht.

De band tussen het regime en de kerk is het afgelopen jaar aangehaald, tot vreugde van uiterst rechtse groepen die graag gebruik maken van de sterke nationalistische wind in het land. “Orthodoxie of de dood”, roepen de fascisten. Uit de kerken klinkt meer steun dan kritiek. Joden, homoseksuelen en buitenlanders vrezen het geweld dat zij oproepen.

Sinds vorig jaar wordt het werk van organisaties die de rechten van deze minderheden zouden kunnen beschermen bemoeilijkt door een wet die buitenlandse steun verbiedt.  Ze worden tegengewerkt en geïntimideerd met huiszoekingen door de politie zoals onlangs de organisatie Voronezh. Poetin legt alle kritiek op de mensenrechtensituatie in zijn land naast zich neer. Voorafgaand aan het reguliere overleg tussen de EU en Rusland vorige maand publiceerde hij een rapport over mensenrechtenschendingen in Europa: racisme in Engeland, discriminatie van Roma in Frankrijk, etc. Alleen Luxemburg en Ierland blijven van kritiek verschoond. Het  overleg bleef op het punt van de mensenrechten dan ook zonder enig resultaat. De oproep tot sancties van de Duitse Groene Europarlementariër Schulz en de open brief van zijn collega’s van verschillende partijen aan de onderhandelaars klonken tamelijk machteloos.

Ook bij de andere punten op de agenda van het topoverleg werden geen resultaten geboekt. Zo lang de Russen niet tegemoetkomen aan de Europese wens om een scheiding tussen netwerk en leveranciers van energie te maken zal er geen Russisch-Europees akkoord gesloten kunnen worden over gasleveranties. Dat betekent dat Rusland weer met elk land afzonderlijk om de tafel zal gaan en zo de EU-partners tegen elkaar kan uitspelen. In Estland heeft de nieuwe gaspijplijn door de Oostzee al tot de nodige politieke spanning geleid. Maar Rusland kan, als het wil, het westen ook negeren. Vorige week werd een 4200 km. lange oliepijpleiding naar het oosten geopend richting Azië en de Verenigde Staten.

Krachtpatser Poetin vaart er wel bij als hij zich tegen het buitenland kan afzetten.  En zijn critici even lekker kan pesten. Verandering lijkt alleen van binnen te kunnen komen. De  interne oppositie, die zich bij de presidentsverkiezingen vorig jaar krachtig manifesteerde, is nog niet verstomd, maar wel erg verdeeld.