In het Hongaarse dorp Hejöszalonta vond op zaterdag 2 april de zoveelste demonstratie plaats van de extreem-rechtse Jobbik partij tegen zigeuners in Hongarije. De demonstranten waren in militaire uniformen op komen dagen en luisterden in strak gelid naar hun voorman. Aan de andere kant van het politiekordon stonden de Roma bewoners van het dorp, gesteund door solidaire Hongaren en mensenrechtenorganisaties. Onder hen het Oostenrijkse lid van het Europarlement Ulrike Lunacek van de Europese Groene Partij, die dat weekend een bijeenkomst had in de hoofdstad Budapest. De Roma zongen na de toespraak van hun vertegenwoordigster het Hongaarse volkslied om te laten weten dat zij ook deel uitmaken van de natie. Jobbik bestrijdt dat op alle mogelijke manieren. De regeringspartij Fidesz komt hen tegemoet met een versoepeling van de wet op het wapenbezit. Zoals Le Monde het deze week uitdrukte: Het Roma jacht-seizoen is nog niet gesloten. Hongarije heeft op dit moment een rechtse regering geleid door de Fidesz partij die in zijn eentje beschikt over een twee derde meerderheid. Jobbik staat rechts daarvan. En dan is er nog een klein oppositie van socialisten en de groene LMP (Politiek kan anders). Fidesz heeft zijn machtspositie al uitgebuit door een strenge perswet uit te vaardigen die journalisten in feite overlevert aan de willekeur van een door Fidesz samen te stellen censuur-college. Na protesten vanuit Europa heeft de Hongaarse regering op verzoek van EU-commissaris Kroes de wet op enkele punten aangepast. Niet genoeg volgens vele partijen. Het gevaar blijft dat kritische geluiden gesmoord of – door zelfcensuur- helemaal niet meer gehoord worden.
Dat is des te ernstiger in het licht van de grondwetswijziging die Fidesz nu wil doorvoeren. De plannen vormen volgens de oppositie in Hongarije een aanslag op veel burgerlijke vrijheden en sociale rechten. Op de bijeenkomst van de Europese Groenen in Budapest begin april typeerde een van de Hongaarse sprekers de situatie als volgt. Fidesz heeft nu zo veel macht dat ze hun eigen program in de grondwet kunnen vastleggen. In een democratie geldt de meerderheid van stemmen. Maar elke democratische rechtstaat is ook gehouden aan het luisteren naar en de bescherming van minderheden. In Hongarije wordt nu echter een derde van de bevolking geheel buiten de politiek geplaatst als de Fidesz grondwet volgens plan wordt aangenomen.
De bijeenkomst van de Europese Groenen over democratie in Hongarije vond plaats onder strenge beveiliging vanwege dreigementen aan het adres van een van de sprekers, Daniel Cohn-Bendit, co-voorzitter van de Groenen in het Europese parlement. Hij richtte zijn toespraak rechtstreeks tot premier Victor Orbán die hem eerder in het Europarlement een aanval op de Hongaarse bevolking had verweten. Ik bekritiseerde de regering, zei Cohn-Bendit, en zoals je weet is er in niet-totalitaire landen altijd een verschil tussen regering en bevolking. En hij maakte duidelijk dat een gebrek aan respect voor mensenrechten en de rechtstaat een land dichterbij de een of andere vorm van totalitarisme brengt.
Vertegenwoordigers van de LMP maakten in een sessie gewijd aan de Roma duidelijk dat de economische politiek van Fidesz een belangrijke achtergrond is van de verrechtsing in Hongarije. Een groot deel van de Jobbik-aanhang is te vinden op het platteland. Daar is voor niemand werk te vinden, niet voor de zigeuners, maar ook niet voor de andere Hongaren. Met hoge percentages werklozen zijn in de dorpen de spanningen opgelopen. Zigeuners die daar vroeger werden getolereerd worden er nu bedreigd. Jobbik patrouilleert in sommige plaatsen dag en nacht met para-militaire groepen. Tot nu toe heeft de regering geen afstand genomen van dit optreden. Volgens een Hongaarse journalist die de bijeenkomst van de groenen bijwoonde is Hongarije met dit etnische conflict in een situatie beland die vergelijkbaar is met de toestand aan de vooravond van de Joegoslavische burgeroorlog.
Die vergelijking is bepaald niet overdreven als je ziet hoe de huidige Hongaarse regering de buurlanden prikkelt met het aantrekken van de banden met Hongaarse minderheden over de grens. De nationalistische grootspraak van Victor Orbán moet in Brussel toch enige verontrusting wekken. Het gaat anders dan twintig jaar geleden bij de buren nu wel om een volledig lid van de EU.