In 1969 leidde de gruwelijke moord op Sharon Tate, de hoogzwangere vrouw van de beroemde regisseur Roman Polanski, en een viertal vrienden, tot grote ophef. De moorden bleken gepleegd door volgelingen van de zelfverklaarde messias Charles Manson, die een rassenoorlog wilde ontketenen, naar eigen zeggen hiertoe geïnspireerd door geheime boodschappen in Beatles-nummers, waaronder Helter Skelter.
Polanski raakte in een depressie en werd zeven jaar na de slachtpartij gearresteerd wegens seks met een 13-jarig meisje. Gedurende 45 dagen werd hij opgesloten in een gevangenis om een psychiatrisch onderzoek te ondergaan. Omdat hem hierna een nog langere gevangenisstraf boven het hoofd hing, vluchtte hij naar Frankrijk.
A.F.Th. van der Heijden laat in zijn nieuwe boek Het Schervengericht Polanski zien in een Californische gevangenis, opgesloten op dezelfde afdeling als de moordenaar van zijn vrouw en ongeboren kind. Het experiment leidt tot een harde confrontatie, waarna een tocht langs de grillige randen van goed en kwaad begint.
Boeken? Cycli!
Tussen 1983 en 1996 verschenen de verschillende boeken van de romancyclus De Tandeloze Tijd. Met veel autobiografische elementen en een veelvuldig bejubelde schrijfstijl beschrijft Van der Heijden de jeugd-en studentenjaren van Albert Egberts.
De cyclusdelen verschenen niet op volgorde (boek 4 verscheen vóór boek 3, dat weer uit twee delen bestond) en de cyclus was nog niet afgerond toen Van der Heijden al aan de volgende cyclus begonnen was: Homo Duplex.
Het mag duidelijk zijn dat Van der Heijden een simultaanschaker is: de publicatievolgorde van de Homo Duplex-cyclus is al even atypisch als die van De Tandeloze Tijd. Als eerste deel verscheen Movo Tapes (als deel 0 gepresenteerd), waarna Drijfzand Koloniseren verscheen (de sleutel tot de cyclus) en nu Het Schervengericht, dat nog geen (numerieke) plaats heeft gekregen.
Het simultaanschrijven is onderdeel van het streven naar het onhaalbare. Boven jezelf uitstijgen, of dat in ieder geval proberen, is het credo van Van der Heijden. Grote kans, geeft hij zelf ook toe, dat het mislukt, maar ?het nakende doel laat de mislukking fonkelen?.
Homo Duplex
Voor de Homo Duplex-cyclus heeft Van der Heijden de Oidipous-tragedie van Sophocles bewerkt en de hoofdlijnen van dat verhaal gevuld met thema?s en gebeurtenissen uit de huidige tijd. Maatgever in de cyclus is de Olympische god Apollo, die van zijn bewolkte tribune is afgedaald om overal ter wereld verschrikkelijke tragedies te veroorzaken, met zichzelf als toeschouwer en commentator. Maar zijn streven naar tragedies van wereldformaat wordt niet beloond: ook Apollo heeft te maken met Toeval, dat hij alleen kan bijsturen.
Het Schervengericht
Apollo, die zijn naam eerder al verpatst heeft, gaat in de mensenwereld van 1977 door het leven als Agraphiotis (de onbeschrevene). Hij wordt als bewaker aangenomen op de Extra Beveiligde Afdeling (EBA) van de gevangenis Choreo, vlak voordat daar een nieuwe gevangene arriveert. Deze gevangene is een succesvol regisseur die, na jaren van rouw en depressie om zijn vermoorde vrouw en ongeboren kind, zelf veroordeeld is tot psychiatrische onderzoek in gevangenschap, vanwege seks met een dertienjarig modelletje. Om niet in de gevangenis herkend te worden als de beroemde pederast die hij is, laat hij zijn baard staan en neemt een schuilnaam aan, Remo Woodehouse.
?Twee botsende vogels?losse veren die de plek aangaven??
Op de EBA ontmoet Remo gevangene Scott Maddox die, naast zijn geringe lengte, nog een belangrijke overeenkomst vertoont met Remo: ook Scott is onherkenbaar, zijn hoofd is volledig ingezwachteld om de brandwonden die hij in een andere gevangenis opliep, te laten helen.
Remo en Scott doen samen de corveetaken op de EBA en al snel ontstaan er tussen de schijnbaar tegengestelde karakters heftige gesprekken, die vanuit de cipiersloge worden gevolgd door Agraphiotis. Zowel Scott als Remo blijken een voorliefde te hebben voor kneedbare jonge meisjes en vrouwen, beiden willen ze in hun eigen ?vak? de touwtjes in handen hebben en beiden zijn gericht op het creëren van effecten die groots en meeslepend zijn.
Met verloop van tijd ontstaat bij beide gedetineerden het besef dat onder de vermommingen een persoon schuilgaat die ze, nolens volens, kennen. De dans met zwabber en bezem rondom goed en kwaad wordt heftiger, grimmiger, evenals de verwijten en aanklachten die ze elkaar maken.
Voordat Remo doorheeft dat zijn corveemaatje de man is die zijn geluk heeft gestolen door zijn zwangere vrouw te vermoorden, neemt de auteur ruim de tijd, exact 320 pagina?s, om de situatie te schetsen die Remo in de gevangenis heeft laten belanden. We zien in rijke metaforen het hypocriete, hedonistische Hollywood beschreven, de Dionysische pendant van het meer rationele Apollonische toneel. Remo beschouwt zich na de moord op zijn vrouw bovenal als slachtoffer, als iemand die het overkomt gevangen gezet te worden, wat onder andere tot uitdrukking komt in de korte flirt met Kafka (?Terecht of ten onrechte, iemand moest Remo ergens van beschuldigd hebben, anders viel niet te verklaren dat hij (?) een arrestatiebevel onder de neus geduwd kreeg?). Hierna zien we hoe Remo ingewijd wordt in het rauwe leven van de gevangenis, waar bendes de dienst uitmaken en verkrachting en moord aan de orde van de dag is. Naast door dit sferische decor, wordt de spanning voornamelijk opgevoerd door de omtrekkende bewegingen van de twee kleine gevangenen, die elkaar steeds dichter naderen.
Na het moment van herkenning legt Remo in een serie kruisverhoren Scott het vuur na aan de schenen. “Waarom ik, waarom mijn vrouw en waarom mijn kind?” Scott begint met zijn apologie, gebaseerd op onnavolgbare filosofische bedenksels, waanbeelden ?hij voelde zich geïnspireerd door de verborgen betekenissen in liedjes van de Beatles-, en messiaanse geldingsdrang. We zien vanuit het perspectief van Agraphiotis hoe hij, als aanstichter van de tragedie, Maddox stuurt in zijn waanbeelden, hoe de cultus van de volgelingen van Maddox wordt gevoed, hiermee de sekte gecreëerd is en hoe Agraphiotis aan de basis staat van de uitvoering van het apocalyptische Helter Skelter.
In ruil voor Maddox? bekentenissen moet Remo zichzelf verantwoorden en wordt hij gedwongen zichzelf ook schuldig te verklaren aan zijn misdaden. De dialogen raken steeds meer met elkaar verweven, Scott en Remo worden één. Hier wordt het Oidipous-thema ingevuld: op zoek naar het slechte vindt Remo uiteindelijk ook zichzelf.
Dit is het deel waar de uitgebreide en chaotische dialogen kunnen leiden tot aandachtsverlies bij de lezer, de dialogen zijn soms te uitgesponnen, onrealistisch en breedsprakig. Hieraan komt abrupt een einde, wanneer Remo in een pikkedonkere isoleercel, als een ongeboren kind in een baarmoeder, komt tot de grande finale van zijn aanklacht.
De eenzaamste twintig minuten uit de geschiedenis van de mensheid
In ruim dertig pagina?s worden we meegenomen in de belevingswereld van het ongeboren kind, dat meemaakt hoe een paar mensen het huis van zijn moeder binnenvallen en de aanwezigen vermoorden. Afgesneden van de bloedtoevoer van zijn moeder is de angst in de laatste 20 minuten die het kind nog leeft pregnant aanwezig. In een indrukwekkende tijdsverbreding wordt het laatste deel van de aanklacht tegen Scott Maddox een requiem voor het nooitgeboren kind. Een indrukwekkende prestatie van A.F.Th., die doet denken aan het ijltempo van het hoofdstuk Sneeuwnacht in September in het boek Onder het Plaveisel het Moeras. Een hoogtepunt in het boek dat de eraanvoorafgaande langdradigheid direct goedmaakt.
Conclusie
Van der Heijden heeft zich in de beschrijvingen van de moordzaak nauwkeurig gehouden aan dat wat al bekend was over de zaak-Manson. De meerwaarde van Het Schervengericht moet dan ook niet gezien worden in de zaak op zichzelf, maar in de rijke beschrijvingen en metaforen zoals we die van de auteur gewend zijn, het inbedden van de zaak in de Oidipous-tragedie en bijbehorende thema?s.
Met meer dan duizend pagina?s pittig leesvoer heeft Van der Heijden niet alleen het uiterste van zichzelf gevraagd, de lezer staat voor de opdracht om honderden pagina?s achter elkaar de aandacht erbij te houden en de gelaagdheid te doorgronden.
Zonder te weten welke wending de cyclus Homo Duplex neemt, kun je als toeschouwer in het AFTheater vooral waardering hebben voor de poging van de auteur het onbereikbare te bereiken. Want ook als de cyclus een mislukking wordt, in deze roman heeft het gefonkeld en hebben we, al is het (te) kort, gezien hoe het hoort!
Reacties (24)
Mijn excuses voor de grote lap tekst, maar ik vond dat zo’n dikke pil niet in drie regels te vatten was…
Ik scroll effe door zonder te lezen: verklap je het einde of niet?
Alleen al dit boek gelezen hebbende is een prestatie. Excusez moi dat ook ik de recensie nog niet gelezen heb.
Om te parafraseren: ”Met meer dan duizend woorden pittig leesvoer heeft Roy niet alleen het uiterste van zichzelf gevraagd, de lezer staat voor de opdracht om honderden woorden achter elkaar de aandacht erbij te houden en de gelaagdheid te doorgronden.”
ik voel me altijd erg geintimideerd door de gigantische hoeveelheid pagina’s tekst van AFTh. En het leven is al zo kort :)
@TT: Nee, het einde verklap ik niet. Maar tegelijkertijd heb ik de titel niet verklaard. Zo, een kleine hint.
@Comeback: ik hoop dat ik het niet te moeilijk heb opgeschreven, maar ik weet nu wel hoe AFTh zich moet voelen ;)
Dat vind ik dus wel onzin, zoveel woorden. want dat het goed is, staat gewoon al als een paal boven water. wie dat niet door heeft komt net kijken of kan niet lezen en heeft geen smaak.
@Lieter R: waar reageer je nu op, mijn recensie of een reactie van iemand anders? En breder, dat in betrekking tot dit boek, deze cyclus, of het oeuvre? Want dat dit boek goed is stond voor mij niet als een paal boven water vóórdat ik het gelezen had, wat er ook mee te maken had dat ik moeite had de MOVO-tapes.
En trouwens, ik vond uit de ‘Tandeloze Tijd’ deel 3A ook het minste deel, ging voor mij te traag. Heeft dat er dan mee te maken dat ik niet kan lezen, dat ik net kom kijken, of dat ik geen smaak heb?
Proficiat met het behalen van de prijs. Mim was ook geweldig, maar te dun. Ik wacht vol ongeduld op ’t volgende boek.
Met vriendelijke groeten,
Willemien (van pas op met de koffie)
grootste lul die er is A.F.Th. van der Heijden waardeloze boeken prijs mocht hij niet van mijn er zijn beter schrijvers
@johan, in ieder geval heeft Adri van der Heijden wel van interpunctie gehoord. Ik kan me niet voorstellen dat jij ooit één van zijn boeken hebt gelezen.
Ik heb genoten, prachtig geschreven!
@Jean: Ik vond Roy zijn stuk ook erg mooi!
Ik heb er 3 hele (in-)spannende weken aan beleefd. Wat een geweldig boek! Wel veel te zwaar, dus ik heb het doormidden moeten scheuren om het hanteerbaar te maken (hetgeen vanwege de slechte uitgave nog makkelijk was ook). Alleen…. ik snap het einde niet… is Maddox/Manson nu dood of niet?
In elk geval is dit boek zeker aanleiding om meer van AFTh te gaan lezen. En dat ondanks dat ik het een vervelende man vind.
Ik ben nu een paar dagen aan het lezen en vindt het tot nu toe een erg mooi boek.
Bij onze bibliotheek hebben ze een tafel met top 10-boeken en daar stond hij bij.
Ik heb net even op internet opgezocht om te kijken of ik het nog snap, maar dat lukt dus wel.
Ik vind dan zo’n beschrijving als die van Roy heel fijn.
Ik kan nog even genieten want ik ben nog maar bij pagina 400.
Als een boek mooi is kan het niet dik genoeg zijn toch.
@14: doet me deugd :-) Veel leesplezier nog!
Roy bedankt voor je beschrijving van Het Schervengericht. I heb het boek nog niet gelezen en denk dat ik er nu zeker meer plezier aan zal beleven. Omdat ik niet veel van A F Th gelezen heb maar zoals blijkt uit jouw verhaal deze boeken wel gedeeltelijk in verhaal trent terug te vinden zijn in dit boek. Na al deze voorinformatie ben ik zeker van plan om meer van hem te lezen.
Dag Roy, ik heb boek net uit en heb er zeer van genoten. Alleen kan ik de twee kinderen van Spiros Agraphiotis niet goed plaatsen. Verwijzen ze naar de Griekse mythologie of eerder naar andere delen van de Homo Duplex cyclus? Het schervengericht is nl. het enige boek van van der Heijden dat ik tot nu toe las.
Ben ik hier nou serieus de enige die het boek echt niets vond?
Ik heb het gelezen als onderdeel van een literatuurproject, maar mijn medeleerlingen en ik vonden het een vreselijk boek.
Al dat gezanik over de kleinste details, alle dubbelzinnigheden…Heel knap hoe die vent kan schrijven hoor, maar mag het ietsje minder?
-Sandra
Ik heb het boek voor school gelezen, mensen verklaarde me voor gek maar het is werkelijk een van de beste boeken die ik heb gelezen. Die details maken het zo levendig, alsof je alles voor je ogen ziet gebeuren.
@Ivan, volgens mij heeft Spiros/Apollo het erover dat Tibbolt bestemt is voor iets hogers, maar ik vond het ook niethelemaal duidelijk.
Roy goed stuk!
Een fantastisch boek, een fantastische recensie. Wilde even checken of ik nu alles wel goed heb gelezen, na 1050 bladzijdes precies kan het zijn dat het niet allemaal even duidelijk is.
Adembenemend!
Een vraag voor de overigen: Ik heb het boek als los deel gelezen. Zijn de vorige boeken in deze cyclus (ik meen Movo tapes en Drijfzand koloniseren) ook aanraders, en is het eigenlijk bedoeld als serie? Of heb ik nu heel veel gemist door vorige twee niet te lezen?
@Jaelle: Het Schervengericht is in principe een boek uit de Homo-Duplex-cyclus. In de gehele cyclus (tot nu toe) is er een aantal overkoepelende gegevens. Ten eerste de aanstichter van al het drama (Apollo/Agraphiotis/QX-Q8), ten tweede de gespleten mens (goed/kwaad), ten derde de Oedipous-elementen en ten vierde de namenhandel (denk aan schuilnamen in de gevangenis, aan de verschillende pseudoniemen van Apollo in de verschillende boeken, aan de hernaming van Tibbolt Satink tot Movo, denk aan AFTh).
Ondanks die elementen is Het Schervengericht vooral een boek dat losjes aan de cyclus hangt. Je hebt waarschijnlijk niets gemist als je Movo-Tapes en Drijfzand nog niet had gelezen.
De Movo-Tapes, Drijfzand Koloniseren en MIM zijn het hart van de cyclus, in essentie een bewerking van de Oedipous-trilogie.
Schervengericht vond ik het mooiste deel. Ik denk dat je er goed aan doet om, als je aan Movo-Tapes gaat beginnen, daarna Drijfzand, MIM (en evt. De Liefdesbaby (alleen bij ECI)) te lezen. Want hoewel Het Schervengericht écht los te lezen is, zit er in de andere delen zoveel samenhang dat het zonde zou zijn om die niet allemaal te lezen.
Ik ben dit boek al enige weken aan het lezen, en plots is het weer helemaal aktueel. Doordat ik wat aan het googlen was over bepaalde thema’s uit het boek kwam ik hier terecht. Buitengewoon goede beschrijving van Roy, en ik ben het vooralsnog eens met zijn kritiek en zijn lof, met nog 150 pagina’s te gaan.
Erg prettig om even te polsen of ik alles nog snap. Ik had Agraphiotis wel al als (een) god herkend, maar ik had hem nog niet als Apollo weten te identificeren. Ook het Oidipoes-thema was mij ontgaan, maar ik begrijp dat als je de andere Homo-duplex boeken leest, dat je dan meer context meekrijgt. Los daarvan moet ik zeggen dat Schervengericht als op zichzelf staand boek zeer veel indruk op mij maakt. Zeker in het licht van recente ontwikkelingen zou ik het iedereen aanraden.
@22: Dat Oidipous-thema komt in Schervengericht inderdaad niet heel expliciet naar voren. Toch zijn er wel aanwijzingen: ergens in het begin wordt Remo (Polanski) bij herhaling voor “motherfucker” uitgemaakt, waarna Agraphiotis vertelt dat er uit het klassieke Griekenland nog een verhaal over “motherfucker” bestaat. Duidelijker komt Oidipous naar voren door het zoeken naar het kwaad en het vinden van zichzelf: Remo zoekt naar het kwaad in Maddox, maar kan alleen constateren dat hij zichzelf in de ogen kijkt.
Maar inderdaad, in de rest van Homo Duplex komt Oidipous duidelijker naar voren, simpelweg omdat het een moderne uitvoering is.
Hoe interessant zou het trouwens zijn, als Polanski nu bij Manson in de gevangenis komt ;-)
Juist, wat een actueel thema. Elke keer als ik aan het boek terug denk, gaan de rillingen over mijn lijf. Wat blijft dat een uiterst boeiend, indrukwekkend, ‘goddelijk’ boek. Heb ‘De movotapes’ en ‘De Liefdesbaby’ ondertussen gelezen, ook prachtig, maar ze halen het niet bij het Schervengericht.
@Roy: Ik zou het de arme man niet aandoen om hem samen met Manson in het gevang te stoppen.. al zou ik wel benieuwd zijn naar de reacties, en in hoeverre A. F. Th. van der Heijden in de buurt komt..
Het is te hopen dat we daar alleen over kunnen gissen.