Met zijn boek Wat iedereen aangaat levert NRC-redacteur Mark Lievisse Adriaanse een fundamentele kritiek op het huidige liberaal-democratische politieke systeem. Hij laat zien hoe de democratie in de afgelopen vijftig jaar langzaam maar zeker is afgebroken door de verplaatsing van de macht van door burgers bestuurde organen naar wereldwijde multinationals en het financierskapitaal. Hij vindt dat we deze 'kapitalocratie' moeten bestrijden door een radicale democratisering van ons politieke systeem waardoor burgers meer macht krijgen over politiek, economie en maatschappij. 'Wat iedereen aangaat moet door iedereen besloten worden.' Over de crisis in onze democratie wordt veel geschreven. Lievisse Adriaanse gaat in zijn verhaal verder dan kritiek op de inrichting van de bestaande instituties, het parlement, de scheiding der machten, verkiezingen en politieke partijen. Democratie gaat volgens hem in beginsel om de vraag hoe we de samenleving op een rechtvaardige, voor iedereen aanvaardbare manier kunnen inrichten. Daar is geen eenduidig antwoord op te geven. Het vraagt om ruimte voor pluriformiteit, debat en vrijheid van meningsuiting. 'De democratie is een georganiseerd conflict tussen belangen, ideeën, waarden, opvattingen en standpunten'. Het vreedzame conflict is de kern van elk democratisch bestel. Maar in de huidige samenleving lijkt elk principieel conflict uitgebannen ten gunste van één nauwelijks weersproken neoliberale consensus waar alle politieke partijen zich aan conformeren. Het bekende TINA van Margaret Thatcher ('there is no alternative'). Kritiek op de neoliberale ordening is niet vandaag of gisteren. Lievisse Adriaanse schrijft hoe deze nieuwe orde de democratie heeft verzwakt doordat de macht is geconcentreerd in steeds grotere globale bedrijven en financiële markten. En hoe nationale overheden deze ontwikkeling hebben gefaciliteerd en hun eigen macht hebben gereduceerd. Alles in het belang van private op winst gerichte partijen en ten koste van de zeggenschap van burgers. Het is geen onbekend verhaal voor wie de economische en politieke ontwikkelingen van de afgelopen decennia heeft gevolgd. Maar Lievisse Adriaans maakt wel indruk met zijn diepgaande analyse waarin zeggenschap van 'ieder die het aangaat' begin- en eindpunt is. En met zijn scherp inzicht in de veranderde rol van de staat in de westers landen. Geen economie kan zonder staatsbemoeienis, schrijft hij terecht. Maar de vraag is welk doel de staat daarbij stelt. Terwijl halverwege de vorige eeuw welvaart voor iedereen nog een belangrijk richtsnoer was, zien we dat de staat nu vooral de groei van de private rijkdom van enkelen bevordert. Overal zijn publieke diensten geprivatiseerd en in handen gekomen van financiers die geen ander doel hebben dan het vergroten van hun private vermogen. De staat heeft zich niet teruggetrokken van de markt om die beter te laten functioneren, schrijft Lievisse Adriaanse. De staat heeft in het neoliberalisme de rol op zich genomen de private, op winst gerichte partijen zoveel mogelijk te steunen. Ten koste van publieke belangen zoals energie, onderwijs en gezondheidszorg. De democratische insteek van de economiekritiek van Lievisse Adriaanse brengt hem ook tot een kritische beoordeling van de rol van EU en andere spelers in de internationale economie. Het streven naar een wereldomspannende vrijhandel is ten koste gegaan van de macht van nationale democratieën en daarmee uiteindelijk ook die van hun burgers. Een voorbeeld vormen de zelden in het nieuws komende arbitragezaken tussen multinationals en nationale staten. Bedrijven die verlies vrezen bij hun investeringen in een bepaald land vanwege politieke ontwikkelingen kunnen een staat aanklagen en compensatie eisen. Alleen al het feit dat die mogelijkheid bestaat, waardoor een staat voor miljarden het schip in kan gaan, zorgt er voor dat regeringen zich uitermate voorzichtig gedragen om de multinationals niet voor het hoofd te stoten. Het is een van de redenen waarom ze op de rem gaan staan bij al te progressief klimaatbeleid. Het leidt ook 'tot een race to the bottom als het gaat om standaarden, handelsregels en arbeidsvoorwaarden'. En niemand heeft daarvoor bewust gestemd. Denk aan Rutte en en de dividendbelasting. Cruciale besluiten op financieel-economisch gebied passeren het parlement zonder veel aandacht buiten de kantoren aan de Zuidas. Populisme De crisis in de democratie is niet begonnen bij Trump, schrijft Lievisse Adriaanse. Voor Nederland zijn vooral de paarse kabinetten, eind jaren negentig van cruciaal belang geweest. Zie hier eerder besproken boeken van Naomi Woltring, De marktconforme verzorgingsstaat, en Duco Hellema en Margriet van Lith, 'Dat hadden we nooit moeten doen'. Zie ook de recent gestarte televisieserie over Fortuyn. Deze geschiedenis leert dat het populisme niet uit de lucht is komen vallen. Afnemend vertrouwen in de democratie en opstandige bewegingen tegen de Haagse elite vinden een belangrijke oorsprong in de verwaarlozing van de democratie. En niet andersom. Het probleem, schrijft Lievisse Adriaanse, is de vervanging van het conflict over de richting van de maatschappij door de consensus over de bestaande orde. De titel van hoofdstuk 7 luidt: 'Debatteren over globalisering is als debatteren over de wisseling van de seizoenen'. En verder: 'Een zekere mate van polarisatie is dan ook een voorwaarde voor een gezonde democratie'. Politieke partijen zijn tegenstanders, geen vijanden. Ze zijn het oneens, maar accepteren de legitimiteit van de ander. Hier openbaart zich ook het verschil tussen wat Lievisse Adriaanse noemt de rechtse, autoritaire populisten die geen enkele andere stem erkennen en democratische populisten die de bestaande orde via een beweging van onderop bestrijden. Het verschil tussen Donald Trump en Bernie Sanders. Populisme wordt vaak gedefinieerd als een beweging waarin een scherp onderscheid gemaakt wordt tussen 'wij' ('de mensen thuis' in tv-borrelpraat) en 'zij', degenen die ons van alles beroven. Maar welke wij staat tegenover welke zij? Is dat een exclusief wij, gebaseerd op etniciteit en ras tegenover alle andere wereldbewoners of een inclusief wij, gebaseerd op concrete materiële omstandigheden, op bijvoorbeeld armoede en een gebrek aan zeggenschap tegenover een zelfzuchtige elite. Bij de crisis in de liberale democratie hoort ook de afnemende betekenis van politieke partijen. Ooit waren politieke partijen bemiddelaars tussen groepen burgers en Haagse politiek. Met duidelijke verschillen. Onder het neoliberalisme zijn alle grote partijen naar elkaar toegegroeid. Van democratische verenigingen zijn het bloedeloze 'merken' geworden, 'in de markt gezet' door commerciële marketingbureaus die oog hebben voor trucjes die een zwevend kiezerspubliek kunnen verleiden. Vernieuwing Vernieuwing van de democratie begint volgens Mark Lievisse Adriaanse bij alle soorten initiatieven van burgers die waar ze maar kunnen zelf grip proberen te krijgen op wat voor iedereen telt. Op het werk bijvoorbeeld. Waarom accepteren we zo weinig zeggenschap over wat we het grootste deel van de dag doen? Economische democratie is een volstrekt verwaarloosd onderwerp geworden. En dan niet alleen zeggenschap op het werk, maar vooral ook zeggenschap over de richting van de economie als geheel. Wat iedereen aangaat eindigt met een reeks aan mogelijke vernieuwingen die -zonder ook maar in de buurt te komen van de ouderwetse planeconomie- meer grip op de economie mogelijk maken. Publieke voorzieningen weer onder publiek beheer brengen. Progressieve belastingen, met name op vermogen, in plaats van de nog steeds riante subsidies voor het bedrijfsleven. Het wereldwijde financierskapitaal met een zogenaamde Tobintax aan banden leggen. Big Tech onderwerpen aan regels die de almacht van Musk c.s. afbreken. Een rem op de groei van bedrijven om 'too big to fail' te voorkomen. Afremming van de globalisering en herstel van de macht van de nationale democratie. Allemaal keuzes die we te weinig terugvinden in de meeste actuele verkiezingsprogramma's. Het zijn wel zaken die vernieuwing van de democratie kunnen brengen, als we bereid zijn als uitgangspunt te kiezen dat wat iedereen aangaat ook door iedereen besloten moet kunnen worden. Mark Lievisse Adriaanse, Wat iedereen aangaat; hoe de democratie afgebroken wordt en hoe we haar vernieuwen. De Bezige Bij, €22,99 [foto: Voor je Buurt CC - Bootcamp Financiering voor Lokale initiatieven en democratische vernieuwing]
VIDEO - Ik zei nou wel dat al mijn cd’s erg fijn zijn, maar bij deze moest ik toch ff langer nadenken. Alleen al omdat ik niet weet waarom ik ‘m heb…ongetwijfeld gekregen, want aan The songs known from the tv-commercials zou ik mijn geld niet uitgeven. Er staan wel aardige nummers op hoor, daar niet van, maar ik ben te snobistisch om zo’n cliché bewust in huis te halen.
Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.
COLUMN - Een van de grote thema’s in de verkiezingsstrijd is de Navo-norm van minimaal 3,5, maar op termijn zelfs 5%. Nu ben ik persoonlijk helemaal voor een weerbare defensie, en het is een feit dat we wat dat betreft de afgelopen decennia als een luie puber achterover hebben geleund, in de veronderstelling dat papa Amerika de boel wel een beetje in de gaten hield en ons hachje wel zou beschermen. Dat moet natuurlijk anders, helemaal nu een megalomane oranje gek het Witte Huis van papa heeft overgenomen.
Maar het is waanzin om zoiets belangrijks op te hangen aan een percentage, een bedrag. Dat is de omgekeerde wereld! Normale mensen bedenken eerst wat ze willen, hoe ze iets voor zich zien, en gaan dan uitrekenen wat dat kost.
Dus wat zijn de bedreigingen, en waar zitten onze zwakke plekken? Je hoeft geen expert te zijn om zo een aantal van die zaken op te lepelen, in elk geval wat dat laatste betreft.
Waar de bedreigingen allemaal vandaan komen kan ik als leek niet beoordelen, behalve van Rusland, want dat ziet iedereen. Dat – in de vorm van Poetje – voelt zich blijkbaar ook bedreigd door “ons”, ergo de Navo, omdat hij (ook al) een megalomane gek is die een Groot Rusland voor zich ziet naar het voorbeeld van de Sovjet Unie, en “wij” die landen die in zijn waanbeeld tot dat grootse rijk behoren, zo zoetjes aan richting EU en Navo aan het leiden zijn.
ANALYSE - door Hans Custers – Vanuit de wetenschappelijke wereld komt er de laatste tijd regelmatig kritiek op IPCC-rapporten. Die kritiek heeft geen betrekking op de bevindingen van werkgroep I, die de natuurwetenschappelijke stand van zaken beschrijft. Het gaat over de andere twee werkgroepen die, zou je kunnen zeggen, die natuurwetenschap vertalen naar maatschappelijke kwesties en mogelijke keuzes die de politiek kan maken. Vaak wordt daarbij aangetekend dat het probleem niet zozeer bij het IPCC zelf ligt, maar meer in de onderliggende wetenschap waarover het IPCC rapporteert. Die wordt gedomineerd door onderzoek uit de rijke, geïndustrialiseerde wereld, waardoor andere perspectieven onderbelicht blijven. Dat leidt bijvoorbeeld tot eenzijdige, voor het mondiale zuiden oneerlijke sociaaleconomische scenario’s.
De Franse wetenschapshistoricus Jean-Baptiste Fressoz ging onlangs, in een uitgebreid artikel, in op een ander aspect van die scenario’s. Die verwachten teveel van technologische oplossingen voor het verminderen van de CO₂-uitstoot, het onderwerp waar Werkgroep III van het IPCC zich mee bezighoudt. Volgens Fressoz gaat dat techno-optimisme terug tot de tijd voor de oprichting van het IPCC. In mijn eigen speurtocht in de geschiedenis viel het me op dat in de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog technologie bijna als vanzelfsprekende oplossing voor allerlei problemen werd gezien. Het was zelfs een van de redenen voor de Amerikaanse overheid (en ook die van de Sovjet-Unie) om klimaatonderzoek te financieren. Ze hoopten technologie te kunnen ontwikkelen om weer en klimaat doelgericht te kunnen manipuleren, bijvoorbeeld ten behoeve van de landbouw of als oorlogswapen.
De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.
Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.
Gitarist Kiki Valera is een van de populairste artiesten die zich heeft toegelegd op de Cubaanse muziekstijl Son, ontstaan uit een mengeling van Spaanse canción en gitaar, Afrikaanse ritmen en percussie-instrumenten en Amerikaanse jazz.
De stijl is wereldwijd beroemd beworden door de muziekdocumentaire Buena Vista Social Club. Nadeel is wel: het lijkt allemaal enorm op elkaar.
OPINIE - door Martin Jansen
“zoals een vuurzee met dezelfde lucifer die een sigaret aansteekt”
Diverse internationale media brachten de afgelopen dagen het nieuws dat de Italiaanse premier Giorgia Meloni op dinsdag 7 oktober voor RAI televisie verklaarde dat ze beschuldigd werd van “medeplichtigheid aan genocide”, in een klacht bij het Internationaal Strafhof (ICC) over de steun van Italië aan Israël tijdens de bombardementen op Gaza. In de Nederlandse pers las ik er nog niets over, een search leverde alleen een treffer in het Nederlands op bij HLN, een Belgische nieuwssite. Soms is het ontbreken van nieuws net zo veelzeggend als een schreeuwerige krantenkop.
Het waren vooral lokale media die het commentaar van Meloni uitzonden, dat ze is genoemd in een document van een belangenorganisatie voor Palestijnen, die haar en anderen beschuldigde van medeplichtigheid door wapens aan Israël te leveren. Meloni zei dat de klacht naast haar ook minister van Defensie Guido Crosetto en minister van Buitenlandse Zaken Antonio Tajani betreft en ze dacht ook dat Roberto Cingolani, hoofd van de groep defensieondernemingen Leonardo, werd genoemd.
Het is overigens niet de eerste keer dat actiegroepen vragen om vervolging van internationale leiders om medeplichtigheid van de oorlog in Gaza. Het ICC kreeg onder meer meldingen over de Franse president Emmanuel Macron en de Amerikaanse oud-president Joe Biden binnen.
Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.
In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.
Een week geleden overwoog ik nog om lid te worden van Groenlinks/PvdA, of zelfs om actief te worden voor de partij. Ben ik ff blij dat ik dat besluit niet genomen heb.
Ik heb het zelf niet gezien, want ik kijk geen plee-tv. Maar na het lezen van de column van Alain Verheij in Trouw (sorry, betaalmuur), hebben Frans Timmermans en in zijn kielzog zijn partij voor mij afgedaan. Echt, walgelijk. Ik heb me meteen ook afgemeld voor de nieuwsbrief. En mijn stem gaat naar Bij1.
Oktober de 33e is een dag die nooit aanbreekt, dat is dus de dag dat hij haar zal bellen. Of zij terug belt.
Er spreekt een aangenaam verdriet uit dit nummer, een liedje om bij weg te mijmeren.
Het nadeel van cruisin’ down memory lane in je muziekcollectie is dat je tegelijk wil blijven hangen bij die ene plaat met al die goeie nummers, en ook vooruit wil snellen naar die, en die, en oooh ja diiieee! Op die plaat van gister staan echt nog een heleboel toffe nummers, maar ja we moeten door, het is niet anders.
We blijven wel nog even in het Diversen-veld, waarvan er maar vier geen DJ-mix zijn, en daarvan is er weer eentje klassiek – geen idee hoe ik daar aan kom, totaal niet in geïnteresseerd. De DJ-mixen* laat ik nu even links liggen, evenals de klassieke, want dat is me te ingewikkeld. Bovendien zijn De Drie die ik wel meeneem gewoon heel erg fijn, qua samenstelling.
Ik heb mijn cd-collectie zojuist geïnventariseerd, want die ga ik verkopen. Ik draai ze echt nooit meer, ook mijn gettoblaster gaat de deur uit. Ja ik heb enorme opruimwoede de laatste tijd, je wil niet weten wat een zooi ik in de loop der jaren verzameld heb, niet normaal! En dat staat allemaal maar stof te happen, zonde van de ruimte en toch ook zonde van al die zooi, waar iemand anders vast nog plezier van kan hebben.
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.