Opsteltencensuur: het nieuws in het Van Aartsen debat dat gemist werd

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

ANALYSE - Afgelopen donderdag was het spoeddebat in de Haagse gemeenteraad over de wanordelijkheden tijdens de verschillende pro- en anti-ISIS demonstraties in de Hofstad, waarin burgemeester Van Aartsen zich moest verantwoorden aan de gemeenteraad. Het debat liep uiterst voorspelbaar. Na een krachtige verklaring van Van Aartsen bij de opening van het debat was de kou uit de lucht en Van Aartsen kwam op geen enkel moment in de problemen. Van Aartsen is dan ook een sterke debater, die een overtuigend pleidooi kan houden. De motie van wantrouwen van de PVV – zoals bij iedere motie van die partij – was al bij voorbaat kansloos. Zoals verwacht kondigde Van Aartsen in zijn verklaring aan dat hij geen enkele demonstratie meer zal toestaan in de Schilderswijk:

De vrijheid van meningsuiting en in het verlengde daarvan de vrijheid van demonstratie vormen het sluitstuk van een proces van tweehonderd jaar waarin onze democratische samenleving vorm heeft gekregen.


Het opmerkelijke aan dit spoeddebat over het grondrecht demonstratievrijheid was dat Van Aartsen bijna unanieme steun kreeg voor een demonstratieverbod voor de duur van twee maanden. De meeste fractiewoordvoerders in de Haagse gemeenteraad toonden zich geen groot pleitbezorger van de demonstratievrijheid voor iedereen en zeker niet voor politieke groeperingen die heel ver van het eigen gelijk verwijderd waren. Zo toonde de PVV zich voorstander van een demonstratieverbod voor ISIS-sympathisanten en voor de meeste linkse partijen konden er niet genoeg beperkingen worden opgelegd aan demonstraties van radicaal-rechtse groeperingen. Weinig principiële standpunten over demonstratievrijheid waren te horen tijdens het raadsdebat.

Partijpolitiek gaat dus voor grondrechten, ook bij partijen die zich voorstaan op hun rechtsstatelijkheid. De meest rechtsstatelijke in het debat was burgemeester Van Aartsen. Immers hij wil het grondrecht demonstratievrijheid in de Schilderswijk van éénieder beperken en niet op basis van de politieke boodschap van de demonstratie, wat de meeste raadsfracties wel suggereerden onder druk van de publieke opinie.Vrijheid van meningsuiting en vrijheid van demonstratie is er niet om opvattingen en uitingen waarover we het allemaal eens zijn te beschermen, maar is er juist om meningen en opvattingen die verder van ons afstaan – zoals die van radicaal-rechts en ISIS-sympathisanten – te beschermen. Anders is de vrijheid van meningsuiting een dode letter.

De meeste fracties volgden de populaire sentimenten tegen de vrijheid van demonstratie. Populisme in zijn meest primaire vorm. De bewoners in de Schilderwijk zaten niet te wachten op meer demonstraties was het argument. Een groter onbegrip van de betekenis van vrijheid van meningsuiting en vrijheid van demonstratie is niet denkbaar. Alsof het grondrecht een populariteitsprijs is. De betekenis van grondrechten is juist dat de meerderheid niet vrijheden van een minderheid – het individu is de grootste minderheid – kan afnemen of beperken. In een rechtsstaat kunnen grondrechten alleen worden ingeperkt door de wetgever en deze wettelijke beperkingen moeten in een democratische samenleving noodzakelijk zijn met het oog op een zwaarwegend algemeen belang.

Van Aartsen hield de gemeenteraad voor dat de antecedenten en ideologische achtergrond geen rol mogen spelen voor de vraag of hij beperkingen wil opleggen aan organisatoren van demonstraties. De enige grond voor Van Aartsen om de demonstratievrijheid te beperken is de openbare orde, de verkeersveiligheid en de gezondheid. Hiermee scoorde Van Aartsen rechtsstatelijke pluspunten na het categorische demonstratieverbod in de Schilderswijk.

Het verbod op demonstraties in de Schilderswijk ongeacht de omstandigheden en ongeacht de daadwerkelijke dreiging voor de gezondheid, verkeersveiligheid en de openbare orde is een uiterst discutabel besluit, dat geen enkel redelijk doel meer dient. Zo is er tijdens het raadsdebat het voorbeeld genoemd van een demonstratie tegen de sluiting van de bibliotheek of tegen de bezuinigingen op de zorg door bewoners van de Schilderswijk, waarvan geen enkele verstoring van de openbare orde valt te vrezen. Een verbod van een dergelijk demonstratie is onredelijk en disproportioneel. Emeritus hoogleraar staatsrecht Peters stelt dat dit niet kan: bij iedere demonstratie moet opnieuw beoordeeld worden of het noodzakelijk is dat de demonstratie doorgang kan vinden of verboden moet worden. Een demonstratieverbod voor twee maanden is in strijd met het rechtsbeginsel verbod op vooringenomenheid, zoals gecodificeerd in de Algemene Wet Bestuursrecht.

Ook rechters zijn erg kritisch op een demonstratieverbod zelfs op grond van de openbare orde. Aan de demonstratievrijheid wordt de laatste jaren een zwaarder gewicht toegekend dan voorheen, toen demonstraties van extreem-rechts vaak werden verboden op grond van de openbare orde. Ook de vrees voor verstoringen van de openbare orde is onvoldoende reden om het fundamentele recht op betoging vergaand te beperken door een andere locatie of een ander tijdstip toe te wijzen. In 2005 werd de NVU verwezen naar een afgelegen industrieterrein in de vroege ochtenduren voor het houden van een demonstratie. De rechter vond dit te ver gaan en haalde een streep door deze vergaande beperking van de demonstratievrijheid, waarna de betoging van de NVU op een normaal tijdstip mocht demonstreren in het centrum van Arnhem. Bij vrees voor verstoringen van de openbare orde door derden is het de taak van de overheid om de demonstranten tegen die derden te beschermen. Alleen indien er sprake is van bestuurlijke overmacht kan het recht op betoging vergaand worden ingeperkt. In 2009 haalde de rechtbank van Den Bosch een streep door een demonstratieverbod van de gemeente Den Bosch. Inmiddels heeft de NVU aangekondigd het demonstratieverbod bij de rechter te zullen aanvechten. Vanwege de ontwikkeling van de jurisprudentie in het voordeel van het grondrecht demonstratievrijheid is nog maar zeer de vraag of dit verbod stand zal houden bij de rechter.

Opsteltencensuur
Terug naar het raadsdebat over demonstratievrijheid. Doordat de media vooral was gepreoccupeerd door het politieke spel om de macht en niet om de inhoud van het debat, waardoor helemaal voorbij werd gegaan aan het gemak waarmee een fundamenteel grondrecht opzij werd gezet in een deel van Den Haag, heeft de media het belangrijkste nieuws gemist in het debat in de Haagse gemeenteraad: Opstelten heeft het OM opdracht gegeven om vlagverboden in te stellen. Van Aartsen legde in het debat uit hoe het gegaan was in zijn overleg met het Openbaar Ministerie die hij had verzocht om strenger op te treden tegen onwenselijk geachte uitingen tijdens demonstraties zoals ISIS-vlaggen en vlaggen met hakenkruisen. Van Aartsen vertelde dat de officier van justitie hierover grote aarzeling had vanwege de grote twijfel of de strafrechtelijke aanpak van deze vlaggen wel stand zou houden bij de rechter vanwege de vrijheid van meningsuiting.
Eerder verklaarde het OM tegen de Volkskrant: ‘Er bestaan in Nederland geen verboden van vlaggen of symbolen die te allen tijden gelden. Het OM vaardigt geen verbod uit op uitingen, maar beoordeelt of een bepaalde uiting een strafbaar feit oplevert.’ Van Aartsen vooral een justitiële aangelegenheid was.

Na de pro-ISIS-demonstratie in de Schilderswijk van 24 juli – waarbij Hitlergroeten werden gebracht, met ISIS-vlaggen werd gezwaaid en antisemitische leuzen werden gescandeerd – heeft Minister Opstelten instructies gegeven aan het Openbaar Ministerie, zo verklapte Van Aartsen in het raadsdebat, om vlaggen van ISIS en Hamas aan te merken als strafbaar. Dit zijn vlaggen van terroristische organisaties, zodat deze vlaggen aanzetten tot haat en geweld. Zo is een Hamasvlag en een Palestijnse vlag met de tekst ‘leve Hamas’ tijdens een demonstratie in Amsterdam in beslag genomen, aldus burgemeester Van der Laan van Amsterdam in een brief aan de gemeenteraad. Deze vlaggencensuur is dus het resultaat van een decreet van Minister Opstelten. Op 19 juni schreef Opstelten nog aan de Tweede Kamer dat sympathiseren met een terroristische organisatie niet strafbaar is. Onder druk van de publieke opinie is Opstelten dus gedraaid en heeft grondrechten op onwettige wijze ingeperkt met vlagverboden. Vlaggencensuur is dus Opsteltencensuur!

Dit is een gastbijdrage van Jos Lubbers.

Reacties (8)

#1 Goeroeboeroe

Ik vind dit betoog op sommige punten wat kort door de bocht.
Als een demonstratie puur bedoeld is om een mening te uiten, ben ik het wel met je eens. Maar in het geval van de demonstratie in de Schilderswijk lag dat toch iets anders. Inmiddels is gebleken dat (een deel van) de organisatoren de vrijheid van demonstratie misbruikten om te provoceren. In dat geval vind ik het terecht dat er grenzen worden gesteld aan dat recht.
Als ik helemaal jouw redenatie volg, zou een Feyenoord-supporter in het vak van de F-side van Ajax (of hoe dat ook tegenwoordig heet) het recht hebben een spandoek omhoog te houden met Feyenoord is beter. Dat is immers ook een mening. En daarbij zou de overheid hem of haar moeten beschermen bij het uiten van die mening.
Bij zo’n actie zou natuurlijk gelijk duidelijk zijn dat het meer om een demonstratie gaat, dan om het uiten van een mening.
Groepen als Identitair Verzet zijn te vergelijken met zo’n Feyenoord-supporter: ze gebruiken de vrijheid van demonstratie om te provoceren. (Voor meer over de achtergronden van Identitair Verzet: http://kafka.antenna.nl/?p=5462)
Een andere vergelijking: in een volle bioscoop mag je ook niet roepen: “Er zou hier best wel eens brand kunnen uitbreken.” Dat is formeel ook een mening, maar het zal duidelijk zijn dat hier alleen geprobeerd wordt paniek te zaaien.
Op een soortgelijke manier proberen clubs als Identitair Verzet te provoceren. Volkomen terecht dat daar grenzen aan worden gesteld. En ook volkomen terecht dat die grenzen ook worden gesteld aan het kleine groepje malloten dat sympathie voor ISIS koestert.
Verder mág er gedemonstreerd worden, alleen niet in de Schilderswijk. Er is dus geen sprake van het onderdrukken van een mening. Die mening (feitelijk dus een provocatie) mag alleen niet geuit worden op een plaats, waar die mening tot (ernstige) problemen kan leiden.
Dat vlaggenverbod ligt anders. Bij mijn weten zijn alleen vlaggen e.d. met een hakenkruis (of andere duidelijke nazi-symbolen) verboden in Nederland. Ik moet nog zien dat dat stand houdt bij een rechter.

(P.S.: nooit gedacht dat ik ooit nog ‘ns het besluit van een VVD’er zou verdedigen, grinnik.)

  • Volgende discussie
#2 pedro

@1: weinig aan toe te voegen. Feitelijk weerlegt je reactie ook al de zinsnede uit het artikel over “een demonstratie tegen de sluiting van de bibliotheek of tegen de bezuinigingen op de zorg door bewoners van de Schilderswijk”. Indien wel demonstraties toe worden gestaan, zullen idioten als de IS(IS) aanhangers of onze eigen fascisten van identitair verzet c.s. een vergunning voor zo een soort demonstratie aanvragen en vervolgens doodleuk toch in de wijk gaan lopen provoceren. Dat is in het verleden al vaker gebeurd. Een algeheel demonstratieverbod in die wijk lijkt mij het meest redelijke alternatief in het verzet tegen deze onredelijke minderheden.

En btw:

voorheen, toen demonstraties van extreem-rechts vaak werden verboden op grond van de openbare orde

Niet alleen van extreem rechts hoor…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Goeroeboeroe

@1: 97 lelijke woorden.
“Bij zo’n actie zou natuurlijk gelijk duidelijk zijn dat het meer om een demonstratie gaat, dan om het uiten van een mening.”
moet natuurlijk zijn:
“Bij zo’n actie zou natuurlijk gelijk duidelijk zijn dat het meer om een provocatie gaat, dan om het uiten van een mening.”

Tig keer overgelezen, mopper, grumbel, grrr, niet gezien.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Bas van der Veen

“Als ik helemaal jouw redenatie volg, zou een Feyenoord-supporter in het vak van de F-side van Ajax (of hoe dat ook tegenwoordig heet) het recht hebben een spandoek omhoog te houden met Feyenoord is beter. Dat is immers ook een mening. En daarbij zou de overheid hem of haar moeten beschermen bij het uiten van die mening.”

Er is volgens mij een verschil tussen een stadion en de openbare ruimte?

Ook vraag ik me af sinds wanneer ‘provoceren’ verboden is. Is ‘provoceren’ bovendien niet een uiterst subjectief begrip?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Goeroeboeroe

@4: Een stadion is geen openbare ruimte, dat klopt. Maar de vergelijking zou even goed opgaan als een Feyenoord-supporter op de Dam in Amsterdam dat zou doen binnen een grote groep Ajax-supporters van de wat ruigere soort. Terecht zou dat niet worden gezien als vrijheid van demonstratie, maar als provocatie bedoeld om geweld uit te lokken.
Provoceren is subjectief, natuurlijk. Maar als provoceren alleen maar is bedoeld om bij de andere partij sterk negatieve emoties als agressie en verdriet op te roepen, zonder enig verder doel, dan wordt dat terecht verboden, naar mijn mening.
Waar die grenzen precies liggen, dat is natuurlijk heel moeilijk. In Amerika is een kleine groep zeer orthodoxe christenen actief op begrafenissen, waarbij ze de nabestaanden opzettelijk op de meest smerige manieren kwetsen. In de VS mag dat, maar zoiets zou naar mijn mening verboden moeten worden. Ik denk ook niet dat zoiets hier zou worden toegestaan.
Als je voor volledige vrijheid van provoceren bent, zou zoiets moeten mogen.
In het voormalige Joego-Slavië en Ruanda hebben provocaties tot de meest gruwelijke gevolgen geleid. Moet dat ook mogen?
Ik geef twee extreme voorbeelden, omdat ik duidelijk probeer te maken dat er ergens een grens ligt, volgens mij. Wáár die grens precies ligt, daarover kun je van mening verschillen.
Identitair Verzet overschrijdt die grens volgens mij ruim. Daar kun je natuurlijk anders over denken. Maar ik vind het te kort door de bocht om in dit geval zonder meer van het ontnemen van het grondrecht van demonstratie te spreken, temeer daar op andere plaatsen wel gewoon gedemonstreerd mag worden.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Jos van Dijk

Op voorhand een demonstratieverbod voor een bepaald deel van de stad of (zoals ik net op het nieuws hoor) voor bepaalde groepen verbieden is in strijd met de wet. Dit is al eerder duidelijk is gemaakt door juristen.
Er zal per aanvraag moeten worden beoordeeld of er gevaar is voor de openbare orde, de verkeersveiligheid of de gezondheid. Van Aartsen heeft dan ook het voorbehoud ‘in beginsel’ gemaakt om te vermijden hij een algemeen demonstratie verbod heeft uitgevaardigd. Maar de suggestie is er natuurlijk wel.
Provoceren kan vooraf moeilijk verboden worden naar mijn idee. Het kan wel een aanleiding zijn voor ingrijpen tijdens een demonstratie, ook weer met beroep op de openbare orde,
Bepaalde vlaggen op voorhand verbieden lijkt mij in strijd met de wet. Maar het is natuurlijk niet onmogelijk dat een rechter achteraf het verbod -en eventueel ingrijpen van de politie- overeind houdt vanwege strijdigheid met de openbare orde.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Mario

“De meeste fracties volgden de populaire sentimenten tegen de vrijheid van demonstratie. Populisme in zijn meest primaire vorm. De bewoners in de Schilderwijk zaten niet te wachten op meer demonstraties was het argument.

…en gelijk hebben de bewoners en de door hen politiek gekozenen.

https://nl.wikipedia.org/wiki/Verdrag_inzake_de_rechten_van_het_kind#Beschermde_rechten

o.a.;
-discriminatie (art. 2)

Nota bene waren het de kaalkopjes van Pro Patria die meermalen van de eerder gemaakte afspreken afweken, en ‘de pliessie’ meer werk bezorgden i.p.v. vreedzaam te demonstreren. Niks populistisch aan.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Robin v H

@6: Klopt.
Sterker nog, met de Zwarte Pietenuitspraak in de hand kan je ook nog zeggen dat een burgemeester de belangen van iedere groepering die ‘geraakt’ wordt door de demonstratie moet afwegen op grond van art. 6 EVRM. Als er van een groep mensen hun persoonlijke levenssfeer wordt aangetast (waaronder belediging valt) moet de burgemeester zich openlijk uitlaten of dit belang boven het recht om te demonstreren gaat. Op die grond kan hij een demonstratie dus verbieden, het behoeft dus niet eens een gevaar voor de openbare orde op te leveren.

  • Vorige discussie