Laatst keek ik een oude aflevering van de onvolprezen quiz QI met Stephen Fry. Het ging over het Amerikaanse gevangenissenstelsel. Fry vertelde dat alle Amerikaanse legerhelmen gemaakt worden door gevangenen. Gevangenen zijn een belangrijke bron van goedkope arbeid. Fry nam het een stap verder en stelde dat de Amerikanen zo het slavernijstelsel opnieuw hebben ingevoerd. Dat lijkt me onterecht[1]; sterker nog: arbeid door gevangenen zou volgens mij een centrale rol moeten spelen in het strafstelsel.
De Amerikaanse links-libertaire filosoof Otsuka stelt in zijn Libertarianism without Inequality voor om de verzorgingsstaat te financieren vanuit belastingen op misdadigers: voor links-liberalen en voor rechts-libertairen zijn misdadigers een groep van wie je legitiem middelen af kan nemen. Ik denk dat Otsuka een centraal punt mist: de grote verplichtingen die misdadigers jegens hun slachtoffers hebben.
Eigenlijk is het wel raar: we straffen mensen door ze hun bewegingsvrijheid af te nemen. We sluiten ze op in een gevangenis. De belangrijkste reden om dat te doen is de specifieke preventie: je haalt een misdadiger van de straat. Maar gaat er grote generale preventie of –if you are so inclined– retributieve werking uit van opsluiting? Een gevangenis is een dak boven je hoofd, eten en een strak ritme. Okay, je kan niet gaan en staan waar je wilt, maar is dat serieus de straf die er staat tegenover een inbraak of een moord? Ik denk dat het afschrikwekkendst aan zo’n straf is dat het een vorm van uitsluiting is: het lijkt op een vervelend kind dat je op de trap zijn eten laat op eten. Je hoort er even niet meer bij.
Maar wat heeft het slachtoffer daaraan? Voor liberalen is er niets erger dan dat het leven, lichaam of bezit van iemand geschaad wordt. Slachtoffers hebben daarmee een bijzondere aanspraak. Het zijn hun rechten op bescherming van de eigen levenssfeer die geschonden worden. Voor een liberaal is dus herstel van de balans tussen het slachtoffer en de dader uitermate belangrijk. De schade die het slachtoffer heeft geleden moet, voor zo ver mogelijk, ongedaan gemaakt en de dader moet gewezen worden op de onrechtvaardigheid van zijn daad.
Hoe kunnen we die balans het beste herstellen? Een slachtoffer heeft materiële of lichamelijke schade geleden, maar, en dat is veel belangrijker, er is hem ook geestelijke schade aangedaan, dit alles kan hersteld worden door een financiële tegemoetkoming. Ik vind het echter te gemakkelijk om een misdadiger de mogelijkheid te geven om zijn straf af te kopen: het lijkt me onrechtvaardig als rijke mensen meer misdaden zouden kunnen begaan omdat ze het kunnen afkopen.
Je kan inspiratie halen bij wat we ervaren als een lichtere straf: de taakstraf. Dit zorgt voor een gelijke behandeling van rijk en arm. En als het loon naar het slachtoffer gaat, dan kan de schade die hem is aangedaan tegemoet gekomen worden. Uiteraard blijf ik hechten aan een gevangenisstraf vanwege haar specifiek preventieve werking. Ik stel voor dat dit werk niet per se aansluit bij de opleiding of interesse van de persoon, maar wel voor iedereen acceptabel is. Het type werk dat mensen alleen maar doen omdat daar loon tegenover staat: saai werk dat lichamelijke inspanning vereist, zoals lopende bandwerk. Ik denk dat zulk werk een betere manier is om de schade van slachtoffers te herstellen en om misdadigers een echte straf te geven, dan een gevangenisstraf. De gestrafte moet zich inspannen om zijn schuld aan het slachtoffer terug te betalen – letterlijk. Ook gaat er denk ik een grotere afschrikkende werking uit van zo’n straf dan van opsluiting alleen.
Je zou de straf nog verder aan kunnen kleden door het werk juist in de buitenlucht uit te laten voeren in herkenbare kleding. Dit zorgt ervoor dat je mensen niet straft door ze uit de samenleving te sluiten (“jou wil ik niet meer zien”) maar door ze te namen en te shamen (“jij hebt iets fouts gedaan”). Ik denk, maar dat is een hypothese, dat je zo de natuurlijke schaamte van misdadigers kan aanspreken – als ze dat nog hebben. Als positief bijproduct kan de gemeenschap als geheel zo waarnemen dat er daadwerkelijk iemand gestraft wordt voor een misdaad.
En zelfs als je er aan hecht om misdadigers op het rechte pad te brengen, een typisch punt voor linkse softies, denk ik dat arbeid kan werken: immers misdadigers leren zo een arbeidsritme en de waarde van werk. Dat kan helpen voor mensen om de cyclus van armoede, uitzichtloosheid, en arbeidsloosheid waar misdaad vaak aan gekoppeld is, te doorbreken.
Een bezwaar tegen zo’n soort straf is dat hij cruel en unusual is. Lichamelijke straffen en mishandeling vinden we onmenselijk. De beelden van dwangarbeiders in strafkampen duikt op: het verschrikkelijke “Arbeit macht frei” boven de poorten van Auschwitz. Maar de kern moet zijn dat het werk is dat mensen normaal zouden doen, zij het voor het loon en niet voor de arbeidsvreugde. Werk waarvan het acceptabel zou zijn dat het aan een werkeloze wordt aangeboden in een participatiecontract. Het doen van zulk werk is misschien een straf (dat is juist het punt), maar zolang normale mensen het doen om in hun levensonderhoud te voldoen kan het niet unusual zijn,
Een ander bezwaar is dat je straf zo afhankelijk maakt van lichamelijke capaciteiten die mensen hebben: een goed getrainde jongeman produceert nu eenmaal gemiddeld meer dan een oudere vrouw in een rolstoel. Ik denk dat de rechter rekening moet houden met hoeveel inspanning bepaalde productie vereist voor bepaalde misdadigers. Dat is wat je wil: dat misdadigers zich inspannen om hun schuld terug te betalen. Die inkomsten doen je in een fonds waar slachtoffers van worden gerestitueerd naar rato van de zwaarte van de hun gedane schade.
En wat van slachtoffers waarvan de misdadiger niet gevonden wordt? Moet er ook voor hen geen herstel komen? Je kan je voorstellen dat het geld dat verdiend wordt door boetes op te hard rijden gebruikt wordt om slachtoffers van auto-ongelukken te betalen: de potentiële dader betaalt voor het slachtoffer dat geen beroep kan doen op zijn daadwerkelijke dader. Over het algemeen kunnen dus boetes gebruikt worden om aan deze groep tegemoet te komen.
[1] Een aantal caveats: door de combinatie van het three strikes you’re out system en het feit dat er meer Afro-Amerikaanse twintigers in de gevangenis zitten dan op een school, begint het systeem wel op Amerikaanse slavernij uit de negentiende eeuw te lijken. In mijn voorstel zijn mensen niet het bezit van de overheid geworden, maar ze hebben ervoor gekozen om vrijwillig een schuld te maken, en die moeten ze af betalen. Dit is dus niet meer slavernij dan arbeid om een credit card schuld af te betalen dat is.[cmon]
Reacties (12)
Op zich is dit verder wel een interessant idee, maar dat is bepaald niet hoe het in de VS gebruikt wordt. Daar is geen marktwerking. In de VS worden de inkomsten van de arbeid van de gevangenen gebruikt om de gevangenis te betalen en de aandeelhouders te plezieren. Zonder de goedkope arbeidskrachten worden gevangenissen een stuk minder aantrekkelijk voor investeerders, en met de goedkope arbeidskrachten verstoren ze de arbeidsmarkt. Op het moment dat de arbeid zo goed betaald wordt, dat een baanloze daarvoor aan de slag gaat, werkt de markt, maar heeft de baanloze meer recht op dat werk dan de gevangene, en meer recht op de inkomsten uit die arbeid dan de aandeelhouders van de gevangenis.
De mogelijkheden voor slachtoffers om financieel en geestelijk vergoed te worden voor het hen aangedane onrecht mogen wat mij betreft best uit worden gebreid, maar ik denk niet, dat dit een goede manier is.
“De belangrijkste reden om dat te doen is de specifieke preventie”
Ik denk dat niet iedereen het daarmee eens is. Voor hele categorieën mensen is de reden zelfs ongeldig (in ieder geval alle one time offenders, zoals verreweg de meeste moordenaars). Bovendien blijken mensen na gevangenisstraffen meer geneigd naar recidive, waarmee juist sprake is van specifieke potentiatie van de betreffende overtreder.
Wat een onzin. Bij een veroordeling in Amerika gaan er veel opties tot (mogelijke) verbetering van je positie in de maatschappij verloren. Als er dan bewust een zero tollerance omgeving wordt gecreeerd waarbij het zeer waarschijnlijk is dat een groot gedeelte van de arme populatie met justitie in aanraking komt dan is het niet vreemd om van slavernij te spreken.
Verder moet een straf primair gericht zijn op het verkomen van recidive en niet op vergelding. Dat heet beschaving. Dat je gebruik maakt van mensen in een gevangenis mag nooit uit gemakzucht of winstbejag worden gedaan, maar louter passend bij een zo optimale terugkeer in de samenleving.
“Je zou de straf nog verder aan kunnen kleden door het werk juist in de buitenlucht uit te laten voeren in herkenbare kleding”.
Pardon? Reanimatie van de “chain gang”?
@4 je hebt gelijk dat dat wel heel ver gaat -ik weet ook niet of ik het er mee eens zou zijn-, ik heb het voorstel daarom uit de tekst geschrapt
@5: waarom zou je dat weg halen? Dat is toch precies wat er met de taakstraffen nu gebeurt?
@6 ik trek het terug omdat ik het een ondoordacht punt vindt, van mijzelf, dat bovendien -en dat is het belangrijkst- niet bijdraagt aan het hoofdpunt: het belang van de terugbetaling in de relatie tussen misdadiger en slachtoffer
@7: OK. Daar draagt het inderdaad niet toe bij. Ik vind het overigens ook een ondoordachte en slechte zaak bij de taakstraffen. Het is per slot van rekening een soort publieke schandpaal en die hebben we in het verre verleden niet voor niets af geschaft. Maar dat is een heel andere discussie.
Terug on-the-main-topic: vergoeding van slachtoffers acht ik in de eerste plaats een zaak van de gemeenschap (overheid en / of verzekeringen), zodat ook slachtoffers van niet opgeloste misdaden vergoed kunnen worden en slachtoffers vergoed kunnen worden, wanneer de schade niet of slechts gedeeltelijk op de daders verhaald kan worden. De dader heeft dan een schuld tegenover de gemeenschap, en slachtoffers hebben als bijkomend voordeel, dat ze niet meer met de daders geconfronteerd worden (al kan dat wel van de verhaalsprocedure van de gemeenschap deel uit maken). Directe schadevergoeding van de dader aan slachtoffers is vaak ongewenst, omdat de slachtoffers lang niet altijd met de daders geconfronteerd willen worden.
@8 natuurlijk gaat de betaling van de schuld via de overheid. Voor de mogelijkheid van onvergoede schulden heb ik al een praktische oplossing aan gedragen. Maar ik onderschrijf het idee niet dat de dader een schuld heeft aan de gemeenschap of dat de vergoeding een zaak is van de gemeenschap. De dader heeft toch een individu schade aangedaan en niet de gemeenschap?
Het is een beetje bij de haren erbij gesleept, maar je zou wel een argument kunnen bedenken waarom de dader wél schade heeft toegebracht aan de samenleving of op zijn minst, bijzonder disrespectvol heeft gehandeld naar die samenleving toe. Een principe voor waarom straffen belangrijk is, is dat je zo de boodschap uitdraagt dat wij zeer weer waarde hechten aan onze samenleving met zijn achterliggende principes zoals recht op bezit en autonomie. Zodra iemand een misdrijf begaat, pleegt hij tegelijkertijd ook een aanslag op die samenleving.
@9: als wij als gemeenschap de schade vergoeden, we die schade overnemen van het individuele slachtoffer. De dader heeft dan die materiële, financiële schuld aan de gemeenschap. De morele schuld bestaat in de eerste plaats aan het directe slachtoffer zelf, maar vaak ook aan nog heel wat andere leden van de samenleving. Als een bejaarde beroofd wordt, hebben veel andere bejaarden ineens ook meer angst om de straat op te gaan. De schade is aan de samenleving is veel groter dan de schade aan het voornaamste slachtoffer alleen.
De mogelijkheid om niet of niet direct op de dader verhaalbare schulden te vergoeden, bestaat al in de vorm van verzekeringen.
Verder wat Rob ook al zegt.
@3 Vergelding als strafdoel is niet onbeschaafd. In plaats van ongecontroleerde vergelding door het slachtoffer en/of verwanten voert de overheid (met een in elk geval in theorie gelegitimeerd geweldsmonopolie) een gecontroleerde vorm van vergelding uit. Opvoeding als strafdoel leidt vaker tot teleurstelling dan tot resultaat en kan het strafdoel van vergelding in de weg zitten. Ik denk dat het hooguit een secundaire doelstelling kan zijn.