Hoeveel camera’s hangen er in Nederland?

ANALYSE - Cameratoezicht is wijdverbreid in Nederland. Hoeveel camera’s zijn er eigenlijk?

Het lijkt een simpele vraag: hoeveel toezichtcamera’s hangen er in Nederland? Maar het antwoord is verbazingwekkend moeilijk te vinden. Na 450 verzoeken op basis van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) en ongeveer een jaar speuren kunnen we een enigszins betrouwbare schatting geven van het aantal camera’s dat in Nederland hangt. Wie geen zin heeft om onze methode en de mitsen en maren door te lezen, kan naar het einde scrollen: daar geef ik een zeer voorzichtige en een realistische schatting.

In september 2011 plofte een interessant document in de mailbox van Sargasso: een overzicht van 172 ANPR-camera’s (kentekenherkenning) die het korps Amsterdam-Amstelland wilde gebruiken om een digitale slotgracht rond de hoofdstad te leggen. Op de redactie borrelde de simpele vraag op: hoeveel camera’s staan er eigenlijk in Nederland?

Niemand heeft het overzicht. Het openbare cameratoezicht is een zaak van lokale bestuursorganen: gemeenten, politiekorpsen, provincies en valt onder verschillende wettelijke regimes (Gemeentewet en Wet politiegegevens). Het private toezicht is al helemaal versplinterd. Dat ligt immers bij bedrijven en particulieren die geen meldplicht hebben. En deze gegevens vallen ook weer onder een andere wet, de Wet bescherming persoonsgegevens.

Toch hebben we veel gevonden. Laten we eerst eens kijken naar het openbare toezicht. We tellen vooralsnog alleen de camera’s en de locaties die aan ons of aan de politie zijn gerapporteerd door de beheerders zelf.

Publiek toezicht

We hebben onderscheid gemaakt naar type camera. Je hebt ‘gewoon’ cameratoezicht waarbij beelden in een toezichtcentrale al dan niet live worden uitgekeken. Daarnaast komt ‘slim cameratoezicht’ op, waarbij software kentekens, geluiden of afwijkend gedrag herkent. Over kentekenherkenning volgt binnenkort een achtergrondverhaal hier op Sargasso. Een telling vind je hier.

Aanvankelijk vroegen we enkele politiekorpsen en grote gemeenten om de posities van hun camera’s en wat aanvullende informatie (jaar geplaatst, type camera, etc.). Er bleek echter nauwelijks bereidheid om aan ons verzoek mee te werken. Daarom hebben we een team van zo’n twintig vrijwilligers geformeerd en alle gemeenten, politiekorpsen en provincies met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur gedwongen de informatie vrij te geven.

Fotokopietjes

Met het vrijwilligersteam hebben we uit al die documenten, fotokopietjes en losse aantekeningen circa 2700 camera’s gelokaliseerd en in een database gezet. Dit zijn doorgaans de camera’s die in uitgaansgebieden en op bedrijventerreinen hangen. Daarom zijn het er niet zo veel. De meeste gemeenten hebben immers maar een handjevol camera’s op het centrale uitgaansplein. De grote steden nemen het leeuwendeel voor hun rekening. Van Utrecht hebben we geen betrouwbare gegevens gekregen, maar we hebben begrepen dat er inmiddels een rechtszaak loopt van activist Rejo Zenger waarmee de weigerachtige houding van de gemeente wellicht doorbroken kan worden.

Daarnaast worden veel camera’s gebruikt voor ‘verkeersmanagement’. Rijkswaterstaat beheert ongeveer 1700 stuks langs de Nederlandse snelwegen. Daarnaast is de Nationale Databank Wegverkeersgegevens (NDW) verantwoordelijk voor zo’n 1000 ANPR-camera’s die verkeersdrukte meten in een aantal steden en provinciale wegen in de Randstad en Noord-Brabant. Die camera’s scannen kentekens om de gemiddelde reistijd tussen bijvoorbeeld de A10 in Amsterdam en het centrum te kunnen berekenen.

Een belangrijke trend is dat publieke camera’s op steeds minder locaties worden uitgekeken: de tijd dat een bromsnor in een hokje zat om de camera’s in zijn kleine gemeente uit te kijken is voorbij.  De meeste beelden worden gebundeld in regionale centra, vaak in meldkamers van de hulpdiensten.  Nederland telt daar 22 van. Soms worden complete stadsregio’s en provincies bestreken. Eindhoven, Rotterdam, Nijmegen, Alkmaar en Utrecht kennen bijvoorbeeld Regionale Toezicht Ruimtes waar ook camerabeelden van buiten die steden binnenkomen.

Topje van de ijsberg

Tot zover de harde data met exacte locaties van individuele camera’s. Deze vormen echter nog maar het topje van de ijsberg.

Bedrijven en wat meer vermogende individuen hebben vaak ook cameratoezicht om hun bezit te beschermen. Uit interne politiecijfers blijkt dat ongeveer 450.000 bedrijven zijn aangesloten bij een particuliere alarm centrale (PAC), waarvan er ongeveer 25 zijn in Nederland. Veertig procent van de gesurveilleerde bedrijven heeft cameratoezicht: dat zijn dus 180.000 locaties (vaak zullen er meerdere camera’s op een locatie hangen).

Er zijn ook nog 150 toezichtcentrales waar camera’s worden uitgekeken en 21 geld- en waardedepots waar een zeer groot aantal camera’s worden uitgekeken. Ik heb geen betrouwbare cijfers kunnen vinden over het aantal aangesloten objecten, maar het moeten er tienduizenden zijn. We tellen deze camera’s niet mee in ons voorzichtige scenario.

Openbaar vervoer

OV-bedrijven maken eveneens gebruik van grootschalig cameratoezicht. Een zoek- en belronde van de grootste bedrijven levert op:

Schiphol: 1400 camera’s
NS: 4200 camera’s (3500 op stations, 700 in treinen).
Arriva: Op 1113 objecten hangen camera’s (100 treinen, 1000 bussen en 13 boten)
GVB Amsterdam: 2628 camera’s (780 metro(stations), 1019 op de trams, 775 op de bussen, 54 op de veren).
RET: 6000 camera’s
Connexxion: 1900
Veolia: 1800 camera’s

De tussenstand

We kunnen zo langzaamaan een tussenstand opmaken. Het aantal locaties waar verifieerbaar een camera hangt is 204.441. Op de kaart hieronder is te zien waar een de camera’s die onder publiek beheer vallen zich bevinden. Zoom vooral in en uit. Klik hier voor een grote versie.

Veel meer camera’s

Maar dit getal is natuurlijk veel te klein. Neem de 140.000 locaties met cameratoezicht die in een PAC worden gevolgd. Daar zitten grote winkels tussen, supermarkten, grote kantoren, bedrijventerreinen. Een beetje supermarkt heeft zo al vijf camera’s, een grote supermarkt nog veel meer. Babywinkel Prenatal zit bij een PAC, heeft zo’n tachtig vestigingen en zal zeker meer dan één camera per vestiging hebben hangen.

Daarnaast is een aantal grootverbruikers niet in het overzicht meegenomen. De raffinaderijen nabij Rotterdam. Een flink aantal tankstations waar soms wel meer dan twintig camera’s hangen. De energiecentrales. De infrastructuur van Defensie. De grote industriecomplexen, zoals DSM, Hoogovens en AkzoNobel. De kleine vervoersmaatschappijen. Een flink deel van de overheidsgebouwen (die onder de Wet bescherming persoonsgegevens vallen, omdat het geen openbaar toezicht is en dus buiten het bereik van ons Wob-verzoek vielen). Scholen. Kleine kantoren en bedrijven die niet bij een toezichtcentrale of PAC zijn aangesloten. In ons bedrijfsverzamelgebouw hebben we bijvoorbeeld ook een paar camera’s staan die nergens zijn geregistreerd. Vele duizenden privé-personen die in of rond hun huis een camera hebben gemonteerd.

Als ik mij mag wagen aan een educated guess dan zeg ik dat we tegen een miljoen camera’s aanzitten in Nederland en wellicht zijn we daar al overheen.

Tips, commentaar en verdere hulp zijn meer dan welkom.

Aan dit artikel hebben achter de schermen veel mensen meegewerkt. Bij deze gaat onze dank uit naar in ieder geval: Jan, Rejo, Martijn, Rogier, Carolien, Eelco, Kees, Thijs, David, Rob, Maikel, Hajo, Chester, Pieter, Rutger, Xander, Mark, Petra, Joost, Heinze, Sander, Flip, Remko, Aafke en Koen. Mocht ik iemand vergeten zijn, bij voorbaat excuus en laat het even weten, dan plaats ik je erbij.