Zonsopkomst ondergang van Bolivia

Bolivia is een redelijk populaire vakantiebestemming, met als trekpleisters een voorraad bergtoppen boven de 6000 meter, de zoutvlakten in Uyuni, de koloniale stad Potosi met zijn oude mijnen (ooit een van hoofdsteden van het Spaanse koloniale imperium) en het beeldschone Sucre met zijn oude architectuur, een Nederlands café en een bijzondere afgraving vol dinosaurusvoetstappen.Wie er nog niet geweest is doet er goed aan er snel heen te gaan, want de dagen van het land lijken geteld.

Zoals we ons in Europa zorgen maken over de inwoners van Ierland die door een referendum Europa in de problemen brengen, zo lijkt Bolivia per referendum uit de atlas te gaan verdwijnen. De Boliviaanse provincie Tarija keerde zich gisteren als vierde departement tegen de nationale eenheid en koos voor (een niet door de centrale regering erkende) autonomie.

Bolivia is in oppervlakte een groot land (25 keer Nederland) met ongeveer tien miljoen inwoners. Het land is verdeeld in negen departementen. Hoewel Sucre de hoofdstad is, gebeurt de politiek in La Paz. En die politiek is nogal wild. Op het centrale plein van La Paz, voor het presidentiële paleis, vonden heel wat leiders de dood tijdens revoluties. Het land kende er een stuk of negentig. De huidige crisis is echter veel meer dan een revolutie waarbij alleen van president wordt gewisseld .

Het grote gedonder begon op 4 mei jongstleden, toen het departement Santa Cruz zich uitsprak voor autonomie (met en opkomst tegen de 60%, voorstanders van autonomie: 85%) . Op 1 juni spraken ook de departementen Pando en Beni zich uit voor autonomie (ook boven de 80% voor, maar bij veel lagere opkomsten). Nu dus Tarija. Bij elkaar beslaan de departementen die voor autonomie kozen ongeveer de helft van het oppervlak van het land en herbergen ze een kwart van de bevolking. De vraag of de verschillende referenda rechtsgeldig zijn is puur academisch: Bolivia zit in een diepe crisis, die niet tot politiek of rechtstaat beperkt blijft, maar gaat over het bestaanrecht van het land als zodanig.

Helemaal gevrijwaard van problemen is Bolivia sinds de zelfstandigheid in 1825 nooit geweest, maar de huidige crisis begon op 22 januari 2006, toen Evo Morales gekozen werd tot president. Morales is van origine indiaans en het eerste volbloed autochtone staatshoofd van het land. Hij begon als cocalero (verbouwer van coca-planten). Morales is een rechtvaardig mens en een idealist. Hij maakt zich sterk voor beter onderwijs, erkenning van oorspronkelijke talen als Quecha en Guarani en een rechtvaardiger verdeling van de natuurlijke rijkdommen (gas, mijnbouw) van het land.
Ook werpt hij zich op als verdediger van de coca-boeren, die een gewas verbouwen dat in Zuid-Amerika als duizenden jaren probleemloos bestaat maar in de afgelopen decennia volledig gecriminaliseerd door de heksenjagers uit de Verenigde Staten.

Naast idealistisch is Morales echter ook eindeloos naïef. Hij sloot zich aan bij het collectief ALBA van Hugo Chavez en Fidel Castro (Alba is ‘zonsopkomst’ in het Spaans, maar ook een letterwoord dat Bolivariaans Alternatief voor Latijns-Amerika betekent). Hij nationaliseerde per decreet de gasindustrie. Daarmee keerde hij niet alleen de Verenigde Staten tegen zich maar bewerkstelligde ook dat belangrijke klanten als Argentinië en Brazilië zich achter de oren krabden. Bovendien had een aantal rijkere provincies geen zin hun rijkdom te delen. Dat heeft deels te maken met hebzucht, deels met rechtvaardigheidsbesef (“wij bouwden de industrie op, jullie pakken hem af”) en deels met racisme van afstammelingen van kolonialen tegen oorspronkelijke bewoners.

De huidige toestand is voor Morales volstrekt onhoudbaar. Bolivia desintegreert onder zijn handen en zijn radicale politiek leidt tot verscherping van de bestaande tegenstellingen. In plaats van hardwerkende, hoger opgeleide Bolivianen aan zich te binden heeft hij hen van zich vervreemd. Morales heeft een heilstaat voor indianen willen scheppen in een land dat nooit bestaan heeft als land van indianen. Bolivia is niets anders dan een resultaat van kolonialisme. Leuk of niet, de klok kan niet vijfhonderd jaar teruggedraaid. De toekomst van het land lag in het bereiken of handhaven van een werkbaar evenwicht tussen groepen oorspronkelijke en ‘nieuwe’ bewoners (die er natuurlijk ook alweer twintig of dertig generaties wonen, dus net zo goed deel zijn van de samenleving). Morales heeft de balans zo radicaal verstoord dat het eindresultaat nu bijna alleen nog negatief uit kan pakken. Bolivia valt uiteen in een rijk deel en een arm overschot. De zonsopgang die Morales beoogde, dreigt de ondergang van het land te worden.