De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.
De bal is rond. Eén van die schitterende voetbalclichés die ontzettend onwaar is*. Bij elk groot voetbaltoernooi worden weer nieuwe leren knikkers geintroduceerd die ook elke keer weer aan de rondheidstest onderworpen worden. Ook dit keer was het raak, de bal ‘zwabberde’ bij hoge snelheden en hij daalde niet volgens een onverwachte kenner. Dat alles omdat de bal dus niet rond genoeg was. En dus wachten we maar weer op een volgend toernooi om te zien wat de heren ballenmakers nu weer voor knip-en-plakwerk van vijf- en zeshoeken of andere vormen in petto hebben.
Het slechte nieuws is echter dat ze er nooit zullen komen: het is zo goed als onmogelijk om een perfecte bol te maken. Op het kleinste niveau zullen er altijd een paar moleculen teveel op één van de polen van de bol zitten en daarmee het wiskundige ideaal alleen maar kunnen benaderen en nooit evenaren. Het goede nieuws is dat die benadering nu wel héél dicht bij dat ideaal komt: Een internationaal team van wetenschappers wist een silicium bol te creëren waarvan de ‘oneffenheden’ niet meer dan 0,3 nanometer uitsteken (ter verduidelijking: een gemiddelde haar is 100.000 nanometer dik). Zo rond is er nog nooit een door de mens gemaakt object geweest. En dat kon ook niet, want ‘we hebben pas sinds een paar jaar de optische instrumenten om onheffenheden van deze schaal te zien’, aldus bollenbouwer Achim Leistner, die speciaal voor deze bol uit zijn pensioen gehaald werd.
De reden om de bol te bouwen houdt verband met een probleem dat al eerder op GC’s Wondere Woensdag behandeld werd: de kilo wordt steeds lichter. De oude standaard voor de kilo was niet meer betrouwbaar en dus werd gewerkt aan een nieuwe standaard. Het idee van het Avogadro Project was om de kilo te definiëren in termen van hoeveelheden silicium-atomen er in een vooraf bepaalde bol zitten. Dat getal kunnen ze berekenen als ze weten hoe ver de atomen van elkaar afzitten en hoe groot de bol is. Maar ja, dan moet je natuurlijk wel zeker weten dat de bol wel een echte bol is en geen afgeplatte nepper.
De productie van de bollen (het zijn er meer) koste miljoenen: in Russische centrifuges gepurificeerd silicium reisde via Duitsland, waar het in grote kristallen werd gevormd naar Australië, waar de uiteindelijke bollen geproduceerd werden. Op dit moment worden de bollen in Italië, België, Japan en de VS aan grondige tests onderworpen. Over een paar jaar weten we zeker of de bollen ’tamelijk rond’ of toch meer eivormig zijn. En dan weten we gelijk ook weer hoeveel een kilo veren weegt.
*Van dat andere schitterende cliché: ‘Football is a simple game; 22 men chase a ball for 90 minutes, and at the end, the Germans win.’ weten we inmiddels ook dat het niet waar is, maar dat is weer een heel ander verhaal.