De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.
Eén van de taken van wetenschappers is het onthullen van verkeerde aannames en gevolgtrekkingen die onder het publiek leven door de werkelijke machinaties erachter overtuigend en wetenschappelijk aan te tonen. Michael Shermer, de oprichter en hoofdredacteur van het blad Skeptic, heeft zich deze taak ter harte genomen en wijdt zijn werkzame leven aan het onthullen van populaire pseudowetenschappelijke larie en apenkool.
Ook op de Skeptic website zijn artikelen te lezen en video’s te bekijken over waarom de wereld niét vergaat in 2012, wat je moet doen om ‘helderziend’ te worden of wat de beperkingen zijn van positief denken. Er wordt niet alleen maar met het vingertje gezwaaid maar ook luchtig maar helder geargumenteerd. Skeptic is eigenlijk een iets meer wetenschappelijke variant van het Discovery-programma Mythbusters. Maar Shermer is er niet alleen op uit om mensen op hun fouten te wijzen, hij is ook geinteresseerd in waarom mensen zich elke keer voor het lapje laten houden door hun eigen hersenen en geloven in UFO’s, Bigfoot of een Intelligent Designer.
In een artikel in de Scientific American van december 2008 en in onderstaand TED praatje van 2010 laat Shermer een aantal verschillende cognitie-onderzoeken zien over de neiging van onze hersenen om overal patronen te zien: de zogenaamde patternicity of patroniciteit (copyright Nederlandse vertaling: Victor/GC).
Zoals voor al het hersengedrag is er voor die van patroniciteit een evolutionaire verklaring. Menselijke hersenen zijn patroonherkenningsmachines omdat het herkennen van patronen erg handig is bij overleving. Dit geldt niet alleen voor mensen maar ook voor duiven, ratten, honden (Pavlov!).
De werkelijkheid zit zo in elkaar dat het vaak minder erg is om ergens een niet-bestaand patroon in te zien dan dat je geen patroon ziet terwijl dat er wel is. Shermer gebruikt hiervoor het voorbeeld van geritsel in het gras: als het ofwel een tijger ofwel de wind kan zijn is het handig om van het eerste uit te gaan. Bij een meevaller zijn de gemaakte kosten zeer minimaal (wat adrenaline en wat spierkracht), maar als je altijd uitgaat van ruis (geen patroon), dan zal je ooit een keer de hoge kosten moeten betalen (opgegeten worden).
Goedgelovigheid in de Fox Mulder variant is dus een natuurlijke state of mind: we zien automatisch patronen. Tel daarbij op onze natuurlijke neiging om aan gebeurtenissen een actieve agent toe te kennen (vgl. Daniel Dennet’s Intentional stance) en je kan verklaren waarom mensen zo graag willen geloven in dingen als de Illuminati, Bilderberg groep, Xenu, God of het feit dat 9/11 een inside job was.
Sommigen zijn hier gevoeliger voor dan anderen. Onderzoeker Jennifer Whitson van de Universiteit van Texas toonde met een set experimenten aan dat mensen die het gevoel hebben geen grip te hebben op de situatie vaker niet-bestaande patronen zien. Ook zijn er mensen die meer aanleg hebben voor ‘goedgelovigheid’ oftewel het zien van patronen. Een goed ontwikkelde rechterhersenhelft, meer dopamine-aanmaak het heeft allemaal invloed.
Het is dus uiterst natuurlijk om patronen te zien, ook als deze er niet zijn. Vaak is dit niet zo heel erg, maar soms blijken de kosten wel degelijk hoog, zoals Shermer aangeeft in het begin van zijn praatje. Normaliter doet een wichelroede geen kwaad, maar wat te denken van de ADE-651 wichelroede bommendetector die voor $40.000 per stuk aan het Irakese leger verkocht worden om bommen op te sporen?
Wetenschappers vervullen hier de taak om de natuurlijke patroonherkenning en goedgelovigheid van mensen te toetsen op werkelijkheid en zo nodig bij te sturen. Michael Shermer doet zijn best.
Reacties (12)
@eerste plaatje: Even zonder de video te bekijken een vis, bek naar rechtsboven.
Ow, geloof ik nu alsnog in ID?
Je zit in ieder geval niet lekker in je vel :)
De mens mag dan wel een innerlijke patroonmaker hebben, het maakt wel uit hoe en waarom het wordt gebruikt. Er is een verschil tussen alledaags bijgeloof, politiek bijgeloof en propaganda.
Bij een geloof in God gaat het vaak ook om het integreren van persoonlijke geluksgevoelens en schoonheid. Daar kun je sceptisch zijn, maar waarom zou je.
De Illuminati en de Bilderberg groep zijn politieke meta-verhalen: informatie die op een ander niveau zaken “groepeert” waar mensen vaak toch al geen directe ervaringen van kennen. Eigenlijk zoiets als het antisemitisme: of een jood nou bankier was of bolsjewiek, Hitler wist kennelijk heel aannemelijk te maken dat-ie het toch gemunt had op de duitser, en of die nou wel eens jood had gezien, maakte niet meer uit. De “officiële verklaring” van een gebeurtenis wordt vaak gepresenteerd met een toneelstuk dat erg lijkt op de “10 easy lessons to learn to be a psychic”, en waar de meeste mensen gewoon in meegaan, totdat een argwanende journalist doorzet en met feiten komt die niet in het patroon passen. Dus daar kun je best sceptisch over zijn.
Bij 9/11 gaat het echter om de verschillende strijdige interpretaties, patronen, van door iedereen waargenomen beelden. Iedereen kan een gebouw zien instorten maar de ene deskundige zegt: “dat kan alleen met springstof”, terwijl de andere zegt: “dat komt toch echt door een felle brand”. De 9/11 patronen (de officiele verklaring en de “complotten”) zijn eigenlijk even veel waard, omdat ze allemaal een patroon opbouwen, waarbij informatie in het ene patroon genegeerd wordt en in het andere patroon niet. Door 9/11 in dit rijtje te plaatsen doe je aan cognitieve infiltratie.
Ik geloof wel in de Bilderberg-groep, denk niet dat ’t een echt komplot is, maar ook niet dat ’t allemaal de meest frisse figuren zijn.
Ik geloof trouwens ook in ’t bestaan van joden.
Ik vind 11 september niet zo’n goed voorbeeld, ik zou al Qaida namelijk ook best een aktieve agent durven noemen, dus als je ’t geloof in betrokkenheid van de amerikaanse overheid wilt verklaren, je toch andere mechanismes te hulp zult moeten roepen.
Leuke gevonden dat ‘patroniciteit’, maar wat is er mis met pareidolie?
@6: Jamaar ik deed niet aan pareidolie, ik zag een vis in een plaatje van een vis, dat is een correct positieve uitslag.
@7: Ik zie de vis ook hoor, lijkt me niks mis mee. Al zag ik er eerder een romeins mozaïek van een vis in, maar dat kan een teveel aan ontwikkeling zijn.
@6: Het artikel gaat niet over pareidolie, veel van de besproken verschijnselen gaan over het herkennen van patronen -of ze er nu wel of niet zijn- en ze dan toe te schrijven aan iets wat al bekend is, of er anders een nieuwe verklaring (bijvoorbeeld God) voor te vinden.
Maar het lijken me zeker verwante verschijnselen, zowel in evolutionaire oorsprong, als in het mechanisme zelf. Het zou me dan ook niet verbazen als ze in de hersenen voor een groot deel dezelfde paden volgen.
@6: (afterthought) Vergelijkbaar is bijvoorbeeld ook het vermogen diskontinue beeldfragmenten als behorende tot dezelfde entiteit te herkennen. Als je aan de ene kant van een dikke boomstam een geel-met-zwarte staart met een wit pluimpje ziet bewegen, en aan de andere kant zie een geel-met-zwarte voorpoot, ben je meteen in staat te zien dat daar een tijger staat.
En ook dit systeem in ons is niet onfeilbaar: er kunnen best twee tijgers staan, maar gelukkig komt dat bij tijgers niet zo vaak voor.
In mijn studententijd heb ik wel ’s wat geëksperimenteerd met tarot. Ik geloofde er niet in en heb daar nooit een geheim van gemaakt, maar ik heb ’t alleen geoefend op mensen die ik kende, hoewel niet door-en-door. Regelmatig moest ik ter plekke opzoeken welke kaart dit ook alweer was in ’t bijgeleverde boekje.
Toegegeven, ik was dan wel weer redelijk vrij in ’t vertalen van de kaart afhankelijk van de sessie tot dan toe. Maar ik zei alleen waar de kaart voor stond, niet wat-ie konkreet betekende, dat liet ik aan de ‘klant’ over.
Dan waren veel van mijn klanten zelf ook hele of halve skeptisi en toch merkte ik dat veel mensen de kaarten plus mijn ‘begeleiding’ konden koppelen aan hun eigen leven en soms zelfs wel tot nieuw besef of nieuwe inzichten kwamen. Met volslagen vreemden zou ik ’t trouwens niet kunnen, de eerste kaarten zijn voor de lezer ’t moeilijkst.
En toch, ’t is een truukje, maar ’t werkt wel. Je moet er alleen in willen geloven.
Oh ja, en de lezer wordt niet noodzakelijkerwijs veel wijzer over de klant, ’t meeste werk gebeurt binnen ’t hoofd van diegene die z’n kaarten láát lezen.
Hm, er gaan achter dit soort trucjes natuurlijk allerlei andere psychologische verschijnselen schuil.
Mensen vinden een sterkere prikkel bij een bevestigende voorspelling of verklaring en zijn geneigd tegensprekende resultaten onder de mat te vegen -als u mij het anglicisme wil vergeven.
Iedereen kent ook wel die ene oom van de buurman bij wie Reiki naar eigen zeggen veel resultaat opleverde. De rest van de straat die niks merkte is meestal wat stiller. Dat vertaald ook weer naar complottheorien. Shermer geeft dat in zijn praatje ook aan: soms is er ook gewoon sprake van een complot, dat versterkt alleen maar de neiging om meer complotten te zien.
@4: Ik vermoed dat hier sprake is van het effect dat een ‘Al-Qaida’ complot toch nog een te abstract gegeven waarbij de daders eigenlijk uit het niets lijken te komen. Dat zorgt ervoor dat een aantal mensen het toch in de schoenen wil schuiven van de ‘echte machthebbers’.