COLUMN - De politie heeft ruim 400 arrestaties verricht op de negende dag van de demonstratieve blokkade van de A12 tegen de fossiele subsidies, bericht de NRC. In de afgelopen week zijn inmiddels al duizenden demonstranten opgepakt en afgevoerd naar het ADO-stadion en daar weer vrijgelaten. De actiegroep XR heeft aangekondigd door te gaan totdat de overheid stopt met het bevoordelen van het gebruik van fossiele energie. Hoe het OM gaat reageren op die duizenden burgerlijk ongehoorzame wetsovertreders is afwachten. Een specifiek aspect van de acties van Justitie tegen de demonstranten is de vervolging van degenen die voor de blokkades hebben opgeroepen. Die vervolging is met name interessant nu het OM besloten heeft om Forum voor Democratie Kamerlid Gideon van Meijeren te vervolgen wegens hetzelfde strafbare feit, opruiing.
Vorige maand veroordeelde de rechtbank in Den Haag enkele actvisten van Extinction Rebellion tot taakstraffen vanwege oproepen tot blokkade van de A12 eind vorig jaar en begin dit jaar. De activisten zijn meteen in beroep gegaan en riepen tegelijk op voor nieuwe blokkades in september om stopzetting van fossiele subsidies af te dwingen. Advocaat Willem Jebbink: “Een wegblokkade valt volgens internationale rechtspraak onder de demonstratievrijheid. Demonstraties mogen in Nederland alleen door de burgemeester worden beperkt. De rechtbank heeft vandaag goedgekeurd dat ook de officier van justitie mag ingrijpen met strafrechtelijke maatregelen. Dat hebben we in onze democratische rechtstaat niet afgesproken. Van de rechter mag worden verwacht dat de demonstratievrijheid tegen dergelijk ingrijpen wordt beschermd. Daarom is sprake van een verontrustende uitspraak. Ik denk niet dat deze stand houdt in hoger beroep.” Volgens Jebbink begint de strafbare opruiing pas bij oproepen tot geweld. De activisten die hij verdedigt spreken van ‘vreedzame demonstraties’. Zij vinden het optreden van het OM repressief gezien ook het feit dat ze vooraf op een tijdstip dat ze nog in bed lagen werden gearresteerd en opgesloten. Het College voor de Rechten van de Mens schrijft dat in deze case het demonstratierecht onder druk is gezet.
Vorige week werd bekend dat het OM FvD Kamerlid Gideon van Meijeren gaat vervolgen voor twee gevallen van opruiing. Hij zou in een toespraak bij een demonstratie van boeren vorig jaar gezegd hebben “dat het niet altijd gezond is, als er een taboe rust op het gebruik van geweld”. Van Meijeren zei verder dat de staat wel geweld gebruikt, “fors geweld”. Verder heeft hij in een interview gezegd “te hopen op een revolutionaire beweging die zich heel duidelijk onderscheidt van een protestbeweging en die bij wijze van spreken zou optrekken naar het parlement.” Volgens Justitie draagt een Kamerlid de verantwoordelijkheid ‘om te voorkomen dat hij uitlatingen verspreidt die strijdig zijn met de wet en met de grondbeginselen van de rechtstaat.’ Van Meijeren ziet een heksenjacht tegen zijn partij in de aanloop naar de verkiezingen. Hij vindt dat een paar zinnetjes van hem uit hun context zijn gehaald en dat hem woorden in de mond worden gelegd.
Wanneer is opruiing strafbaar?
Het verkeer in gevaar brengen
Het wetsartikel over opruiing, artikel 131 Wetboek van Strafrecht, is vrij ruim geformuleerd, Als iemand in het openbaar (zowel mondeling, per afbeelding of per geschrift) tot een strafbaar feit of tot gewelddadig optreden tegen het openbaar gezag oproept, kan dit een onder opruiing vallen, schrijft advocaat Hermens. De klimaatdemonstranten zullen zeggen dat blokkades van wegen op zich niet strafbaar zijn. Daartegenover staat dat de burgemeester vooraf duidelijk heeft gemaakt dat blokkade van de A12 niet getolereerd zal worden. Overtredingen zouden dan moeten worden beschouwd als strafbaar. Als je daarvoor oproept val je dan ook onder art. 131? Komt elk strafbaar feit in aanmerking voor vervolging wegens opruiing?
De rechtsstaat in gevaar brengen
De uitspraken van Van Meijeren lijken mij toch echt veel ernstiger. Hij spreekt nadrukkelijk van geweld tegen de staat. De suggestie van een publiek figuur kan in bepaalde kringen effect hebben. Je kunt je afvragen of de nuances die Van Meijeren ongetwijfeld naar voren zal brengen als het tot een rechtszaak komt worden begrepen door extremisten die toch al niet bang zijn voor het gebruik van geweld. Van Meijeren moet beter weten. Dat het OM de rechter vraagt om hem dit duidelijk te maken vind ik wel verdedigbaar. Al moeten we natuurlijk nog zien of de rechter zo ver wil gaan.
Het blijft een moeilijke afweging: de strafbaarheid van opruiing versus de vrijheid van meningsuiting. Hoe ruimer opruiing is geformuleerd hoe groter het risico op tijdgebonden invloeden, het politieke klimaat, trends in de publieke opinie. De gevaren die de samenleving loopt door de strafbare feiten waartoe wordt opgeroepen zijn niet allemaal even zwaar. De rechter zal een objectieve beoordeling van de gevaren die verbonden zijn aan die oproepen mee moeten nemen. En dan weegt, mag ik hopen, de dreiging met geweld tegen de staat toch aanzienlijk zwaarder dan het aanzetten tot het hinderen van het verkeer of het negeren van een aanwijzing van de burgemeester.
[overgenomen van Free Flow of Information]
Reacties (10)
Ik denk dat beide zaken niet vergelijkbaar zijn. Het verschil zit in de interpretatie van opruiing, in de wel en niet geweldsoproeping, in de wel en niet zware ondermijing van de democratie, en in de vorm en inhoud van de boodschap.
De burgemeester heeft de A12 als demonstratieplek verboden. Dat is de enige overtreding.
De burgemeester kan ook stellen:
“Gezien het grote belang om op impactvolle wijze de enorme misstand van de fossiele subdidies aan de kaak te stellen, en de enorme impact op het klimaat van deze subsidies, en om een voorbeeld te stellen naar de hele wereld, acht ik de verkeersovertreding en de daarmee veroorzaakte verkeersverlast, niet in verhouding staan met het belang om hiervoor te demonstreren op deze plek”.
Dat zou nieuwe politiek zijn en begrip van de nieuwe tijdgeest tonen.
“De burgemeester heeft de A12 als demonstratieplek verboden.”
Kan een burgemeester dat als een algemeen verbod stellen? Ik ben een leek op gebied van rechten, dus wellicht heb ik het mis als ik dacht dat een burgemeester specifieke demonstraties (met een datum en locatie) kan verbieden (of beperkingen opleggen), of met een noodverordening (met een duidelijke afbakening in ruimte en tijd) in het algemeen samenscholingen kan verbieden, waarbij hij in alle gevallen een gegronde (en rechterlijk toetsbare) motivatie moet geven.
En zelfs als een burgemeester zo’n verbod heeft uitgesproken, is de demonstratie dan al strafbaar, zo lang de mogelijkheid tot een stap naar de rechter (b.v. een kort geding) daartegen nog mogelijk is? Voor hetzelfde geld stelt de rechter inderdaad demonstranten alsnog in het gelijk en is er dus achteraf helemaal geen sprake van een oproep tot een strafbaar feit.
Bij gebrek aan antwoord van een deskundige, maar even de wet erbij gepakt:
“Artikel 5
1 De burgemeester kan naar aanleiding van een kennisgeving voorschriften en beperkingen stellen of een verbod geven.”
Dat sterkt me een beetje in mijn lekenmening; De Burgemeester kan pas met een verbod afkomen nadat hij een kennisgeving van een betoging heeft ontvangen. Geen enkele betoging kan dus bij voorbaat (pre-emptief, zoals de amerikanen dat zeggen) al verboden zijn.
Opruiing is toch per definitie verboden? Het punt is hier of het blokkeren van een snelweg als opruiing moet worden gezien, in de context van een protest. De Europese rechter zegt van niet, en daarmee loopt Nederlandse wetgeving uit de pas met Europese. De Europese rechter heeft hier overigens indirect wat over gezegd, in een vonnis waarin een snelwegblokkade in Litouwen als onder het demonstratierecht vallend werd beschouwd, maar dat het opbreken ervan ook gerechtigd was, omdat het te lang duurde (dagen). Daar lijken mensen die het ermee oneens zijn zich nogal op te focussen.
Zo bezien ook interessant, aangezien het nu dagelijks wordt gedaan. Daarmee zou die grens wel eens gepasseerd kunnen worden, ook op Europees niveau.
Nee, het gaat hier alleen om de vraag of het oproepen tot een dergelijke blokkade gezien moet worden als (strafbare) opruiing (want: aanzetten tot een strafbaar feit).
De strafbaarheid van het blokkeren van een weg is een ander verhaal.
Weet niet of ik het daarmee eens ben. Als Europa zegt dat dit het uitoefenen van gewoon demonstratierecht is, dan kan het geen opruiing zijn. Op dit moment lijkt me het vrij duidelijk: een snelweg blokkeren is in Nederland sowieso strafbaar, ook als demonstratie.
Als het blokkeren van een weg niet strafbaar is, dan kan een oproep om dat te doen ook niet aanzetten tot een strafbaar feit. Het feit is dan namelijk niet strafbaar. Ook niet als een burgemeester zegt dat hij het niet tolereert. Een burgemeester gaat weliswaar over de openbare orde, maar dat betekent nog niet dat hij zomaar alles mag verbieden.
P.S. Het is géén snelweg.
De A12 is vanaf afrit 3 Bezuidenhout een autoweg in de stad met stoplichten.
Tegenstanders roepen maar al te graag “snelweg” om het erger te laten lijken terwijl het in geen verhouding staat tot wat de boeren allemaal wel degelijk op de snelweg uithaalden.
tijdgeboden invloeden
Ik neem aan dat tijdgeboNden bedoeld is.
(en ergens staat “tich” in plaats van “toch” , vermoed ik)
Gecorrigeerd. Dank voor de opmerkzaamheid