De visie van Mark Rutte

ANALYSE - Afgelopen maandag in de Rode Hoed gaf Mark Rutte de vijfde H.J. Schoo-lezing.

In de nabeschouwing bij Pauw en Witteman was iedereen het er roerend over eens dat Mark Rutte een bekwaam spreker was, omdat hij de hele speech uit zijn hoofd deed. Het deed me denken aan Wim Kan die zijn bespreking van de ministers in het kabinet-Den Uyl introduceerde met ‘Weet je wie ook zo bekwaam is?’ Met deze premier is het niet anders: een bekwaam man, altijd vrolijk en joviaal. Maar zodra het over de inhoud van zijn beleid gaat, of in dit geval zijn visie op de toekomst van Nederland, valt het stil.

Niet dat het hem zelf ook maar iets kan deren, want hij begon er zelfs mee: die ’olifant […] daar in de hoek […] u hebt hem vast ook zien staan. VISIE, staat er in hoofdletters op’. Dat hij geen visie heeft is geen probleem voor hem, want ‘ik geloof niet in alomvattende blauwdrukken waarmee maatschappelijke problemen in één klap op te lossen zouden zijn’. Het zal niemand verbazen dat de liberaal Mark Rutte niet in blauwdrukken gelooft, want dat is niets voor liberalen.

Heeft u het gezien? Met de handigheid van een goochelaar ontwijkt hij zo het ‘VISIE probleem’. Hij geeft eerst een absurde definitie van het begrip visie – een ‘alomvattende blauwdruk van de oplossing’ – om vervolgens te zeggen dat hij daar niets in ziet. Oplettende lezers hebben de drogredenen al herkend.

Het zette meteen de toon voor de rest van het verhaal: Nederland wordt weliswaar geconfronteerd met problemen, maar als we ons maar aanpassen komt het goed. Hij onderbouwt zijn verhaal met foute vergelijkingen en halve waarheden. Maar ik geef toe, hij sprak bekwaam, zonder van papier te lezen.

De visie van Mark Rutte

Mij heeft de kritiek dat Rutte geen visie zou hebben altijd verbaasd, want die heeft hij wel degelijk. Zijn visie op Nederland is dat een kleine overheid (‘compact en sterk’) ruimte moet bieden aan een maatschappij met zelfstandige burgers die niet de hulp van de staat inroepen voor elk probleem. Een optimistische visie,want als we goed innoveren kan Nederland de problemen waar zij mee geconfronteerd wordt goed aan. Een groot deel van de lezing was dan ook een lofzang op innoverende burgers, bedrijven en steden.

De inspiratie voor zijn visie komt uit de jaren tachtig, ‘mijn vormende jaren,’ zoals hij het zei. Hij verwijst daarbij naar een rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau dat verscheen in 1983: “De nadagen van de verzorgingsstaat.” ‘Het SCP’, aldus Rutte, ‘signaleerde hoe de verzorgingsstaat groot was geworden in het kielzog van een snel groeiende economie’. Een nog jonge Paul Schnabel beschrijft dat de overheid ‘regisseur van geluk van de individuele burger’ is geworden.

Deze analyse van de verzorgingsstaat werpt licht op de Geluksmachine. Dit beeld gebruikt hij deze keer niet, maar sinds 2008 heeft hij dat vaak wel gedaan. De Geluksmachine is geïnspireerd op de Experience Machine van Robert Nozick. Nozick legt ons een keuze voor: met deze machine kan je de rest van je leven gelukkig zijn. Of wil je toch liever in de realiteit leven, met alle nadelen daarvan? Iedereen zal voor de realiteit kiezen. De verzorgingsstaat is voor Mark Rutte het equivalent van de Experience Machine, een ‘regisseur van geluk’.

Dit is de conservatieve kant van Mark Rutte die we zelden zien. Achter het masker van optimisme schuilt een conservatief denker, die weet dat we onze positie in de wereld alleen kunnen behouden ten koste van veel bloed, zweet en tranen. Er zijn geen ‘quick fixes’ zegt hij een keer als het over de economische crisis gaat. Het kunstmatige geluk van de verzorgingsstaat maakt ons zwak en afhankelijk.

Wat de verwijzing naar de crisis van de jaren tachtig, ook laat zien is dat Rutte de huidige crisis wil oplossen met een recept dat dertig jaar geleden heeft gewerkt. Het probleem is dat dat een totaal andere crisis was die werd gekenmerkt door hoge inflatie, lonen en werkloosheid. Loonmatiging en bezuinigingen werkten toen wel. Bovendien is het niet zo dat de adviezen van Paul Schnabel genegeerd zijn. Sociaaldemocraten en liberalen hebben in de jaren negentig de verzorgingsstaat eendrachtig hervormd en geprivatiseerd. Maar Mark Rutte is blijkbaar nog steeds bezig met het oplossen van een crisis uit de jaren tachtig.

Het sprookje van de Krekel en de Mier

De wereld van Mark Rutte is overzichtelijk. We moeten ons aanpassen anders lopen we vast, we moeten daadkracht tonen, geen besluiteloosheid, we moeten kiezen, niet aarzelen. Het is de zwart-wit wereld uit sprookjes. Ook de eurocrisis beschrijft hij in moraliserende termen. Nederland en Duitsland zijn ‘goed’ want zij hebben tijdig hervormd en de Zuid-Europanen zijn zelf verantwoordelijk zijn voor hun problemen omdat zij zich niet hebben aangepast. Dit is echter onwaar omdat tot 2008 iedereen vol lof was over deze landen. Zij hadden een bloeiende economie en hun staatsschuld was zelfs (veel) lager  dan gemiddeld. Totdat bleek dat het anders was en dat de invoering van de euro misschien toch niet zo’n goed idee was geweest. Banken, waaronder ook onze banken, kwamen in de problemen omdat ze onverantwoord grote risico’s hadden genomen en er op speculeerden dat de overheid ze wel zou helpen. En dat heeft de overheid gedaan. Daardoor zijn de schulden opgelopen.

Maar dat verhaal vertelt Rutte niet. Hij vertelt liever het sprookje van de Krekel en de Mier. De Krekels zijn de Zuid-Europeanen die die meer geld uitgeven dan ze verdienen en de Mieren zijn wij en de Duitsers. Dit is het verklaring van Europese politici voor de schuldencrisis in 2010, en dit is de reden waarom de crisis nog steeds niet is opgelost. Het is nergens op gebaseerd en staat daarom een echte oplossing in de weg. Want nu is het winter is moet de Mier de Krekel redden, maar daar heeft de Mier helemaal geen zin in.

De wereld van Mark Rutte is als een sprookje met goederikken (daadkrachtige hervormers) en slechteriken (schuldenmakers in Zuid-Europa) en ik vermoed dat hij hiermee de mening van groot deel van de Nederlandse en Duitse bevolking verwoordt. Daarom winnen politici zoals hij en Angela Merkel de verkiezingen. Niet omdat ze een oplossing hebben voor de crisis, maar omdat ze de burger vertellen wat deze graag wil horen. Jawel, Mark Rutte heeft een visie, maar niet de visie van een leider, maar die van een koopman die zijn klanten goed kent. De crisis zal hij er ook niet mee oplossen want het recept is al dertig jaar verlopen.