Vier lessen over financieel nieuws in één goocheltruc

ANALYSE - Financieel nieuws vangt onze aandacht met relevante ontwikkelingen en bewegingen in economische data. Het houdt onze aandacht echter te kort vast om er echt wijzer van te worden. Daarbij racen media om een scoop te scoren en besteden ze te weinig tijd aan het geven van duiding en diepgang bij de gigantische stroom aan berichten.

Ik wil graag uitleggen hoe dit komt en wat hier mis mee is, aan de hand van een simpele goocheltruc. Hierbij zal ik een muntje wegtoveren door deze hard tegen mijn elleboog aan te wrijven. Omdat ik dit stuk onder een krappe deadline schrijf is het geen vlekkeloos filmpje geworden (les 1: geen bericht is perfect), maar bear with me:

Les 2: de zender van het bericht bepaalt welke beweging de aandacht krijgt

De hoeveelheid data die je zou kunnen gebruiken om nieuws te maken is immens. Nieuwsredacties komen er schijnbaar niet vaak aan toe om aan deze bak met data te schudden tot er relevant en betrouwbaar nieuws uit komt rollen. In plaats daarvan maken zij gretig gebruik van een onuitputtelijke stroom persberichten waarin interessante bewegingen voor de pers worden uitgelicht.

Deze persberichten zijn vrijwel altijd voor- of door belanghebbenden opgesteld. Zij bepalen dus welke beweging de volle aandacht gaat krijgen van de media en dus ook van jou. Zo bepalen zij dat je leest dat een hypotheek nog nooit zo voordelig was vanwege de lage rente en zij bepalen dat jij leest dat er inmiddels 130 miljard euro is verdampt op de woningmarkt.

In bovenstaand filmpje is het mijn rechterhand die beweegt en die naar alle waarschijnlijkheid jouw volle aandacht krijgt. Dat is mijn bewuste keuze.

Les 3: vergeet les 1

In het filmpje kon je zien dat geen bericht perfect is. Vergeet dat. Ik laat het muntje bewust vallen. Ik weet niet hoe dat op camera uitpakt, maar ‘live’ breekt dit vaak de concentratie van het publiek. Ik raap het muntje met links op om vervolgens met rechts weer flink te bewegen om de aandacht te vangen.

Als je ooit een reclametekst hebt opgesteld dan weet je dat daar heel erg veel tijd in gaat zitten en iedere passage zorgvuldig wordt gewikt en gewogen. Bij een bedrijf van enige omvang moet een tekst een heel traject door voor deze de deur uit mag.

Je kunt persberichten daarom lezen alsof het literatuur is: ‘Alles wat je leest staat er met een reden.’ Er kunnen zaken in een bericht staan om de aandacht af te leiden van een boodschap die men liever niet naar buiten brengt, er kunnen proefballonnetjes worden opgelaten die later als ‘onhandige communicatie’ worden afgedaan of er kan nadruk worden gelegd op een bepaalde doelgroep die de zender van een bericht probeert te bereiken.

Les 4: Welvaart verdwijnt niet, het verplaatst zich

Natuurlijk is het muntje niet weg, het is alleen ergens anders. Terwijl jij waarschijnlijk gefocust naar mijn rechterhand zit te turen leg ik hem rustig met links op mijn schouder. Het is dat ik hem aanwijs, maar anders zou je bij een geslaagde truc denken dat hij weg is. En dat is nu precies wat er fout gaat bij de manier waarop nieuws tot stand komt.

De zender van de berichten kiest ervoor te vertellen dat er steeds meer vermogen verdampt en steeds minder hypotheekrente hoeft te worden betaald. Hierdoor loop jij kans niet te horen dat toekomstige generaties zich veel minder in de schulden hoeven steken of dat de rente misschien wel zo laag is omdat de economische groei gigantisch laag is en er een reëel risico op deflatie is. En bij deflatie wil je nou net geen hoge schulden aan gaan.

Helaas lijken de meeste grote media vooral eer te behalen aan het als eerste over een beweging berichten. Wie de tijd neemt de context te bestuderen en met een gebalanceerd tegengeluid te komen wordt een stuk minder gehoord omdat het grote publiek het oppervlakkige verhaal elders al heeft vernomen.

Behalve de enkeling die overdag net de juiste commentator ziet bij RTLZ of die zijn collega’s een halfuurtje van Sky radio af weet te houden om BNR te luisteren, laten we onze perceptie van de werkelijkheid bepalen door gekleurde berichtgeving die vooral zo snel mogelijk is gepubliceerd door veel media.

Aan de slag met deze theorie; de wet van ‘steeds meer’

Wat ik veel bespeur in financiële berichten is dat in de titel of eerste paar zinnen melding wordt gemaakt dat ‘steeds meer’ mensen een bepaald product kopen of een bepaald gedrag vertonen. Voor mij is het een wetmatigheid dat dit

1. altijd reclame is, en
2. niet door verifiëerbare feiten wordt onderbouwd.

Soms wordt aangegeven bij welke specifieke groep dit gedrag toenam. Precies dit zijn ‘bewegingen’ die de aandacht vangen. In mijn optiek is het echter veelal een simpele poging om middels het zogeheten bandwagon effect mensen enthousiast te maken om ook bepaald gedrag te gaan vertonen, óf om mensen tot actie te bewegen door ze angst in te boezemen voor naderend onheil.

Als je een tijdje bij ieder bericht dat met ‘steeds meer’ begint je afvraagt wie de zender is en welk belang hij bij deze boodschap heeft, zul verrassend vaak reclame tegen komen. Recente voorbeelden zijn het persbericht dat door de bedenkers van de startersrenteregeling (lees meer) de wereld in werd geholpen: ‘Steeds meer alleenstaande starters slagen er in een huis te kopen’ en het bericht van de ING dat starters steeds vaker sparen voor hun eerste huis. Uiteraard bieden beide partijen een financieel product dat op precies deze groep is gericht.

De laatste jaren zijn we er aan gaan wennen dat nieuws vooral snel is, en gratis bovendien. Door massaal toe te geven aan onze infobesitas en als een dolle van het ene naar het andere vluchtig bewerkte persbericht te springen, maken we de markt voor duurdere gebalanceerde verslaggeving echter erg dun. Hier wil ik geen waardeoordeel over uitspreken, maar ik denk wel dat deze vrij letterlijke vorm van nieuwsgierigheid tot gevolg heeft dat reclame niet ophoudt bij het einde van het STER-blok, maar door loopt in het journaal.

Het scheiden van reclame en informatie is deels verschoven van de nieuwsredactie naar jou als consument en daarmee omgaan vergt oefening. Zeker met nieuws over de woningmarkt is het belangrijk hier bewust mee om te gaan anders wordt je een rad voor ogen gedraaid. Natuurlijk deed je dit al in meer- of mindere mate. Toch hoop ik dat er nu voortaan ook bij jou een belletje gaat rinkelen bij lobby-berichten die al dan niet beginnen met ‘steeds meer’ en dat je terugdenkt aan de lessen van mijn goocheltruc.

Dit artikel verscheen eerder op Woningmarktcijfers.