Vernieuwing van de democratie vereist een bredere blik

OPINIE - Sinds de oprichting van D66 heeft een lange stoet aan commissies talloze voorstellen gedaan om de Nederlandse democratie te hervormen.Voor het merendeel zonder resultaat.

Aan de rand van het mediageweld over het coronavirus verschenen deze week ook nog een paar artikelen met voorstellen voor vernieuwing van de democratie. De NRC publiceert drie opiniestukken met drie verschillende voorstellen voor democratische vernieuwing. Oud-burgemeester Paul Scholten pleit voor versterking van de positie van de (gekozen) premier en het beperken van het aantal fracties tot zes. Burgemeesterskandidaat Bert Blase, referendum-propagandist Niesco Dubbelboer, Joost Eerdmans van Leefbaar Rotterdam pleiten voor meer directe democratie. En twee JOVD’ers vinden dat de democratie verrijkt wordt met een minderheidskabinet dat gedwongen wordt te werken met wisselende meerderheden. Kunnen de oppositiepartijen ook eens een punt maken.

In Trouw pleit Eveline Scheres voor het ‘burgeramendement’, oorspronkelijk een initiatief van Tweede Kamerlid Joost Sneller (D66). Het idee is om burgers bij een voldoende aantal medestanders de gelegenheid te geven ook een amendement op een wet in te laten dienen. Scheres hoopt met deze mogelijkheid voor burgers om rechtstreeks in te grijpen in het wetgevingsproces de kloof tussen burger en politiek wat kleiner gemaakt kan worden. Zo zou er toch nog iets gered kunnen worden van de intenties van de commissie Remkes, de meest recente poging tot democratische vernieuwing. Remkes publiceerde in december 2018 zijn rapport met voorstellen die een einde zouden moeten maken aan de ‘bestaande politieke onvrede bij een deel van de bevolking’ die leidt tot ‘afhaken en afkeer van de democratie’. Ook na de recentelijke behandeling van het rapport in de Eerste Kamer is geen van de voorstellen tot nu toe in wetgeving omgezet.

Terwijl de politieke onvrede groeit slaat de vermoeidheid toe als het om vernieuwing van onze staatsinrichting gaat. Misschien moeten we het allemaal wat breder gaan bekijken.

De kleine staat

Zelfs als de meest vooruitstrevende voorstellen ter vernieuwing van de staatsinrichting zouden worden aangenomen en ingevoerd vraag ik me af of de politieke onvrede waarover Den Haag zich zorgen maakt kan worden weggenomen. Want wat kan Den Haag, wat kunnen onze geachte afgevaardigden nog voor ons betekenen nadat de staat de afgelopen decennia volledig is uitgekleed? De crisis waar we nu inzitten vanwege het coronavirus laat een staat zien die op alle gebieden direct kan ingrijpen voor ons aller gezondheid, welvaart, en welzijn. Maar deze staat-in-crisisstand contrasteert volledig met de dagelijkse gang van zaken in minder roerige tijden.

Uw gezondheid is normaliter geen onderwerp van democratisch tot stand gekomen wetgeving, maar van moeilijk te beïnvloeden besluitvorming binnen commerciële verzekeringsinstellingen en zorginstituten. De Nederlandse gezondheidszorg is geprivatiseerd en onderheving aan marktwerking. Als burger heeft u er nauwelijks nog invloed op, hoogstens als consument. En datzelfde geldt voor uw huisvesting en de ruimtelijke ordening in uw woonplaats. Beide zijn meer afhankelijk van grond- en vastgoedeigenaren en speculanten dan van de verhoudingen in de Gemeenteraad. En hoe vaak onze volksvertegenwoordigers het woord werkgelegenheid ook in de mond nemen, ze hebben er als puntje bij plaatje komt geen bal meer over te zeggen. We zijn volledig afhankelijk van financiële markten, een geglobaliseerde economie en de invloed van Brusselse lobbyisten.

Spel en knikkers

Als je er middenin zit, zoals de politici onder de bekende Haagse kaasstolp en, kan ik me voorstellen dat je je blind staart op het spel. Dat geldt misschien nog wel meer voor de journalisten die er dagelijks verslag van moeten doen. Waarbij de burger mag toekijken wie wint en wie verliest. Maar voor de burgers gaat het natuurlijk allereerst om de knikkers. We hebben onze vertegenwoordigers gekozen om resultaten te behalen: een goede gezondheidszorg, meer huizen voor iedereen, meer banen. De afkeer van het spel groeit dan vanzelf als daar steeds minder van terecht komt, terwijl wij wel mogen toekijken bij een weinig verheffend spel dat er uiteindelijk toe leidt dat een klein clubje er met de knikkers van doorgaat.

De regels van het spel veranderen is dan natuurlijk niet voldoende om onvrede over wat er in Den Haag (of in een willekeurige Gemeenteraad) gebeurt weg te nemen. De opgave is het terugwinnen van zeggenschap over de inrichting van de samenleving, over de economie en over de publieke voorzieningen die onze welvaart en welzijn bepalen. Dat klinkt misschien wat groots en pathetisch. Toch denk ik dat vernieuwing van de democratie daarover uiteindelijk gaat. Daar ging het in elk geval wel om bij onze voorouders die zich in het verleden hartstochtelijk voor een democratische samenleving hebben ingezet.