ACHTERGROND - Het leven van president Aleksandr Loekasjenko van Wit-Rusland is niet altijd makkelijk. Voor het eerst in zijn 26 jarige termijn als de president en dictator van het Oost-Europese land heeft Loekasjenko te maken met een flinke uitdaging in de verkiezingen. Tot nu aan toe wist de president op klassieke wijze eventuele tegenstand uit de weg te ruimen en de uitslag van hogerhand te vervalsen.
Ook dit jaar deed Loekasjenko alles volgens het draaiboek: hij diskwalificeerde de populairste tegenkandidaten, sloot een aantal lastige politieke opponenten op en maakte kritische journalisten monddood: de perfecte opmaat naar een deskundig georkestreerde verkiezing. Aanstaande zondag gaan de Wit-Russen opnieuw naar de stembus. Deze keer lijkt alles echter niet zo gladjes te lopen voor de autocraat.
Tegenstand
Loekasjenko mag wel een ervaren despoot zijn, maar zijn oppositie is ook niet voor één gat te vangen. Nadat de populaire criticus Sergej Tichanovski, samen met andere critici, onder nevelige omstandigheden werd gediskwalificeerd en opgesloten, besloot zijn echtgenote Svetlana in te springen als presidentskandidaat en in een verbluffend tempo de benodigde handtekeningen te verzamelen.
In tegenstelling tot andere presidentskandidaten werd Svetlana Tichanovskaja niet gediskwalificeerd of gevangen gezet. Misschien dat Loekasjenko dacht dat een onbekende vrouw geen serieuze dreiging zou vormen voor zijn herverkiezing. Bovendien heeft zelfs een georkestreerde verkiezing een tweede stem nodig.
63.000 mensen
Wat een mooie schertsverkiezing had moeten zijn, pakt toch anders uit voor Loekasjenko. Vorige week kwamen in de hoofdstad Minsk naar verluid 63.000 Wit-Russen bijeen om hun steun voor Tichanovskaja te betuigen en hun ontevredenheid met de huidige president te uiten. Nog nooit kreeg de oppositie zoveel man op de been.
Ook in het buitenland wankelt Loekasjenko’s positie. Daar waar Poetin en Loekasjenko voorheen het relatief goed met elkaar konden vinden, is de relatie tussen de twee despoten de afgelopen verslechterd: nu Loekasjenko keldert in de peilingen, speelt hij in op anti-Russische sentimenten en beschuldigt zijn buurland van politieke manipulatie.
Daarnaast zorgen dalende olieprijzen ook voor diplomatieke wrijving. Voorheen kon Wit-Rusland nog rekenen op coulante oliedeals met het Russische staatsbedrijf Gazprom, maar nu de marktprijs van olie keldert, maakt Wit-Rusland plots verlies op deze deals. Daarbij komt het feit dar Rusland haar buurland graag politiek en economisch meer wilt integreren, een idee waar Loekasjenko van is afgestapt.
Corona
Bovenop algemene ontevredenheid en buitenlandse twisten, grijpt ook nog eens een besmettelijk virus om zich heen. Wit-Rusland doet het befaamd slecht in de statistieken, terwijl het aantal reële besmettingen vermoedelijk nog veel hoger ligt. Dit alles zorgt alleen nog maar voor meer binnenlandse kritiek en wanorde.
Daarnaast zaait Loekasjenko verdere chaos met zijn erratische of domweg bespottelijke uitspraken. Zo beweerde de president laatst dat hij het coronavirus had opgelopen, maar hier zomaar van was genezen. Eerder prees hij wodka en sauna’s aan als wondermiddel tegen het virus.
Fraude
Dat Loekasjenko met zijn acties een grote meerderheid van de bevolking in het harnas heeft gejaagd, wil niet betekenen dat hij de presidentsverkiezingen ook verliest. Zoals een kundig dictator betaamt, heeft president Loekasjenko controle over de stembureaus, de media en de veiligheidsdiensten.
Toch gaat ordinaire verkiezingsfraude niet zonder consequenties. Voor de gemiddelde inwoner van Wit-Rusland is het overduidelijk dat Loekasjenko bij een eerlijke stembusgang het onderspit zal delven. Een georkestreerde overwinning voor Loekasjenko leidt hoe dan ook tot massaprotesten en verder reputatieverlies.
Dat zou niet voor het eerst zijn. Tien jaar terug gingen de verkiezingen ook gepaard met geweld en arrestaties nadat de oppositie in grote getalen bijeenkwam om te demonstreren tegen de electorale schertsvertoning. Deze bloedige onderdrukking had destijds internationale sancties als gevolg.
Aangeschoten wild
Net als in een liberale democratie, is ook in een dictatuur een aanzienlijke groep mensen nodig die de status quo steunt. Hoewel een dictator niet snel het veld zal ruimen naar aanleiding van een stembusgang, zijn ze wel afhankelijk van de politieke passiviteit van de “gewone burger”.
De geschiedenis leert dat zodra deze gewone burger zich voegt bij de bestaande oppositie, het heel snel afgelopen kan zijn met een dictator. Zo ook hoort Loekasjenko zich niet rijk te rekenen: naarmate de economie en de coronasituatie verslechtert in het land, zullen ook Loekasjenko’s bondgenoten gaan twijfelen.
Ondanks aanrukkende pantsertrucks en massale arrestaties, groeit de oppositie met de dag. Naar verwachting zal deze tegenstand alleen maar groeien na verkiezingsfraude. Dat leidt uiteindelijk tot de vraag hoelang Loekasjenko nog met ijzeren vuist kan regeren nu zelfs een trouwe bondgenoot als Rusland haar handen van de president aftrekt.
De politieke problematiek in Wit-Rusland doet ergens denken aan een simpele doch krachtige stelling van filosofe Hannah Arendt: geweld is goed in staat macht te breken, maar kan onmogelijk macht scheppen. Zo ook kan Loekasjenko zijn oppositie breken wat hij wil; de publieke steun voor zijn presidentschap is hij waarschijnlijk voor altijd kwijt. Alexandr Loekasjenko is aangeschoten wild.
Foto: Flickr – Marco Fieber.
Reacties (10)
Belhamel in Belarus.
Het wordt niet zo aangestipt, maar dat de relatie met Rusland niet zo goed is heeft een paar redenen :
1) Invasie van Krim en Oost-Oekraine. Belarus is deels vergelijkbaar en is angstig voor dit soort grappen op eigen gebied.
2) Rusland heeft daarnaast meerdere malen gehint dat Belarus beter gewoon een ‘autonome’ provincie binnen Russische Federatie kan worden.
Dan kan Loekasjenko en de kliek natuurlijk fluiten naar allerlei voordelen, want dan zijn ze gewoon onderknuppel van de Russische maffia / staat.
@2: En wie weet kan Putin er ook een slaatje uit slaan, als na de verkiezingen sprake is van onrust/geweld. Er is immers een Russische minderheid in Belarus die beschermd moet worden tegen “radicale elementen”. Wel moet hij in geval van een overname op zoek naar een andere intermediair om plausibel te kunnen blijven ontkennen dat hij wapens levert aan bedenkelijke regimes/groeperingen.
@3: Uiteraard. Er is al heel lang sprake van onrust in Belarus. In de 2000’s toch weinig echte fans van het regime tegengekomen, maar toch angst natuurlijk (iedereen wilde ons ook spotprenten laten zien) . In Oekraine wordt er regelmatig een activist vermoord, maar dat is klein werk vergeleken met de terreur die de regeringen van Belarus en Rusland over de eigen bevolking los laten.
Gelukkig kan dit ons allemaal eigenlijk geen donder schelen en blijven zowel de EU als Duitsland gewoon lekker zwijgend toekijken. En misschien straks een aantal keren hard ‘foei’ roepen. Net als bij de Krim, net als in Joegoslavie.
Want tja, geen leger to speak of. Geen centrale directie of buitenlands beleid. En eigenlijk: bang, en liever lui dan moe.
De centen moeten wel kunnen blijven rollen richting uitkeringen tenslotte.
@5: Je bedoelt toch zeker uitkeringen aan Shell, KLM en Bookings c.s.? Of de kosten die het leger mag maken aan het prijzige onderhoud van het persoonlijke wagenpark van de vorst?
@6: Nee, KJH beweert met droge ogen dat de Europese regeringen tot hoofddoel hebben om zoveel mogelijjk geld richting uitkeringen te sluizen en dat voor dat grote hoofddoel verder alles (inclusief principes) moet wijken.
“Zo ook kan Loekasjenko zijn oppositie breken wat hij wil; de publieke steun voor zijn presidentschap is hij waarschijnlijk voor altijd kwijt.”
In Venezuela, Cuba, en Noord Korea zijn de leiders ook al jaren de publieke steun kwijt, maar het kan verdomd lang duren voordat dictators uit (ex) communistische landen ook echt opstappen. Zij hebben immers een hele infrastructuur met geheime diensten en alles die van meet af aan is opgezet om de bevolking te onderdrukken en de leiders in het zadel te houden.
“Daarbij komt het feit dat Rusland haar buurland graag politiek en economisch meer wilt integreren, een idee waar Loekasjenko van is afgestapt.”
Het is al lang duidelijk dat Putin de Sovjet Unie, in ieder geval qua gebied, in de oude glorie wil herstellen. Bezettingen van delen van Oekraïne, Georgië en Moldavië zijn daarvan het bewijs. De Baltische staten zijn nog steeds doodsbang en het enige feit dat zijn geen problemen hebben is dat zijn lid zijn van de NATO. Wit Rusland is voor Putin strategisch nog belangrijker, want dat is de buffer tussen Moskou en het westen.
Op zich hartstikke mooi als Svetlana zou winnen, maar ik vrees wel voor een Oekraïne/Georgië scenario:
Er komen “opeens” opstandelingen die een eigen gebied gaan claimen en gaan bezetten. De economische groei gaat tegenvallen want Rusland trekt al zijn inkopen uit Wit Rusland terug, verhoogt aanzienlijk zijn energieprijzen en de oorlog met de opstandelingen kost klauwen met geld, het westen doet weer eens hellemaal niets substantieels om Svetlana te helpen. De regering van Svetlana valt en een onbekende pro Putin kandidaat met een hele gelikte peperdure verkiezingscampagne wint “plotseling” de verkiezingen. Het Westen kijkt vervolgens weer eens teleurgesteld toe hoe Putin aan het langste eind trekt.
@7: En nou ja. Min of meer. Het hangt er een beetje van af wat je precies ‘uitkering’ noemt. Maar laat ik het iets anders verwoorden: het is het doel van met name Frankrijk om alles op z’n Frans, dus alles via de Staat, te laten lopen. En we zijn daar ook in Nederland, zelfs met een VVD-er aan de top, met 52% inkomstenbelasting, en bijna de helft van het nationale inkomen dat via de staatsruif gaat, hard naartoe onderweg. Met het wegvallen van het VK uit de EU, valt een belangrijke tegenpool van deze filosofie, namelijk dat een mens het een beetje gegund is om zijn eigen weg te vinden in dit leven, weg. En dat is jammer.
Duitsland is, zoals altijd, te bangig om wat dan ook ergens wat van te vinden. En dat laat zich in deze ook zien.
@9: Doelpalen, jij verzet ze (en gooit er nog wat leugens bovenop).