Zoals hiervoor al gemeld, stelde politicoloog Jos de Beus gisteren op de radio dat de politieke partijen nog wel probeerden iets inhoudelijks te melden, maar dat dat op televisie onmogelijk was geworden. De media hadden alleen nog interesse voor de relletjes, zoals afgelopen week met Verdonk.
Zou hij het zelf geloven? Natuurlijk, in de media hebben we een flinke vervlakking gezien. Een echt praatprogramma is een zeldzaamheid, het moet altijd lollig, snel of snedig zijn en liefst alledrie. Ischa Meijer zou geen programma meer krijgen anno 2007. Maar als er één beroepsgroep is die zelf in hoge mate heeft bijgedragen aan de vervlakking, dan is het wel die van de politici.
Toen bleek dat Fortuyn in 2002 tientallen zetels in de wacht kon slepen met allerlei met veel aplomb gebrachte plannetjes waarbij de onderbouwing volstrekt ontbrak, waren de meeste partijen niet te beroerd die strategie acuut over te nemen. Sindsdien is het zaak zo snel mogelijk en zo verontwaardigd mogelijk te reageren op nieuwsberichten in diepgravende rubrieken als Hart van Nederland en RTL Boulevard. Politici buitelen over elkaar heen om als eerste hun Kamervragen ingediend te hebben en het zoveelste spoeddebatje aan te vragen. De Constante van Steeph zegt dat 75% van de Kamervragen rechtstreeks uit onderwerpen in de media voortkomen. Als er allochtonen bij betrokken zijn of desnoods met de haren bij te slepen zijn, is niet de vraag of de PVV Kamervragen zal stellen, maar alleen of de vragen nog voor de middag gesteld zullen worden of niet.
Hondje mishandeld? Vre-se-lijk! Van een gehandicapte oudere vrouw ook nog? Het is toch een schande dat dat zomaar kan gebeuren in Nederland! De minister mag opdraven om bij het vragenuurtje te vertellen dat het onderzoek in volle gang is en dat hij de resultaten daarvan moet afwachten. Zinloze Kamervragen dus. Althans: inhoudelijk. Maar daar gaat het dan ook niet om. Het gaat erom wie als eerste en met de meeste – uiteraard geheel oprechte – verontwaardiging zijn snufferd voor de camera kan krijgen. Mocht later blijken dat het verhaal niet op waarheid berust dan hoor je niemand meer. Heilige verontwaardiging en zorgvuldigheid zijn immers een lastige combinatie, en de publiciteit gaat voor. En het is de televisie die het gedaan heeft? Kom nou!
De politiek is één groot circus van soundbites en cameramomenten geworden, maar mede dankzij de partijen die goedkope successen op de korte termijn verkiezen boven degelijk beleid en langetermijnvisie. En dat gold en geldt niet alleen de “nieuwe partijen”. De enige partijen die niet vol in het populisme zijn meegegaan zijn de PvdA – die nog altijd lijkt te twijfelen wat te doen -, GroenLinks en de kleine christelijke partijen. Het CDA? Zeker nog nooit Sybrand van Haersma Buma en Joop Atsma gehoord, die alle vunzigheid meteen willen verbieden zonder erbij te vertellen dat dat juridisch nooit dicht te timmeren is. De SP? “Een dikke extra plus”, meer zeg ik niet.
Het fraaiste voorbeeld is echter de VVD. Is het immers niet de VVD, die na 2002 8 jaar Paars direct vies en voos verklaarde en achteraf blijkbaar 8 jaar PvdA-beleid had zitten uitvoeren? Is het niet juist de VVD die voortdurend roept dat het eindelijk eens allemaal anders moet, maar zelf het langst van alle partijen heeft geregeerd in pakweg de laatste twintig jaar? Is het niet Gerrit Zalm – u weet wel, die man die zo van flipperen en computerspellen houdt, zoals bekend belangrijke vaardigheden voor elke bestuurder – die zo’n twaalf jaar minister van Financiën is geweest en daarmee bij uitstek de persoon die je mag aanspreken op haperende economische groei?
Zalm’s protégé Rita Verdonk was het ultieme voorbeeld van het vleesgeworden VVD-populisme. Zelden heeft iemand zo’n aura van daadkracht opgebouwd met zo weinig beleidsdaden die daadwerkelijk ergens toe leidden. En uiteraard had ze ook helemaal niets met Den Haag te maken. Een carrière als topambtenaar, da’s ook wel enorm volks, inderdaad. Maar elke kritiek leek steeds weer van haar af te glijden. Sterker nog: ze werd er alleen maar populairder door. Ze speelde met verve de rol van underdog, hoewel ze zichzelf doorgaans eerst in die rol gemanoeuvreerd had. Door zich volstrekt onbuigzaam op te stellen, met als mantra “Regels zijn regels”, bouwde ze een imago op van het verzet van de kleine luyden.
De VVD was er dolblij mee, omdat ze heel wat van de voormalige LPF-kiezers zo aan zich konden binden. Dat er aan de linkerzijde van de partij een flink stuk afhaakte nam men voor lief. De misrekening van de VVD-top en een flink deel van de conservatieve achterban was echter dat ze rekenden op Verdonks loyaliteit aan de partij. Binnen de VVD is (was) die loyaliteit vanzelfsprekend, waardoor de liberale tak en de conservatieve tak elkaar al jaren in evenwicht hielden. Tegen het einde van het vorige kabinet werd steeds duidelijker dat Verdonk maar één loyaliteit kent: die aan zichzelf. Niet voor niets zijn de vastgoedbonzen die voorheen de LPF steunden nu bij Verdonk te vinden, die hebben het meten met twee maten tot kunst verheven. De overheid is overal verantwoordelijk voor en de regels moeten strenger, maar als het hun eigen handel en wandel betreft bepalen ze zelf wel wat ze wel en niet mogen. Verdonk toont glashelder aan dat dat ook haar werkwijze is. Dat bleek al bij de Schipholbrand, de Congolese asielzoekers en tal van andere incidenten tijdens haar ministerschap. Tot zover was er geen vuiltje aan de lucht voor de VVD.
Maar met de lijsttrekkerverkiezing was haar belang niet meer dat van de VVD en dat heeft geleid tot de taferelen van vorige week. Het begon natuurlijk al met de campagne, waarin ze vooral een persoonlijke campagne voerde. Vervolgens de cafécoup, waar ze zich afzette tegen de “40 bobo’s” in de fractie en het partijbestuur. Wat Rutte toen al wist was dat er ook een volgende keer zou komen. Verdonk toonde zich vorige week “verbijsterd”, hoewel ze met columnist Joshua Livestro daarvoor al had gesproken over een eigen partij. Bovendien schond ze de regels waar ze zelf mee akkoord was gegaan. “Regels zijn regels”, maar nu even niet. En nadat het congres haar niet alsnog tot fractievoorzitter heeft gebombardeerd bleef ze in de Kamer, maar wel als VVD-lid. Dan moet het bestuur haar immers wel royeren, en is dat weer goed voor een fraaie opvoering van “Rita Tegen De Rest Van De (Haagse) Wereld”.
De partijen hebben zelf de vervlakking van het politieke debat in de hand gewerkt. Dat dat zich uiteindelijk tegen je keert ondervindt nu de VVD. Dat is niet de schuld van de televisie, dat is ouderwets “wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten”.
Reacties (18)
De vraag die dit bij me oproept: zou het (nog) mogelijk zijn niet oppervlakkig het debat aan te gaan & toch te stijgen in het aantal zetels?
Ik denk dat het een kwestie is die bij beide partijen ligt, zowel de media als de politiek.
Drs B.: ik denk dat de weg naar vervlakking makkelijker is dan de weg terug naar het echte debat. De echte politici zullen dat best willen, maar er zijn inmiddels heel wat mensen die zich politicus noemen en tegelijkertijd inhoudelijk weinig te berde kunnen brengen. Zie die maar eens te overtuigen dat er weer inhoudelijk gedebatteerd moet worden…
Lastig bijverschijnsel van het populisme is dat er bovendien polarisatie optreedt. Dat zie je in de SP, waar uit principe tegen de PvdA aangeschopt wordt en PvdA’ers vaak daadwerkelijk als *vijand* worden gezien. Ook bij Verdonk zag je dat vijanddenken richting VVD, bijvoorbeeld toen ze bij de telling voor de lijsttrekkersverkiezing een waarnemer wilde hebben.
De vraag media of politiek de schuld van de vervlakking is een beetje een kip of het ei discusie.
Aan de ene kant kan je zeggen de politici zorgen zelf voor de vervlakking want dat verkoopt beter.
Anderzijds zijn het niet de politici die programma’s maken. En moeten ze om mee te gaan me de programmamakers mss wel vervlakken.
Ik kan als getuige spreken van journalisten in België die politici interviewen voor het nieuws en de politicus 5 keer laten herbeginnen om het eenvoudiger uit te leggen. Met als uitleg ‘De VTM-kijker begrijp dit niet meneer de minister’.
Dat maakt natuurlijk dat de stelling van de politicus uiteindelijk verandert van een genuanceerd beeld naar een simpele zwart-wit stelling.
Goed punt, maar het is een beetje van beiden. Op wat minder publieke fora geven politici en journalisten volmondig toe dat ze elkaar in een dodelijke omstrengeling hebben: alles gaat over de poppetjes en in dat spel vermaken politici en mediamakers zich goed. Een half uur Den Haag Vandaag is voldoende om je ervan te vergewissen dat het verschil tussen soap en politiek niet zo groot is. En een beetje spektakel is ook niet zo erg.
Maar hoe ook de tegengestelde tendensen te vinden? Hoe naast spel en sappig debat ook diepzinningheid en continuiteit? Ik vermoed, en daart snijd ik als journalist maar eens iets bouds aan, dat daarvoor de macht van de televisie wat voor zal moeten verdwijnen. Internet is in principe beter in staat het over wetgeving te hebben dan de toverlantaarn, is beter in staat complexe informatie te personaliseren en echte debatten te voeren. Als dat wat meer op peil komt, mag ook het vuurwerk blijven bestaan. Maar politici en journalisten moeten bereid zijn ook daarin te investeren, en niet alleen vooraan te staan bij de algemene beschouwingen.
Ik ben er niet zo zeker van dat ‘het zuivere debat’ teloor is gegaan in de maelstrom van soundbites. Ik denk wel dat de laatste de vraag naar zo’n debat enorm heeft versterkt, misschien wel gecreëerd.
@EVH
Ik weet niet hoe het in Nederland zit. Maar in België hangen subsidies aan zenders af van marktaandeel.
Als je dan als zender zware politieke kost verschaft heb je geen marktaandeel.
Mss licht daar wel de oplossing in. Politieke programma’s in prime-time subsidieren zodat het commercieel intressant wordt voor zenders om ze te maken.
Mescaline: populisme is tot op zekere hoogte inherent aan politiek. Maar de laatste jaren is er alléén nog maar ruimte voor populisme, lijkt het. Daarmee is de mogelijkheid tot een debat met wederzijds respect, met de mogelijkheid “to agree to disagree” m.i. wel verdwenen. Wiegel was een vakkundig populist, maar ook inhoudelijk sterk.
Er is overigens m.i. nog een andere factor die meespeelt in het gebrek aan inhoud: de al te enthousiaste “vernieuwing” onder Kamerleden, waarbij behoud van kennis niet altijd voorop staat.
Eric,
Volgens mij ben jij een pvda mannetje.
Zeg dat dan gewoon, dan hoeven we niet jouw theorietjes allemaal te lezen. Is ook voor jouw makkelijker.
Oh, en sync even met Felix R, want die wil ook wel ‘ns doorleuteren over de slechte liberalen die gratis voor de overheid moeten gaan werken (behalve hijzelf natuurlijk)
Ik neem aan dat je nu vind dat ik populistisch doe?
(*) Liberalisme: De reden waardoor Nederland tot de rijkste landen ter wereld behoort, zoniet het rijkste land ter wereld is,
Socialisme: De reden waarom miljoenen en miljoenen mensen dood zijn of binnenlort dood van de honger gaan in de arbeidersheilstaten all over de wereld. Als ze niet de een na de ander failliet gaan en in schurkenstaten veranderen.
@Richard:
Laat me raden: je beschouwt jezelf als liberaal?
NEXT!
@richard
Je (*) is wel erg zwart-wit.
Ik kan ook zo eentje maken al
Socialisme : De reden waardoor ik als ik morgen ziek wordt geen honger moet beginnen lijden om de dokterskosten te betalen
Liberalisme : De reden waarom er elk jaar weer miljoenen en miljoenen mensen tot hun 80 moeten werken omdat het staatspensioen niets voorstelt en ze de ziektekosten niet kunnen dragen.
Even zwart-wit en even onwaar als jouw stelling
Gut Richard, wat een heerlijk simpel wereldbeeld heb je toch. Je lijkt Arend Jan Boekestijn wel. Socialisme is evil, liberalisme is heilig. Dat is iets anders dan populistisch, hoor. Dat is voornamelijk wat dommig. Elk -isme is in zijn zuiverste vorm volstrekt onbruikbaar in het echte leven, omdat we enerzijds bepaalde vrijheden en anderzijds enige mate van solidariteit niet willen loslaten. De Nederlandse samenleving is al jaren een zeer gematigde mengvorm van diverse -ismen, en dat zal voorlopig ook wel zo blijven.
Mijn betoog gaat niet over énén partij, maar over een vorm van politiek bedrijven die hier de laatste jaren overheersend is geworden. Ter linker- én ter rechterzijde zijn er partijen die dat als voornaamste strategie hanteren en aan beide zijden zijn er partijen die dat minder doen.
De VVD is het meest aansprekende voorbeeld, enerzijds door de recente gebeurtenissen, anderzijds omdat die partij in de afgelopen jaren de “traditionele” manier van politiek bedrijven in grootste mate heeft ingeruild voor populisme.
De rest van je betoog(je) is al net zo weinig relevant. Waar haal je vandaan dat ik liberalen slecht vind en van mening ben dat ze gratis voor de overheid moeten werken? Deze opmerkingen van jou zeggen niets over mij en alles over jou.
su: Richard is geen liberaal, ook al noemt ‘ie zich vast wel zo. Een echte liberaal zou respect op kunnen brengen voor een andere visie, ook als ‘ie het er niet mee eens is.
@Eric:
Ja, dat was inderdaad de strekking van mijn reactie, maar wilde niet teveel woorden vuil maken aan Richard.
su: sorry! ;-)
Gut eric,
“… in grootste mate heeft ingeruild voor populisme.”
Dus? Stem je toch niet op de VVD?
Dit verhaaltje van jou en het antwoord daarop is een prima voorbeeldje van politiek correct elitairisme. Ik begrijp dat jij columnist van beroep bent? Hoe verrassend.
Ik neem meteen mijn opmerkingen terug: je bent geen socialist, maar een pc elitairist! (*)
Misschien moet je maar eens vragen aan de mensen om je heen wat dat nou is, democratie. Maar het betekend zoveel als: Burgers kunnen kiezen wie zij willen. Niet wat jij vindt, hoe veel postjes je ook doet op de sargasso.
Vervelend hoor die democratie, maar we zitten er een beetje aan vast, qua staatsvorm.
En dat nog even: Iedereen die met droge ogen volhoudt dat je van socialisme rijk wordt, vangt of zelf subsidie, of heeft moeite met rechtdoor-denken (*).
(*) Aannemende dat dat correct nederlands is.
(*) Zelfbedachte term, crea als ik ben
@ Eric (2): Je ‘vergeet’ in mijn ogen in je opsomming de ‘spindocters’ & wat voor invloed deze ’toevoeging’ hebben. Neem de laatste verkiezingen en het briljant uitgestippelde plan van Jack de Vries. Wouter Bos heeft nu nog steeds last van dit ‘gekregen’ imago doordat het CDA het spelletje slimmer speelde. (en dan heb ik het over ‘het spel’ en niet of je nu wel of niet vindt dat Bos een draaikont is).
Het bespelen van de media heeft nu eenmaal invloed op het stemgedrag van het volk en dat weten de ‘politici’ dondersgoed.
Oplossingen in de huidige maatschappij? Ben het met je eens dat dit behoorlijk lastig is en vervlakking eerder zal toeslaan dan het echte debat. De oplossing is dan ook niet makkelijk omdat het zowel om de politicus gaat als hoe het volk op zijn mening / one-liners reageert (‘en wat lekker scoort’).
Wellicht tijd voor een strengere selectie door de Voorzitter van de Tweede Kamer?
Richard: je hebt wat moeite om de pointe van het stuk te vatten, niet? Geeft niet hoor. Wat die democratie betreft: mag je geen kritiek hebben omdat iemand gekozen is? Eens in de vier jaar stemmen en dan alles weer in een black box? Enne, waar lees jij steeds die opmerkingen waar je weerwoord op meent te geven? Wie heeft er hier nou weer beweerd dat je van socialisme rijk wordt?
Drs B.: Politici zijn er zelf verantwoordelijk voor dat ze met spindoctors in zee gaan, dus ook in die zin dragen ze bij aan de vervlakking.
De reden waarom miljoenen en miljoenen mensen dood zijn of binnenlort dood van de honger gaan in de arbeidersheilstaten all over de wereld. Als ze niet de een na de ander failliet gaan en in schurkenstaten veranderen.
Klinkt anders ook wel Liberaal…