Demissionair minister Tom de Bruijn (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) ziet niets in het vrijgeven van vaccinpatenten en het is ook “geen toverstokje”, zei hij donderdag in een TK-commissievergadering over de wereldwijde aanpak van COVID-19. Een totaal overbodige opmerking, want er is niemand die ooit denkt dat een enkele maatregel een toverstokje is voor een complex probleem. Denigrerend ook, alsof de Tweede Kamerleden – en India en Zuid-Afrika en de 100+ landen en evenzovele maatschappelijke organisaties en het Europees Parlement – die pleiten voor de zogenaamde TRIPS-waiver een onrealistische voorstelling van zaken zouden hebben.
De enorme vaccinatieongelijkheid – slechts 3,2% van de mensen in lageinkomenslanden is momenteel gevaccineerd, terwijl de rijke landen haast maken met boosterprikken – heeft inderdaad meerdere oorzaken, maar dat vaccinproducenten hun kennis niet willen delen is er wel degelijk een van. Rijke landen die met voorrang deals sloten met vaccinproducenten en meer vaccins inkochten dan ze nodig hebben zijn andere oorzaken. Die ongelijkheid had in theorie bestreden kunnen worden door internationaal gecoördineerde donaties van rijke aan niet-rijke landen (COVAX), maar die bleven en blijven zwaar achter (Nederland heeft pas 16 miljoen van de toegezegde 22 miljoen vaccins naar COVAX verzonden). Rijke landen, Nederland incluis, zijn op meerdere manieren veroorzaker van het probleem.
De Bruijn kon niet vertellen waarom de donatie van vaccins zo traag op gang komt, terwijl het antwoord niet zo ingewikkeld maar wel onaangenaam is (iets met eigen bovenarm eerst). Liever verlegde hij de aandacht naar het donatieprogramma zélf dat volgens hem “absoluut versneld” moet worden. Maar die boodschap van “versnellen” moet hij natuurlijk richten aan alle rijke landen die hun beloftes niet zijn nakomen.
Volgens De Bruijn staat de boostercampagne de donaties “niet in de weg”. Maar het roept toch vragen op dat Nederland nu boosterprikken aan het zetten is, maar nog niet het volledig aantal toegezegde donaties heeft verzonden. Volgens het ‘get one, give one’-principe zou bovendien het totaal aantal donaties moeten worden opgehoogd, met het aantal boosters en de vaccins voor kinderen die we nog gaan toedienen.
Het kabinet heeft beloofd dat alle beloofde 22 miljoen vaccins nog dit jaar gedoneerd worden, maar het zou wel eens onverstandig kunnen zijn om in de laatste drie weken van dit jaar de laatste 6 miljoen te gaan versturen. Eind november gaven COVAX, de African Vaccine Acquisition Trust en de Africa Centres for Disease Control and Prevention aan dat de ontvangende landen er last van hebben dat donaties “ad hoc” komen en zij daardoor de opslag en distributie niet goed kunnen plannen. Dat verklaart misschien ook waarom er nog geen enkele prik van de Nederlandse batch daadwerkelijk is gezet.
Het zou dan ook heel raar zijn om nu bij COVAX te gaan klagen over vertraging. Al in februari verspreidde COVAX de eerste donaties, maar Nederland wachtte nog lang met het versturen van de eigen toegezegde donaties. Op 21 oktober had Nederland pas een half miljoen vaccins gedoneerd, pas daarna ging het tempo omhoog (4,5 miljoen begin november, 16,3 miljoen op 29 november).
Nee, het vrijgeven van vaccinpatenten en productiekennis is “geen toverstokje”, maar het zou toch een wonderlijke stap zijn als het kabinet – en de EU – nu eens afstappen van hun neokoloniale houding. Als je er zelf niet in slaagt om je aan je eigen belofte te houden om andere maatregelen tijdig uit te voeren, en je daarmee miljarden andere mensen in (levens)gevaar brengt, dan is het enige juiste besluit om het uit handen te geven en ruimte te geven aan andere landen om zichzelf te kunnen helpen. Aandringen op verplichte kennisdeling – en binnen de EU op het accepteren van de TRIPS-waiver – is daarvoor essentieel.