RECENSIE - Gewaagd was het wel van Jeroen de Man van Toneelgroep Oostpool en Jacob Derwig, bekend als succesvol acteur, om de novelle Het Duel van Tsjechov voor toneel te bewerken. Het pakte goed uit, Het Duel is nu al één van de topstukken van 2019.
Soms gaat het ook met toneel mis door veel te hoog geschapen verwachtingen, net als Nederlandse media vaak doen voor sportwedstrijden met een voorschot op een kampioenschap van ‘de onzen’. Zo waren recent nog de verwachtingen voor ‘We zijn hier voor Robbie’ te hooggespannen vanwege het scenario. Waarna het stuk van Het Nationale Theater tegenviel in weerwil van uitstekend acteren. Teleurstellen kan dus de beste overkomen.
Het Duel van het Nationale Theater (met Oostpool) maakt los wat ‘Robbie’ niet lukte: dat je vanaf het eerste moment gebiologeerd – bijna letterlijk – in het stuk wordt gezogen dankzij de spanning van het verhaal. Het klare begin: alle acteurs legen lessen wodka in emmers om het zuipen te vergemakkelijken; de toon is gezet.
Het Duel biedt een toon van afwisselende wanhoop en pogingen nog wat van het leven te maken; of te vluchten. De strijd tussen personages als de wetenschapper, arts, priester en parvenu en vooral innerlijke strijd om te overleven kan losbarsten. Maar een somber stuk wordt het niet, wel afwisselend en heel krachtig tot enerverend.
Dat is voor een flink deel te danken aan hoofdrolspeler Joris Smit die een verongelijkte, drankzuchtige, liefdeloze en bovenal bloedirritante Rus Lajevski neerzet. Die bovendien z’n kwetsbare geliefde Nadezjda, ook een sterke rol van de frêle, Vlaamse Violet Braeckman het leven zuur maakt met z’n repeterende geraaskal. Zij verliet haar man en Petersburg om met Lajevski het leven te vieren in het zuiden, maar na het doven van de relatie wil hij alleen maar terug, en zij eigenlijk ook.
Voor de reis moeten ze geld lenen van vriend Alexander (Jaap Spijkers, helemaal in z’n element) wat mislukt omdat die het geld wil lenen van ‘Von Koren’ (Jacob Derwig) die als biologisch onderzoeker (naar kwallen) het dan juist opkomende Darwinisme propageert. Hij wil dat survival of the fittest (overigens geen term van Darwin maar van Spencer) ook voor mensen moet gelden. En hij verklaart dat direct van toepassing op het liefdespaar dat hij bestempelt als ‘makaken’ (apen) die beter uit de evolutie genomen kunnen worden. Hij wil de daad zelf bij het woord voegen voor Lajevski door hem uit te dagen voor een duel, Het Duel.
Ondertussen verneemt Nadezjda dat haar echtgenoot in Petersburg is overleden, reden voor de oudere dame Marja om haar aan te zetten tot een huwelijk met Lajevski. Diens barre behandeling mag dat niet in de weg staan. Want de vrouw moet, vindt Marja, zich ondergeschikt maken aan, en onderdanig zijn aan de man. Die is toch de sterkste, redeneert ook zij vanuit ‘Darwin’.
Nadezjda weigert en gaat een verhouding aan Kirillin in een poging de zinloosheid van haar bestaan te ontvluchten. Maar deze rechtlijnige commissaris wijst haar ook al snel op haar plicht als vrouw om hem ter wille te zijn in een hotel wanneer en hoe hij dit eist. Lajevski betrapt hen, maar ook het overspel van zijn partner deert het weinig, integendeel.
Het slotstuk met het Duel is even komisch als ontluisterend. De ‘survival of the fittest’ krijgt een dubbele verrassende ontknoping, die we beter niet kunnen verklappen. Behalve dat Nadezjda en Lajevski met een touw ten tonele verschijnen, waarop je verwacht dat ze zich zullen opknopen.
Dat het einde wellicht wat moralistisch is, net als de toegevoegde verklaringen in het programmaboekje met Nurture vs Nature tot en met Dick Swaab, Thierry Baudet en Stef Blok zij het Nationale Theater en Toneelgroep Oostpool vergeven. Ze zetten een geweldig stuk neer.
De acht acteurs, ook Jacqueline Blom (met een vermakelijke tweede rol als man), Teun Luijckx, Hein van der Heijden en Rabbi Jallo, leveren een topprestatie onder regisseur Jeroen de Man. Jacob Derwig bewijst zich als toneelschrijver met een aanhoudend boeiend stuk, al is Derwig acterend als Von Koren wellicht soms wat flegmatiek. Ook decor, licht, muziek, kostuums, ze vervolmaken de samenwerking tussen Nationale Theater en Oostpool in een schitterend stuk.
Gezien: Het Duel van Het Nationale Theater, gezien in de Koninklijke Schouwburg, 12 januari 2019; nog tot 9 maart te zien in gans het land.
Foto’s: © Sanne Peper