Is het wel gerechtvaardigd om het nieuwste werk van een kunstenaar te beschouwen tegen de standaarden van het voorgaande, dat hem in één klap op de kaart zette? Dat is de vraag die rijst bij het verschijnen van de vijfde roman van Wieringa, Caesarion.
De verwachtingen die Caesarions voorganger, Joe Speedboot, had geschapen waren enorm. In dat boek was alles perfect: de personages ontroerden, het bijna on-Nederlandse verhaal verraste en deed denken aan de manier waarop een beroepsverteller als John Irving zijn werk neerzet. De lyrische stijl paste goed bij het verhaal en ontspoorde nergens. Kortom, een boek waartegen niemand zijn nieuweling graag afgezet ziet.
Het lijkt er dan ook sterk op dat Tommy Wieringa heeft geprobeerd onder de loodzware en verplichtingen scheppende erfenis van Joe Speedboot uit te komen. Des te ironischer is het dat het juist in Caesarion duidelijk wordt dat sommige invloeden onafschudbaar zijn.
Erosie en indolentie
Grauwheid domineert het eerste deel van het boek, waarin Ludwig Unger terugkeert naar het dorp waar hij een tijd met zijn moeder Marthe woonde. Reden van terugkomst: het overlijden van Warren Feldman, die het als zijn levenswerk beschouwde de kliffen van Kings Ness te beschermen tegen de onafgebroken invloed van de beukende zee en wind.
Ludiwg blikt terug op de tijd waarin hij samen met zijn moeder Marthe uit Alexandrië vertrok, verlaten door Ludwigs vader Bodo Schultz, een kunstenaar van het agressief-nihilistische soort. Ze kopen het huisje op het eroderende klif, wetende dat zee en storm het in de toekomst onbewoonbaar zullen verklaren. Ludwig brengt er het grootste deel van zijn jeugd door, samen met zijn moeder, vrijwel verstoken van menselijk contact.
Niet lang voordat Ludwig en Marthe horen dat ze het huis zullen moeten verlaten, wordt Ludwig ermee geconfronteerd dat zijn moeder in een andere tijd een zeer beroemde pornoactrice was, waar hij eerst van walgt, maar waar hij later berusting in vindt:
Mijn moeder en ik leven nu elegant langs elkaar heen. Er is geen reden om dieper op de dingen in te gaan. Soms kan ik haar zien zoals ik haar vroeger zag, dat wil zeggen zonder de dingen die ik nu weet.
(…)
Het is de laatste zomer op de heuvel. Ik ben verlost van de opdracht ergens bij te horen: mijn moeders verleden heeft daar alles mee te maken. Ik ben een freak nu, en daarmee vrij.
Nadat het huis door de elementen wordt opgeëist, vertrekt Marthe voor onbepaalde tijd naar Londen. Ludwig blijft achter en vult zijn dagen met rugby en betaald pianospelen in de lokale kroeg. Van Ludwig en zijn moeder ontstaat een beeld van indolentie uit onterechte machteloosheid. Waarom werd geen ander huis gezocht? Waarom kocht Marthe überhaupt een huis met zo’n nefaste toekomst?
Het beeld van indolentie wordt nog verder versterkt wanneer Ludwig zijn moeder opzoekt nadat ze haar pornocarrière opnieuw heeft opgepakt. Hij wil haar beschermen, haar redden, maar reist eigenlijk als overbodige ballast mee de hele wereld over. Zelfs de liefde die hij in Los Angeles leert kennen, kan niet voorkomen dat hij schijnbaar willoos aan zijn moeder blijft plakken.
En wanneer Marthe borstkanker blijkt te hebben, wat haar toch al verblekende carrière flink bekort, zoekt ze haar heil bij allerhande kwakzalvers, zichzelf geen kans op genezing gunnende.
Een waaier aan thema’s
Het zal niet verbazen dat aftakeling een thema in het boek is. Maar bij aftakeling alleen blijft het niet: Muttersuche, Vatersuche, eerste liefde, Oidipous, het komt allemaal langs in dit boek van 366 pagina’s. Er moet kennelijk nogal veel besproken worden en dat komt helaas de verdieping van zowel karakters als thematiek niet ten goede. De zoektocht naar Ludwigs vader lijkt er bijvoorbeeld op de valreep bijgesleept te zijn: twintig pagina’s lang is Ludwig onderweg door de jungle, gevolgd door tien pagina’s waarin Bodo Schultz daadwerkelijk een rol speelt.
Door de veelheid aan thema’s waartussen geschakeld wordt, lijkt soms het ‘waarom’ ver te zoeken. Vaak is niet te doorgronden wat de drijfveren van de personen in het boek zijn, wat hun redenen achter bepaalde besluiten zijn. Dat kan natuurlijk de bedoeling van Wieringa zijn geweest: zijn personages zijn dan onmachtig zelf invulling aan het leven te geven, geven hun levensloop uit handen aan de som van de toevallige loop der dingen en invloeden van life events. De laatste zinnen uit het boek kunnen pleiten voor zo’n interpretatie:
Ik stapte terug. Met de urn in mijn hand keek ik uit over het water. Dit was dan de plaats van ons afscheid geworden, aan de rand van de wereld, bij de blikkerende zee. Niets was ongedaan gebleven, er was niets wat ik verlangde. Ik was alleen. En alles begon.
Dat was misschien wel beter uit de verf gekomen bij een soberder verhaal, waarin thema’s en personages minder langs elkaar schuiven en meer een geheel vormen.
Lyriek aan de rand van het klif
“Maar hij schrijft het wel mooi op,” hoorde ik iemand zeggen als reactie op mijn kritiek. Wieringa, met zijn lyrische stijl, is inderdaad een mooischrijver. Het gevaar van lyriek is echter dat het vrij snel kan ontsporen, met kitsch tot gevolg. En dat is wat er in Caesarion een paar keer gebeurt. Op het randje en erover:
Ik ging naar buiten met mijn teleurstelling onder de ene arm en mijn ziel onder de andere.
Maar slechts iemand die Joe Speedboot, als toonbeeld van hoe het hoort, nog in het achterhoofd heeft, zal over die paar kleine miskleunen vallen.
Toch een mooi boek
Voor iemand die Joe Speedboot heeft gelezen, zal het vrijwel onvermijdelijk zijn Caesarion ernaast te leggen. De vraag of dat rechtvaardig is, is waarschijnlijk niet te beantwoorden, maar voor het boek wel relevant, omdat het effect is dat Caesarion voor altijd in de schaduw zal blijven staan van Joe Speedboot. Als we niet geweten hadden van Joe Speedboot, zou Caesarion een erg mooi boek geweest zijn. Nu valt het een beetje tegen. Dat is kennelijk de prijs die een van de meest begaafde schrijvers van Nederland moet betalen voor het schrijven van een iconisch boek.
