Van wie is dat schip?

Spannend nieuws vandaag: een onderzoeksteam van een Zweeds televisieprogramma heeft aangekondigd een vrijwel ongeschonden zeventiende-eeuws Nederlands scheepswrak te hebben gevonden op de bodem van de Oostzee. Spannend nieuws voor historici en mensen met interesse in geschiedenis.

Het roept echter ook meteen een interessante vraag op: van wie is dat schip eigenlijk? Een vraagstuk waar de laatste jaren internationaal behoorlijk over geruzied wordt.

Er zijn in principe drie mogelijke partijen: de vinders zelf, het land in wiens territoriale wateren het schip ligt, en het land waar het oorspronkelijk vandaan kwam. In het verleden waren het meestal de eerste twee die aan het langste eind trokken. Binnen territoriale wateren claimden landen scheepswrakken, in internationale wateren de vinders. Dit laatste heeft de afgelopen jaren geleid tot een soort wild-west-praktijken van commerciële schatzoekers in internationale wateren, tot ontzetting en woede van archeologen wereldwijd. Gevonden waardevolle objecten verdwíjnen immers in de collecties van privéverzamelaars en de locatie wordt vaak erg hardhandig verstoord.

Daar begint verandering in te komen. Met name Spanje begint serieuze stappen te nemen om zijn gezonken historisch erfgoed wereldwijd te beschermen. Terecht: de activiteiten van uitsluitend in geld geïnteresseerde bedrijven maken serieus historisch onderzoek onmogelijk. Bovendien, om Indiana Jones maar eens aan te halen: “It belongs in a museum”. Een actieve houding zoals Madrid die inneemt zou voor Nederland ook niet verkeerd zijn, hoewel ik in dit geval verwacht dat we er prima uitkomen met de Zweedse overheid.

Tenslotte een waarschuwing voor wannabe-schatzoekers: hoewel de Oostzeehandel de belangrijkste oorzaak was van de rijkdom van de Republiek (en dus niet de VOC waar Balkenende zo trots op is), bestond deze handel vooral uit goederen als graan, hout, teer en hennep (toen al!). De kans dat er een grote goudschat op de bodem van de Oostzee ligt is dan ook erg klein.