Klimaatverandering hoofdoorzaak van droogte in Hoorn van Afrika

Temperatuurverloop in Mogadishu, Somalië. Bron: Ed Hawkins showyourstripes.info. Sinds het najaar van 2020 heeft de Hoorn van Afrika te kampen met ernstige droogte. Dat leidt tot onder meer misoogsten en veesterfte, ondervoeding, vluchtelingenstromen en oplopende conflicten. De regio is een van de armste ter wereld en bijzonder kwetsbaar voor extreem weer en klimaatverandering, onder meer omdat een aanzienlijk deel van de bevolking leeft als kleinschalige boer of als nomadische veehouder. Eind april publiceerde World Weather Attribution (WWA) een attributie-onderzoek naar de droogte. Negentien onderzoekers uit zeven landen werkten mee aan dit onderzoek. Vanuit Nederland waren er bijdragen van het KNMI, de universiteiten van Utrecht en Twente en het Rode Kruis Klimaatcentrum in Den Haag. WWA is in 2014 opgericht met als doel om relatief snel uitspraken te kunnen doen over een eventuele menselijke invloed op klimaatgerelateerde rampen. Er is een vaste procedure ontwikkeld om dit soort onderzoek uit te voeren. Het resultaat van de studie is schokkend: de extreme droogte is grotendeels toe te schrijven aan de opwarming van het klimaat. De kans op een droogte van deze omvang is door de opwarming zeker honderd keer zo groot geworden. Met daarbij wel de kanttekening dat dit de conclusie is van het klimatologische deel van het verhaal. Want het rapport gaat ook uitgebreid in op de context waarin de droogte zich afspeelt. Die context heeft veel invloed op de kwetsbaarheid van de bevolking en de economie en dus op de uiteindelijke gevolgen. Somalië, Ethiopië en Kenia, de getroffen landen, zijn niet in alle opzichten identiek en dus is de problematiek niet overal hetzelfde. Maar er zijn wel overeenkomsten. Alle drie de landen hebben een lange geschiedenis van droogtes, afgewisseld met periodes van extreme regen en overstromingen. Enerzijds hebben regeringen, bedrijven, de bevolking en de hulporganisaties die er actief zijn geleerd om zich op dergelijke extremen in te stellen. Maar anderzijds blijven ze bijzonder kwetsbaar, als gevolg van onder meer armoede, gewapende conflicten, grote aantallen vluchtelingen, ontbossing en milieuverontreiniging, tekorten aan relevante expertise, een gebrekkige informatie-infrastructuur, slecht bestuur of botsende belangen tussen kleinschalige boeren en nomadische groepen enerzijds en andere economische partijen anderzijds. Klimatologische classificatie van de Hoorn van Afrika. Het onderzoeksgebied is omrand aangegeven. Bron: Kimutai et al. / WWA Omdat wij nu eenmaal een klimaatblog zijn, concentreren we ons hier op het klimatologische deel. De afbeelding hierboven laat zien dat veruit het grootste deel van de Hoorn van Afrika een droog klimaat heeft volgens het classificatiesysteem van Köppen-Geiger. De huidige droogte treft grote delen van de regio, maar de attributiestudie concentreert zich op het omrande gebied. Die keuze is gemaakt omdat er voor dit gebied voldoende meteorologische gegevens beschikbaar zijn en omdat de klimatologische omstandigheden er vergelijkbaar zijn. Er zijn twee regenseizoenen: de ‘korte regens’ in oktober, november en december en de ‘lange regens’ in maart, april en mei. De gemiddelde jaarlijkse neerslagsom varieert sterk in dit gebied. In sommige delen is die vergelijkbaar of zelfs groter dan in Nederland, maar elders een stuk kleiner. Omdat er door de hogere temperatuur overal veel meer verdamping optreedt wordt het klimaat in vrijwel het hele studiegebied toch geclassificeerd als droog. Verdamping is dan ook een belangrijke factor in de huidige droogte. De afbeelding hieronder laat zien hoe groot het verschil is tussen analyses waarin alleen naar neerslag wordt gekeken en waarin ook verdamping wordt meegenomen. Classificatie van de droogte in de Hoorn van Afrika op basis van alleen neerslag (SPI, links) en op basis van neerslag en verdamping (SPEI, rechts). De indeling in categorieën is overgenomen van de droogtemonitor van de VS. Bron: Kimutai et al. / WWA In het WWA-onderzoek is gekeken naar de invloed van de opwarming van het klimaat op de gemiddelde hoeveelheid neerslag per jaar, op de neerslag tijdens breide regenseizoenen afzonderlijk en op de verdamping. Opvallend genoeg is er geen trend zichtbaar in de jaargemiddelde neerslagsom. En hoewel er aanzienlijk minder regen is gevallen dan gemiddeld, is het tekort niet heel uitzonderlijk. Een periode van twee jaar met zo weinig regen komt hier gemiddeld zo’n beetje elke tien jaar voor. De verdeling van de neerslag over het jaar is wel veranderd. Tijdens de ‘korte regens’ valt er in het warmere klimaat meer en tijdens de ‘lange regens’ juist minder. Over een heel (gemiddeld) jaar zullen die veranderingen elkaar compenseren, maar dat wil niet zeggen dat er geen gevolgen zijn. Zeker niet in een klimaat dat van zichzelf al zo droog is. Het droge seizoen na de ‘lange regens’ zal vaak droger eindigen dan in het verleden het geval was. De attributiestudie is niet gedetailleerd genoeg om hier verdere uitspraken over te doen. Maar het lijkt me niet onaannemelijk dat dit meespeelt in La Niña-jaren, zoals 2021 en 2022. In die jaren valt er namelijk minder regen tijdens de ‘korte regens’. Drogere ‘lange regens’ zullen de tekorten die daardoor ontstaan mogelijk onvoldoende aanvullen. Als het aantal of de ernst van La Niña’s toe of af zou nemen door klimaatverandering zou dit ook invloed hebben op de droogte in de Hoorn van Afrika. Die mogelijke invloed is niet meegenomen in de studie. Daar is simpelweg onvoldoende kennis over beschikbaar. Neerslag (horizontale as) en potentiële verdamping (verticale as) over twee jaar en invloed daarvan op droogte. De roze punt geeft de situatie van 2021 en 2022 weer en de blauwe punt een vergelijkbare situatie in een klimaat dat 1,2°C kouder is. De zwarte en blauwe onderbroken geven de terugkeerperiode aan in respectievelijk het huidige en het pre-industriële klimaat. Bron: Kimutai et al. / WWA Klimaatverandering heeft dus wel wat, maar niet heel veel invloed op hoeveel regen er is gevallen. De grote klap komt van de extra verdamping door de gestegen temperatuur. De studie concludeert zelfs dat er helemaal geen sprake zou zijn van problematische droogte als eenzelfde hoeveelheid neerslag gevallen zou zijn bij de pre-industriële temperatuur. Het is natuurlijk ook best logisch dat meer verdamping al snel problemen op kan leveren in een gebied waar water altijd al schaars is. Toch is het schokkend hoeveel verschil een stijging van de gemiddelde wereldtemperatuur van maar 1,2°C hier uitmaakt. De afbeelding hieronder illustreert dat verschil. De extreme droogte van de afgelopen twee jaar zou in het huidige klimaat ongeveer eens per twintig jaar voorkomen in deze regio. Die vaststelling is op zich al verontrustend, dus het besef dat we zeker nog enkele decennia van doorgaande opwarming tegemoet gaan is dat des te meer. Ik vermoed dat het voor een rijke en politiek stabiele regio al moeilijk zou zijn om zich aan te passen aan de veranderingen die zich hier voltrekken. Laat staan voor dit gebied. Het leidt tot een sombere, maar onontkoombare conclusie: de toekomst ziet er voor de Hoorn van Afrika niet goed uit. Deze bijdrage verscheen eerder bij Klimaatverandering.

Foto: Nina R (cc)

Een wolkenkrabber op de savanne

RECENSIE - De ooit hechte band tussen Europa en Afrika staat onder druk. Europese landen hebben het op dit continent lang voor het zeggen gehad. Ook na de dekolonisatie in de tweede helft van de vorige eeuw bleven Afrikaanse landen nog afhankelijk van de oude koloniale machten. Sommigen spreken van rekolonialisatie door het westen. Maar sinds de eeuwwisseling zien we de aandacht van Afrikaanse landen verschuiven naar Azië. De steun van westerse regeringen voor mensenrechten en persvrijheid werd door sommige machthebbers ervaren als politieke inmenging en cultureel imperialisme, schrijft Koert Lindijer. ‘Zij vlogen voor prijzige infrastructurele projecten voortaan naar Bejing’.

Lindijer woont en werkt sinds 1983 als Afrika-correspondent voor de NRC en de NOS in Nairobi, Kenia. De huidige miljoenenstad (foto) was ooit een gehucht langs de nieuwe, vanaf de kust aangelegde spoorweg die het land moest ontsluiten. De plek was begin vorige eeuw vanwege de hoogte aantrekkelijk genoeg voor een nederzetting van blanke kolonisten. Veertig jaar berichtte Lindijer over Kenia en omringende landen zoals Ethiopië, Eritrea, Soedan, Oeganda, Congo en Rwanda. Hij legde zijn ervaringen onlangs vast in Een wolkenkrabber op de Savanne.

Over een buurland van Kenia lezen we weinig: Tanzania. Veertig jaar geleden was er een groot verschil tussen Kenia en Tanzania. Kenia was onder leiding van de corrupte president Daniel arap Moi een dictatuur. Tanzania ontwikkelde zich onder Julius Nyerere in socialistische richting. Op de NRC redactie kreeg Lindijer van zijn hoofdredacteur te horen dat de krant ‘nooit positief over socialisme’ schrijft. ‘Mijn hoofdredacteur kende de wereld vanuit Europees perspectief, en dat was in die tijd de context van de Koude Oorlog. Hij plakte witte plakkaten op niet-witte werelddelen en plaatste Tanzania achter een ijzeren gordijn.’ Het is jammer dat Lindijer de vergelijking tussen Kenia en Tanzania later niet meer maakt en in zijn boek vooral schrijft over de meest oproerige en gewelddadige buren zoals Ethiopië en Congo.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Quote du Jour | Tigray

“There have been reports of intense conscription of young Eritreans and of troops’ movements inside Eritrea, close to the border with Tigray. Some commentators anticipated a coordinated operation against Tigray with Ethiopians attacking from the south and Eritreans from the north. So far this does not appear to have taken place.”

Nederlandse kranten hebben het over een mogelijke burgeroorlog in Ethiopië, maar BBC-journalist Martin Plaut ziet ook Eritrea erbij betrokken raakt, als de Ethiopische regering de aanval inzet op de opstandige provincie Tigray.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

De heetste plek op aarde

Poelen met limoengroen water liggen tussen een oranje en roestkleurige aardkorsten, bezaaid met vreemde bergjes bleek blauw zout. Het is een palet van verschillende tinten dat bij het paardijs zou suggereren, ware het niet dat de zon genadeloos schijnt op de gebarsten aarde, terwijl de prachtige kleur van de vloeistof niet verraadt hoe extreem zuur ze is.

De Danakil laagvlakte in Ethiopië is een werkelijk uitdagende plek om te bezoeken. Het terrein is lastig, veel ervan lijkt alsof het thuishoort op een verre, onherbergzame planeet. De temperatuur is drukkend: een gemiddelde van 34°C over het hele jaar maakt het de heetste plek op aarde.

Foto: Wikimedia

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Quote du Jour | Massagraf

‘De machthebbers waren trots op de hoeveelheid mensen die ze doodden. Ik herinner me dat ze het meldden op radio en tv. Toen ik die dag een vriend opzocht in de gevangenis, liet hij me een massagraf op de binnenplaats zien. Zij hadden de kuil voor die groep moeten graven.’

De Ethiopiër Wondem Asres Degu gaf twintig jaar geleden een interview aan Vrij Nederland. Tien jaar later pikte de Openbaar Ministerie het op, omdat een van de daders van de Rode Terreur inmiddels hier woonde. Vandaag begint de rechtszaak tegen hem.

Closing Time | Getatchew Mekuria

Getatchew Mekuria was een Ethiopische saxofonist die in het eerste decennium van deze eeuw de samenwerking opzocht met het Nederlandse anarchistische ex-punk-gezelschap The Ex. Het resultaat was een bijzonder bruisende mix waarin de freejazz van Mekuria subliem ingebed werd in de strakke ritmiek van The Ex. Mekuria is ten tijde van deze opname al over de 70, maar de muziek heeft desondanks een enorme energie. Ze zouden samen meer dan 100 concerten geven.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Volgende