Slaap je slank

Amerikanen slapen sinds 1960 30% minder lang: waar volwassenen in 1960 aangaven dat ze zo’n 8 tot 9 uur per nacht sliepen, claimden ze in 2005 nog maar 6 uur per nacht onder de wol te gaan. In dezelfde periode is obesitas onder Amerikanen schrikbarend toegenomen. Steeds meer studies beschrijven een oorzakelijk verband tussen de verkorte nacht en overgewicht, vaak gelinkt aan het functioneren van de biologische klok. Hoe zit dat?

De biologische klok is een hersenstructuur die zorgt dat ons lichaam optimaal gebruik maakt van de licht-/donkercyclus. Onze ogen detecteren of het licht of donker is en deze informatie wordt geregistreerd door de biologische klok: de suprachiasmatische nucleus (SCN), een onderdeel van de hypothalamus, een belangrijk regelcentrum in onze hersenen. De SCN speelt deze informatie vervolgens door aan vrijwel alle organen in ons lichaam, met als gevolg dat veel lichaamsfuncties fluctueren gedurende een etmaal. Dit wordt ‘circadiaan ritme’ genoemd, wat komt van ‘circa dies’, dus ongeveer een dag.

Ons natuurlijk ritme wijkt iets af van 24 uur, dus moet onze klok iedere dag een beetje worden bijgesteld wat gebeurt onder invloed van daglicht. Onze huidige leefstijl zorgt er echter voor dat we onze klok veel meer dan een beetje bijstellen, omdat we de natuurlijke donkere fase ‘vervuilen’ met kunstlicht. We zijn veel langer wakker dan wat goed is voor onze lichamen, inclusief de biologische klok, met als gevolg dat onze circadiane ritmes verstoord zijn. We hebben als het ware een permanente jetlag.

Eén van de gevolgen is dat onze melatonineniveaus te laag zijn. Melatonine is u misschien vooral bekend in pilvorm als trouwe reisgenoot om beter te kunnen slapen op lange vluchten en/of om jetlag-effecten te voorkomen, maar het is betrokken bij veel meer lichaamsfuncties. Het hormoon volgt een dag-/nachtritme en wordt ’s nachts aangemaakt. Melatonine blijkt erg belangrijk voor het overdragen van de dag-/nacht-informatie aan allerlei organen. Met een rol in thermoregulatie, immunologische afweer, antioxidant mechanismen, gemoedstoestand en cardiovasculair functioneren, is het niet verrassend dat slaaptekort, en daarmee verminderde aanmaak van melatonine, gevolgen heeft voor je gezondheid en functioneren.

Terug naar de link tussen slaap en obesitas. Je zou kunnen denken dat je meer energie verbruikt als je langer wakker bent, en korter slapen dus een preventieve werking heeft voor obesitas. Zo werkt het helaas niet. Andersom is deels waar: je hebt meer tijd om te eten als je langer wakker bent. Maar het belangrijkste effect zijn hormonale veranderingen die ervoor zorgen dat je meer honger hebt en minder snel verzadigd raakt. Slaaptekort verhoogt de hoeveelheid van het hormoon ghreline, dat eetlustopwekkend werkt, terwijl het leptine-niveaus verlaagt, welke normaalgesproken zorgen voor een verzadigd gevoel. Verder raakt je glucosemetabolisme verstoord en is het eetlustremmende effect van insuline verminderd. Het gevolg is dat je energie-inname stijgt, terwijl je niet ter compensatie meer energie gaat verbruiken. We weten allemaal wat er dan gebeurt.

Melatonine blijkt ook hier een rol te spelen; ongeacht je energie-inname, heeft melatonine een remmend effect op gewichtstoename. Een goede reden om je melatonine-aanmaak zo min mogelijk te verstoren dus. Niet alleen lang genoeg slapen is belangrijk: vooral in het donker verblijven blijkt cruciaal voor de productie van melatonine. Zelfs een korte blootstelling aan licht wordt door de SCN geregistreerd als ‘dag’, en vermindert de melatonine-productie. Dus, wil je obesitas in de familie voorkomen: ga ’s nachts op de tast naar het toilet en laat je kinderen (bij wie de associatie tussen slaaptekort en obesitas bovendien extra sterk blijkt) vooral niet met het licht aan slapen!

Meer wetenschapsnieuws op de website van Sciencepalooza

Beeld: Chris Riebschlager, cc Flickr Photo