Sinds de instorting van een stationsdak in Novi Sad waarbij vijftien mensen om het leven kwamen is het onrustig in Servië. In massale demonstraties in Belgrado en andere steden eisen demonstranten volledige openheid over de oorzaken van de ramp. Het instorten is volgens hen het zichtbare gevolg van de corruptie, het nepotisme en het geknoei die het bewind van Vucic al twaalf jaar kenmerken. President Aleksandar Vucic heeft twee weken geleden beloofd alle relevante documenten openbaar te maken. Afgelopen zondag gingen toch weer tienduizenden mensen de straat op. De protestbeweging tegen de regering lijkt zich uit te breiden. Ook in Nis en Kragujevac werd gedemonstreerd. Uit vrees dat ook middelbare scholieren zich zullen aansluiten bij de protesten heeft de regering hen een extra week vakantie gegeven.
Het is niet de eerste keer dat president Vucic te maken krijgt met massale demonstraties. Vorig jaar waren enkele schietpartijen met dodelijke afloop aanleiding om zijn ontslag te eisen. Een brede coalitie beschuldigde hem en zijn SNS partij van autocratie, het onderdrukken van de media, geweld tegen politieke tegenstanders, corruptie en banden met de georganiseerde misdaad. Het heeft niet geholpen bij de verkiezingen, nu een jaar geleden. Vucic en zijn premier Ana Brnabic kregen bijna de helft van alle stemmen, de oppositie bleef steken op een kwart. Verkiezingswaarnemers en onafhankelijke media rapporteerden ongeregeldheden tijdens het stemmen.
Spyware tegen de oppositie
De zittende macht doet er alles aan om de oppositie klein te houden. Uit onderzoek van Balkan Insight en Amnesty International is gebleken dat de binnenlandse veiligheidsdienst van Servië Israëlische technologie gebruikt voor afluisteroperaties. Een activist van de culturele vereniging Krokodil, die zich tegen de Russische aggressie in Oekraïne verzet, ontdekte dat er na zijn verhoor door de inlichtingendienst geknoeid was met zijn telefoon. Forensische analyse van de telefoon door Amnesty International bevestigde dat de BIA toegang had gekregen tot de gegevens van de telefoon en spyware had geïnstalleerd die bekendstaat als NoviSpy. “In de daaropvolgende twee weken … zagen ze alles. Mijn kind dat zich aan het wassen was, foto’s die we deelden met hun grootouders – elk detail. Ik was geschokt,” vertelde de activist. De journalisten van Balkan Insight kwamen meerdere gevallen op het spoor. Bij arrestaties of ‘informele gesprekken’ met de inlichtingendienst worden telefoons in beslag genomen en voorzien van spyware. De in beslag genomen apparaten worden verbonden met de geavanceerde digitale forensische tools van het Israëlische bedrijf Cellebrite, bekend om het ontgrendelen van telefoons. Een aantal is vervolgens geïnfecteerd met NoviSpy, een spyware die in Servië is ontwikkeld.
Rechtsstatelijkheid
Het autoritaire Servische regime wordt in de EU gewantrouwd. Servië is kandidaat-lid van de EU, maar bij de laatste bijeenkomst van ministers van Buitenlandse Zaken over uitbreiding van de gemeenschap kreeg het land te horen dat het nog niet welkom is. Dat is niet vanwege de spyware die binnen de EU ook wordt ingezet door inlichtingendiensten. Volgens de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp heeft Servië onvoldoende voortgang geboekt op het gebied van democratie en rechtsstatelijkheid. ‘Dat zegt dan een minister van een kabinet van waaruit voortdurend voorstellen en teksten komen die de rechtstaat ondermijnen’, schreef een verontwaardigde lezer aan Trouw. Veldkamp noemde ook nog de houding van Servië tegenover Kosovo, een onderwerp waarover de EU nog steeds zeer verdeeld is. Spanje, Griekenland, Cyprus, Roemenië en Slowakije erkennen Kosovo nog steeds niet als zelfstandige staat, ook al wordt het land door de Europese Commissie gezien als potentiëel lid. De belangrijkste bezwaren van EU-lidstaten tegen de uitbreiding met Servië zijn echter gelegen in de houding van Vucic tegenover Rusland. De Servische president lijkt nog steeds niet te willen kiezen tussen een westerse koers gericht op de EU en het instand houden van de banden met Rusland. Op dat punt weerspiegelt zijn beleid de verdeeldheid in de Servische samenleving waar velen nog steeds hechten aan banden met de orthodox-christelijke slavische broederlanden. Het levert voor de EU een dilemma op. Een Servisch lidmaatschap kan de groeiende invloed van Rusland op de Balkan tegengaan. Aan de andere kant wil de EU na Orbán en Fico niet graag nog een derde vriend van Poetin binnenhalen.