Hulspas weet het Archives - Pagina 2 van 5

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Zinloze doden zijn een voetnoot

27 maart 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Het meest opmerkelijke aan de Spaanse Griep is dat deze dodelijke epidemie, die naar schatting vijftig miljoen slachtoffers maakte, zo volledig vergeten kon raken. Er is ongeveer een metertje serieuze literatuur over geschreven, maar dat haalt natuurlijk niet bij de kilometers die er geschreven zijn over de Eerste Wereldoorlog – vlak daarvoor, en maar zevenentwintig miljoen doden. Het een is een voetnoot geworden bij het ander – qua aantal slachtoffers zou het andersom moeten zijn. De Eerste Wereldoorlog als pijnlijke politieke vergissing in de jaren voordat de échte ramp zich voltrok.

Maar echt gek is deze vergeetachtigheid natuurlijk ook niet. Want de Spaanse Groep kende geen helden, gestorven voor het vaderland. Die vijftig miljoen stierven voor niks. Ze hadden geen idee waarom. En ook de wetenschap weet het eigenlijk niet.

De ziekte was zó dodelijk dat er jarenlang getwijfeld werd of het überhaupt wel een griep kon zijn geweest. Die vraag werd pas gesteld lang nadat de laatste slachtoffers begraven waren, zodat het harde bewijs dat het inderdáád om griep ging eigenlijk pas recent geleverd kon worden.

Maar waaróm deze griep zo gruwelijk tekeer ging, blijft een raadsel. Omdat de bevolking van Europa, na vier jaar oorlog, hongerig en verzwakt was? Lage weerstand, dus? Oké, maar waarom sloegen andere ziekten dan niet net zo hard toe? Een zeer gevaarlijke griepvariant? Dat weten we niet, maar dat kun je wel stellen. Alleen, ‘de’ griep was geen onbekende, en eerder opduikende varianten plegen vaak in ieder geval voor enige weerstand te zorgen. Die weerstand leek in 1918 totaal niet te bestaan. De aantallen doden waren wérkelijk grotesk.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Hawking deed het voor ons allemaal

20 maart 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Het had allemaal iets aandoenlijks, het afscheid nemen van Stephen Hawking. Aandoenlijk, die intense behoefte aan heldenverering die ineens naar boven kwam. Een groot wetenschapper was heengegaan. We lazen hoe diepzinnig hij was, hoe zwaar hij het had gehad met zijn ziekte, zijn vrouwen, zijn gecomputeriseerde stem – hoe grappig hij wel niet was en vooral: hoe beroemd. Vooral dat laatste.

Gevraagd naar zijn inhoudelijke bijdrage aan de wetenschap, zal Hawking de geschiedenis ingaan als de man die ontdekte dat zwarte gaten straling uitzenden. Ten onrechte. De ontdekking van deze ‘Hawkingstraling’ valt eigenlijk toe aan de russen Zel’dovich en Starobinsky. En toen Hawking hierover publiceerde, stonden er boven het artikel nog drie coauteurs. Zijn bijdrage mag bescheiden heten. Maar de Britse media besloten al snel dat dit a British invention was. Hawking werd naar voren geschoven als de nieuwe Newton. Geniaal. Onbereikbaar. Bovenmenselijk. De man die God in een formule kon vangen. En hij vond het heerlijk. De daaropvolgende 45 jaar heeft hij vooral genoten van dat voetstuk, van de media-aandacht en alles wat daarbij kwam kijken. Hij werd de ster waar de wereld behoefte aan had.

Hoe belangrijk was die ontdekking? Kort gezegd hadden Zel’dovich en Starobinsky het probleem opgelost dat een zwart gat dat alleen maar zaken opzuigt, de wetten van de thermodynamica schendt. Ze hadden een oplossing bedacht. Op de grens van het zwarte gat, waar licht nog nét kan ontsnappen (of nét niet), leidt een kwantummechanisch proces van spontane paarcreatie tot een maf resultaat. Als daar op die grens twee deeltjes (elkaars tegenpolen) ontstaan, wordt het ene opgezogen, en kan het andere ontsnappen. Het luistert heel nauw, het is érg weinig, maar een zwarte gat straalt een beetje. Daarmee kon de thermodynamica van het zwarte gat worden gered, constateerde Hawking.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Uw levenseinde uitgerekend

13 maart 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Als er één medisch vakgebied is waar men de vergrijzing met grote zorg op zich af ziet komen, dan is het wel de oogheelkunde. Ouderdom komt met gebreken en vereist dus berusting, maar het achteruitgaan van de ogen is heel vervelend én gevaarlijk. Een beetje krom, een beetje traag, een beetje doof – je leert er mee leven, is de boodschap. Langzaam blind worden is een ander verhaal. Een schrikbeeld.

Maar ook dat doen bejaarden. En dan vooral doordat een groot deel van hen diabetes type 2 krijgt, wat gepaard gaat met degeneratie van het netvlies. Behandeling is in veel gevallen goed mogelijk, maar dan moet deze ‘diabetische retinopathie’ zo vroeg mogelijk gedetecteerd worden. Regelmatige controle zou ideaal zijn. Aan de patiëntengroep zal het niet liggen, die komt wel – het probleem is de medische capaciteit. Op dit moment besteden oogklinieken (en het enige nog zelfstandige oogziekenhuis in Nederland, in Rotterdam) een groot deel van hun tijd, mankracht en budget aan detectie en behandeling van deze kwaal. En dat is dus nog maar het begin.

Enter Artificial Intelligence. Verschillende instituten in de wereld werken momenteel aan intelligente systemen die de potentiële patiënt onderzoekt, en een betrouwbare diagnose stelt. Het toekomstbeeld is dat iedereen straks bij de opticien (of bij de Lidl) voor een apparaat kan gaan zitten om zijn netvliezen te laten fotograferen, waarna de beelden ergens anders door een computer worden beoordeeld. Zonder dat er een dokter aan te pas komt.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Als wodka voor de ziel

6 maart 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Generaals denken altijd in termen van de vorige oorlog, zo luidt het gezegde. Staatslieden doen dat blijkbaar ook, zo bleek uit de recente toespraak van Vladimir Poetin. Het buitenland luistert niet naar Rusland, zo klaagde hij. Maar met onze nieuwe wapens zullen ze wel moéten luisteren! De Russische leider demonstreerde daarmee ten eerste een oeroude constante in de Russische buitenlandse politiek: een chronisch onvermogen om vrienden te maken. Gelijkwaardigheid bestaat niet. Rusland wordt al eeuwenlang slechts omringd door vijanden en vazalstaten. (‘De vrienden van Rusland,’ zei tsaar Alexander III al, ‘zijn het leger en de vloot’). En met de verkiezingen in aantocht, roffelde Poetin op dat oude blikken trommeltje: wij Russen, ze motten ons niet! we staan alleen!

Daarnaast demonstreerde Poetin met zijn wonderwapens hoezeer hij de gevangene is van de droom van het machtige Rusland, en een kind van de Koude Oorlog. De Russische economie is de zestiende van deze wereld. Ze hapert aan alle kanten. Maar net als de oude communistische leiders liegt Poetin de bevolking voor dat Rusland het verdient op de eerste rij te zitten. En als de rest niet opschuift, zal hij die plek veroveren door met wonderwapens te dreigen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Worden ouders ooit volwassen?

30 januari 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Echt gehoord, niet zo lang geleden. Twee ouders die zich bij elkaar beklaagden over hun pubers. Ze luisterden niet, konden niet plannen, luierden maar wat, et cetera. Waarop een van de twee zei: ‘Ik heb pas zo’n boek gelezen, over het puberbrein… als je dat leest…’ De ander begreep precies wat-ie bedoelde.

Boeken over het puberbrein. Ze zouden verboden moeten worden. Vroeger werd van ouders verwacht dat ze hun kinderen opvoeden. Dat ze hen vertelden wat mag en niet mag, en hoe mensen binnen de vier muren van een huis met elkaar omgaan. Bij de ene puber gaat het gemakkelijker dan bij de ander, maar het excuus ‘hij heeft een puberbrein’ werd niet geaccepteerd. Niet door de familie, niet door Oom Agent.

Er was geen puberbrein. We waren allemaal individuen.

Tegenwoordig kunnen ouders hun opvoedkundige onmacht verbergen achter het zogenaamd onvolgroeide puberbrein. Alsof het feit dat dat brein zich nog ontwikkelt ‘uiteraard’ de rede is waarom de puber niet naar hen luistert. Waarna ouders met een gerustgesteld hart over kunnen gaan tot het negeren van hun veel te lang niet gecorrigeerde puber.

Ik bedoel, zijn er ook ouders die met het argument ‘puberbrein’ hun kind een schooltype lager zetten? Lijkt me een prima te verdedigen correctie. En waarom zijn er geen boeken waarin wordt uitgelegd dat mensen boven de dertig dom, lui en oppervlakkig zijn, en dat we daar respect voor moeten hebben, omdat hun brein alweer aan het aftakelen is? En waarom zijn er geen boeken over het tragisch aftakelende bejaardenbrein?

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Playboy, de kramp en de preutsheid

3 oktober 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - ‘Een imaginaire ontsnapping naar de wereld van wijn, vrouwen en gezang.’ Zo omschreef Hugh Hefner zijn blad Playboy. Hij wist wat hij verkocht. Onschuldig wegdromen. En daarin verschilde Playboy wat hem betreft niets van alle andere blaadjes, wanneer dan ook. En nog steeds liggen er overal stapels blaadjes vol dure auto’s en geurtjes, met fotoreportages van onbereikbare vakantiebestemmingen, kleding van het onbetaalbare soort en ga zo maar door. Niks mis mee.

Even ontsnappen aan ons Ikea-interieur en de verwassen outfitjes van H&M en C&A. Dat aanjagen van materiële verlangens, daar hoor je niemand meer over. In deze samenleving is consumeren een goede daad! Maar als het om erotische verlangens gaat, schiet 99 procent in een vreselijke kramp.

Hefner stierf, en iedereen stortte zich op de Playboy. Journalisten, columnisten, feministen, experts uit donkere hoekjes: ze moest allemaal even zeggen dat de Playboy ‘fout’ was. Allemaal herhaalden ze braaf het cliché dat de vrouw daarin als seksobject wordt neergezet. En dat mag niet. Dat is vernederend voor vrouwen. Wegdromen bij mooie vrouwen – het zou verboden moeten worden. Want het is schadelijk.

De kritiek is zo oud als Playboy zelve. En Hefner kon er nooit wat mee. Wat was er mis met dagdromen? En vrouwen vinden het toch niet erg om aantrekkelijk gevonden te worden, om een beetje seksobject te zijn? Ze zijn niet voor niets geïnteresseerd in mooie kleding en lekkere geurtjes, in die andere blaadjes.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | beterschap uit Noord Korea

19 september 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Het nieuws rond de medicijnprijzen neemt volstrekt schunnige vormen aan. Afgelopen week werd bekend dat het Amerikaanse bedrijf Allergan de patenten voor een bepaald type oogdruppels (commerciële naam: Restasis) doorverkoopt aan de Mohawk-indianen. Die runnen een reservaat (met casino’s en dergelijke) op de grens van de VS en Canada. Dankzij hun bijzondere geografische positie zijn ze ongrijpbaar voor de Amerikaanse wetgeving. En daarmee ook voor de concurrenten van Allergen, die die oogdruppels graag veel goedkoper willen namaken en daarom de patenten willen aanvechten.

Maar met de patenten opgeborgen in een reservaat, wordt de aanklacht onmogelijk en kan Allergan nog zeven jaar lang Restasis voor een woekerprijs verkopen. Er zijn honderdduizenden gebruikers van de druppels, die het bedrijf per zieke vierduizend dollar per jaar opleveren. Die zieken moeten dus nog zeven jaar bloeden. Huilen kan niet meer.

Waarom zo duur? Farmabedrijven roepen in koor dat ze de kosten voor de ontwikkeling van het medicijn moeten terugverdienen. In het geval van Allergan is dat helaas onzin; de werkzame stof cyclosporine kost niks en je hoeft het alleen maar te verdunnen. Maar een paar flauwe patenten beschermen het bedrijf tegen concurrentie. Ze kunnen vragen wat ze willen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Een geniale commissie

12 september 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Ja, dat leest u goed. Een commissie kan wel degelijk geniaal zijn. We zijn er aan gewend geraakt om alles wat door ‘een commissie’ gebeurt, bij voorbaat af te branden. Vraag een commissie om een paard te ontwerpen, en je krijgt een kameel. Genialiteit, zo wordt ons sinds de Romantiek ingestampt, is een individuele eigenschap. Wonderen kun je uitsluitend verwachten van ‘een genie’. En zodra een genie moet samenwerken met anderen, kan het alleen maar minder worden.

Dat romantische misverstand houdt de mythe van het genie Shakespeare overeind. Zulke indrukwekkende werken moeten wel geschreven zijn door ‘een genie’. Enkelvoud. Tegelijkertijd kan iedereen die even oplet, direct merken dat in ieder geval de grootste toneelstukken het werk zijn van een commissie, waarbij verschillende leden, met verschillende historische en literaire expertises (en praktische vakkennis), aan de tekst hebben meegewerkt.

Voornaamste aanwijzingen: verscheidene stukken zijn véél te lang voor een normale uitvoering en de woordenschat van ‘Shakespeare’ overtreft vele malen de omvang van een menselijke woordenschat – zelfs die van een (één) geniaal auteur. Daar gaan we onmogelijke grenzen over. Shakespeare moet het werk van meerderen zijn.

Nu wordt er natuurlijk al heel lang gezegd dat die arme acteur wiens naam aan deze stukken verbonden is, met een erfenis van één bed, onmogelijk de geestelijk vader van dergelijke stukken kan zijn. Het probleem is dat men vervolgens op zoek gaat naar een (één) geniale vervanger, zoals Francis Bacon of Walter Raleigh. Juist doordat men één vervanger zoekt, zijn deze pogingen gedoemd te mislukken. Zoiets laat zich biografisch immers niet inpassen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Red de aarde! Neuk meer!

5 september 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Waar begint een ‘Theory of Everything’? Waar haal je de bouwstenen vandaan voor een dergelijk project? De meest voor de hand liggende gedachte is natuurlijk dat je daarvoor verwante wetenschappen moet gebruiken, die aan elkaar grenzen. Je combineer natuurkunde en scheikunde, of biologie en biochemie, en zo verder.

Erg visionair is dat niet. Nee, een ware fascinerende theory of everything moet veel verder grijpen. Zoals de unificatie van de evolutieleer en de moraal, in de vorm van de sociobiologie. Dát is een dappere sprong richting everything. Of de combi hersenonderzoek en de menselijke geest. ‘Wij zijn ons brein’, zo luidt het credo dat velen uitdragen, er rotsvast van overtuigd dat we ooit het ‘ik’ kunnen beschrijven in termen van neurotransmitters. Voorwaar, een dappere sprong.

U begrijpt, het gaat hier niet om wetenschap, maar om een vorm van intellectuele acrobatiek. En de grootste acrobaat in dat circus was ongetwijfeld de Franse filosoof Charles Fourier, die alles met alles kon verbinden, en daar ook nog een wijze les uit trok we moeten zoveel mogelijk neuken.

We kennen Fourier tegenwoordig als een ‘utopistische’ voorloper van het socialisme. Dat ‘utopisch’ is een scheldwoord later bedacht door socialisten. Maar in het geval van Fourier zit daar toch wel een kern van waarheid in. Centraal in zijn denken stond De Liefde. Dat was de enige echte kracht in de mens én in de kosmos.

Hulspas weet het | Zoek de onzichtbare moskee!

29 augustus 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - En weer heeft het terrorisme de wetenschap verslagen. De daders van de aanslagen in Catalonië waren géén orthodoxe salafisten of hoe je dat ook wilt aanduiden; ze hadden allemaal een prima opleiding en prima banen. Ze waren volgens iedereen uitstekend geïntegreerd in de Catalaanse samenleving. Ze kwamen eigenlijk nooit in een moskee. Kortom, volgens alle wetenschappelijke inzichten hadden ze geen enkele reden om een diepe haat te gaan koesteren jegens ongelovigen of de discriminerende westerse samenleving, en het jihadistische pad op te gaan.

En toch transformeerden ze in een paar weken tijd tot terroristen. Gelukkig is er dit keer een ‘verklaring’, een zondebok: imam Abdelbaki es-Satty. Die wordt nu alom beschouwd als het ‘brein’ achter de operatie. Makkelijk, want die is dood. De vraag wat een geradicaliseerde imam kan beginnen als de verdere psychologische springstof ontbreekt, zal voorlopig wel buiten beeld blijven. In plaats daarvan klinkt: is het dan toch het geloof? Kan een imam van een vriendengroepje een verzameling monster maken?

De Belgische autoriteiten hebben al laten weten dat ze de gangen van imams voortaan nauwgezet gaat volgen. Naarmate er straks meer bekend zal worden over de toedracht (en de naam van Es-Satty vaker valt) is een toename van de moskee-fobie onvermijdelijk.

Hulspas weet het | Hysterisch, maar met mate

22 augustus 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - De reactie van de Amerikanen op de zonsverduistering werd unaniem omschreven als ‘hysterisch’. En wie de Amerikaanse media een klein beetje heeft gevolgd (meer is niet aan te raden), kan dat ook bevestigen. Alles en iedereen had het over de zonsverduistering.

Dezelfde media wisten ook te vertellen hoe dat kwam: de Verenigde Staten verkeren in een diepe psychologische crisis. Het land is in anderhalve eeuw niet zo diep verdeeld geweest. Op zo’n moment is er dringend behoefte aan goed nieuws. Als de media dat niet kunnen verzorgen, dan moet de kosmos dat maar doen. Zoals de bevestiging van Einsteins relativiteitstheorie in 1919. Niemand die begreep waar het om ging, maar zo vlak na de Eerste Wereldoorlog was elk nieuws dat niet over oorlog ging, buitengewoon welkom.

De zonsverduistering als mooi nieuws. Het is anders geweest. Maar vergeleken bij kometen en meteorietinslagen is de zonsverduistering wat dat betreft altijd al een randverschijnsel. Al vele eeuwen voor Christus konden Babylonische astronomen zonsverduisteringen voorspellen. Die kennis is dus al zo oud als de mensheid.

Dat neemt niet weg dat ook een zonsverduistering aanleiding kan geven tot paniekgolven. Maar dan moet er nét iets meer gebeuren. Zo was er een zonsverduistering op het moment dat de Engelse koning Hendrik III stierf. Het samenvallen van deze twee gebeurtenissen leidde tot een forse uitbarsting van Eind-der-Tijden paniek in heel het land. Maar als je dat leest, zou je bijna vergeten dat verreweg de meeste zonsverduisteringen met een schouderophalen werden begroet en geen historische sporen nalieten. Waarschijnlijk juist omdat er geen (extra) reden was voor paniek.

Hulspas weet het | Wie heeft er straks nog zin in seks?

15 augustus 2017 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Genetische foutjes in een oogwenk gerepareerd. Dat was het grote wetenschappelijke nieuws van vorige week. Genetici kunnen met behulp van de CRISPR-techniek (dat gloednieuwe stuk genetische gereedschap) fouten in het DNA snel en probleemloos herstellen. De ontdekkers kregen bij die ontdekking nog een onverwachte bonus: ze hadden een stukje nep-DNA aangeleverd, bij wijze van een soort pleister op de wonde, maar het herstelmechanisme in de cel maakte daar geen gebruik van; het keek automatisch naar het andere, identieke (en gezonde) gen om te zien welk stukje DNA er ineens ontbrak, en zorgde spontaan voor perfect herstel.

Dergelijke doorbraken leidden in de media altijd weer tot gebabbel over ‘designer-babies’ waarbij huiverend wordt gefantaseerd over een kliniek die straks genen kan invoegen of veranderen om het ideale embryo te creëren. Dat is onmogelijk (we weten inmiddels allang dat onze genetica niet zo in elkaar steekt), maar de wetenschapsjournalistiek kan het nu eenmaal niet laten om verouderde ‘spannende’ vraagstukken steeds weer op te warmen. Niks geen ideale kinderen dus, maar in plaats daarvan zou de CRISPR-doorbraak in de verre toekomst wel eens een heel andere en veel belangrijke toepassing kunnen krijgen. Namelijk de redding van de mensheid.