Schaliegas en de geest van Socrates

ANALYSE - Met de vloed van schaliegas wordt Europa voor een lastig dilemma geplaatst.

In verschillende scenario’s placht Shell de optie ‘surprise’ op te nemen. De redenering erachter is dat een aantal ontwikkelingen zoals de vraag naar olieproducten min of meer te voorzien zijn, maar sommige niet. Surprise! Wat dan de verrassing zou zijn blijft een verrassing tot deze zich toont.

Schaliegas is zo’n surprise: in een kort tijdsbestek werd duidelijk dat er enorme voorraden onconventioneel gas ‘vastzitten’ in gesteente, die door een techniek die fracking heet kunnen worden losgewrikt. In de VS is een ware dash for shale gas ontstaan. Daar geldt: wat zich onder jouw grond bevindt is je eigendom. Dat hadden ze in Slochteren ook wel gewild.

Inmiddels maakt de VS de omslag van energie-importeur naar exporteur – wie had dat een aantal jaren geleden kunnen bevroeden? Gas kost in de VS nu nog maar een derde van wat we er in Europa voor neertellen, al menen marktexperts dat de prijs in de komende jaren naar zo’n tweederde van de Europese prijs zal stijgen. Maar toch, goedkoop is het. Dat heeft weer als gevolg dat de vraag naar kolen in de VS drastisch is teruggelopen, en goedkope kolen nu onze regionen overspoelen. Door de lage CO2-prijzen, zo’n 7 Euro per ton, kunnen zelfs de modernste gascentrales toch al moeilijk concurreren met kolencentrales, dalende kolenprijzen geeft de gascentrales een nieuwe tik. Energie-intensieve industrieën dreigen hun nieuwbouw voortaan in de VS te doen.

Dat roept de vraag op wat Europa, en wat Nederland, met schaliegas, of breder onconventioneel gas aan moet, zoals methaan dat in kolenlagen opgesloten zit.

Een vreselijk dilemma, in de stijl van Socrates, die schreef: ‘Of ge huwt of niet, ge zult er spijt van krijgen.’

De posities zijn al ingenomen. “Schaliegas? Never nooit niet, dat is het ergste dat de mensheid kan overkomen. Redenen: de extra emissies van broeikasgassen, enorm watergebruik, en het gebruik van milieubelastende fracking-vloeistoffen”. De film Gasland heeft flink schrik aangejaagd, ook al is de situatie in de VS niet met die in Europa te vergelijken. Maar ook klinkt: “Schaliegas? Liever vandaag dan morgen, Europa heeft voor zijn concurrentiepositie goedkoop gas nodig”.

De uitweg uit het dilemma zou eenvoudig zijn in een energiewereld die niet beperkt wordt door een klimaatprobleem: Europa zou zich ook op de zoektocht naar goedkoop onconventioneel gas kunnen storten. Om het hoge waterverbruik en de inzet van schadelijkefracking-vloeistoffen te beperken zullen wel wet- en regelgeving en technologische innovaties nodig zijn, maar die problemen lijken niet onoplosbaar.

Maar het dilemma klemt pas echt in een energiewereld die zich wél klimaatbeperkingen oplegt, in de vorm van een maximaal toelaatbare opwarming en een bijbehorende maximumconcentratie koolstof in de atmosfeer. Want dát is het energieprobleem van deze eeuw: niet een tekort aan koolwaterstoffen in de grond, maar de overvloed. Als al die koolstof van aardkorst naar atmosfeer wordt gepompt zou dat, volgens een studie van prof. Andrew Weaver, de temperatuur op aarde met een schrikbarende 19 (!) graden Celsius opstuwen. Kolen tekenen dan voor het leeuwendeel van deze opwarming. De hamvraag is dan ook niet: hoeveel fossiel is er nog, de vraag is: hoe heet willen we het op aarde hebben? Waar de temperatuurgrens ook wordt gelegd, elke grens impliceert automatisch een limiet aan de hoeveelheid CO2 die door verbranding van fossiele brandstoffen in de atmosfeer wordt geloosd. En dan geldt dat die fossiele brandstoffen in het voordeel zijn die per eenheid bruikbare energie relatief de minste CO2 uitstoten. Dat geldt in elk geval voor aardgas boven kolen. Geldt het ook voor schaliegas? De schattingen lopen nog uiteen, van ongeveer evenveel broeikasgassen als kolen tot zelfs iets minder dan conventioneel gas dat per pijplijn met de nodige methaanslip wordt aangevoerd. Interessant is ook dat methaan (conventioneel of uit schalies) relatief waterstofrijk is, en zo een opstap kan zijn naar de waterstofeconomie, als tenminste bij de waterstofproductie uit gas CO2 wordt afgescheiden en opgeslagen of nuttig gebruikt wordt.

Voor een definitief ja of nee in de schaliegasdiscussie lijkt het nog te vroeg. Eerst zou een ‘derde weg’ moeten worden uitgewerkt en bediscussieerd: “ja, mits” (of eventueel “nee, tenzij”) aan cruciale randvoorwaarden wordt voldaan, waaronder dan in elk geval de randvoorwaarden van ecologisch verantwoord water- en chemicaliëngebruik, een lagere klimaatfootprint per energie-eenheid dan andere fossiele brandstoffen, én een geloofwaardig plan met gas een low-carbon economy te realiseren is. Als die ‘derde weg’ uitblijft, zal Socrates blijven spoken: of ge schaliegas wint of niet, ge zult er spijt van krijgen.

(Dit stuk is ook verschenen als column op Energiepodium)