Grote politiek is wat Nederland nu nodig heeft, nadat uitgerekend het centrum decennia lang iedere hervorming van ons politieke systeem succesvol heeft gesaboteerd en geblokkeerd. De nu zo noodzakelijke hervormingen vereisen dat men zich oriënteert op wat juist buiten het centrum leeft. Vonhoff vergist zich daarom wanneer hij zegt dat Nederland ‘vanuit het midden moet worden bestuurd’. Nee, het is andersom: ons land moet naar het midden toe bestuurd worden.
Geschiedfilosoof Frank Ankersmit denkt dat alleen een grotere afstand tussen politieke partijen tot interessante compromissen over belangrijke onderwerpen kan leiden, omdat de urgentie om bruggen te bouwen dan groter is. (papieren Volkskrant 3 november)
Tegelijkertijd meent hij dat de kloof tussen burgers en de politieke partijen niet ligt aan de centrumgerichte beweging van die partijen, maar juist doordat de bevolking als geheel niet meer makkelijk in groepen op te delen is. De samenleving is niet herkenbaar verdeeld, maar de kiezer is in zichzelf verdeeld, doordat verschillende belangen en idealen niet meer noodzakelijkerwijs verband houden met elkaar. Dit zou op den duur leiden tot een zichzelf overbodig makende democratie:
Het zit in de democratie als fenomeen dat het politieke conflict zich gaandeweg zou transformeren van een conflict tussen burgers tot een conflict in burgers. De paradox is daarom dat hoe perfecter de democratie wordt, hoe minder de burger de waarde ervan kan inzien. De perfecte democratie is voor hem de overbodige democratie.
De kiezer gaat voor het oplossen van zijn innerlijke conflict op zoek naar de flanken van het politieke spectrum. De enige manier voor de centrumpartijen is om aansluiting te zoeken bij de kiezers door zelf ook heldere en stevige standpunten in te nemen. Populisme en polarisatie zijn bijverschijnselen die in dat proces getolereerd moeten worden.
Maar is polarisatie wel een oplossing voor dit probleem? De compromissen van de “grote politiek” uit de geschiedenis werden immers alleen gesloten omdat er al een grote afstand tussen de bevolkingsgroepen was (bijvoorbeeld kapitaal en arbeid). In de oplossing van Ankersmit (flanken opzoeken) is het creëren van een niet-bestaande kloof het middel om tot een oplossing te komen. Het is maar de vraag of deze kunstgreep het beoogde effect heeft.
Reacties (18)
Normaal ben ik wel voor de filosofische inslag. Toch heb ik hierbij wel eens het gevoel dat men teveel “op papier” denkt en niet echt “in de praktijk”. Dat zulke uitspraken toch een beetje voorbij gaan aan het onderliggende gevoel van mensen in de praktijk en de uitwerking in de praktijk.
@1: toch denk ik dat er wel iets in de redenering van Ankersmit zit. De analyse (kiezer gaat naar de flanken omdat hij in zichzelf in conflict is) werpt een ander licht op de zaak, en geeft dus niet de schuld van de vlucht naar de flanken aan de politieke partijen.
Tegelijkertijd, als Ankersmit gelijk heeft, zullen de centrumpartijen zich niet slechts meer moeten profileren, maar ook de uitgangspunten van de partijen en hun vertegenwoordigers zullen drastisch moeten veranderen. Als dat niet gebeurt, is het voor de kiezer ook wel helder dat de polarisatie voor de partijen een truc is om stemmen te verwerven. Politieke partijen moeten niet links of rechts doen, maar zijn.
Een belangrijk voorbeeld van een partij die “doet alsof”, is de PvdA. Tijdens de TK-campagnes deden ze alsof ze links waren, maar een overleg tussen PvdA, GL en SP zat er niet in. Het werd een treurig kopje koffie. De kiezer heeft dat heus wel in de gaten.
Wij Nederlanders houden niet van polariseren.
De Brits Amerikaanse historicus Simon Schama ziet in het Nederlandse streven naar consensus en het verlangen naar legitimiteit de reden dat de Nederlandse revoluties vanaf ongeveer 1789 steeds na enige maanden door een tegenrevolutie ongedaan werden gemaakt.
Persoonlijk ben ik zeer tevreden over de Nederlandse afkeer van bloedvergieten.
Dus ik zie ook geen heil in polariseren.
Maar waar ik fel op tegen ben is de Nederlandse neiging alle problemen onder het kleed te vegen, dat lost ook niets op.
Misschien wordt dat bedoeld met polariseren, de dingen bij hun naam noemen.
Laten we er eens mee beginnen de bezettingen van Palestina, Irak en Afghanistan bezettingen te noemen.
@2, ik denk ook wel dat hij een punt maakt. Eentje waar ik het niet noodzakelijk mee eens ben (ik ben nog al een uitgesproken tegenstander van polarisatie).
Ik weet echter alleen niet of het teveel vanuit de comfortabele zitstoel gedacht is echter. Een beetje het idee dat alles uiteindelijk wel goedkomt. Ik denk dat het voor mensen die nu polariseren vaak niet echt een kwestie is van iets waar men onder het genot van een drankje van geniet. En ik denk ook niet dat altijd alles in de hand te houden is en uiteindelijk wel goed komt.
Ik snap dat hij niet direct zegt dat het allemaal wel goed komt. Maar dat is een beetje de sfeer die ik proef uit het citaat. Natuurlijk kan dat ook komen doordat ik zelf over dit onderwerp gekleurd ben en nog al een hekel heb aan polarisatie en het wel als een bedreiging zie.
De kiezer in zichzelf verdeelt is een interessante stelling. De electorale schizofreen?
Wel met grote aantallen de opiniepeilingen van Maurice de Hond nahollen en de voorkeur uitspreken voor een nieuwe partij waarvan nog helemaal niks bekend is hoe die het dagelijkese natje en droogje gaat garanderen. Terwijl juist de lanzittende, middenzoekende partijen al jaren garant staan voor dat natje en droogje. Dat gaat nogal eens ten koste van kleine delen der bevolking en jazeker,er valt ook heel wat te verbeteren, maar de overgrote meerderheid leeft in zo’n redelijke welvaart dat mensen uit andere werelddelen stinkend jaloers in een gammel bootje stappen om hier die welvaart eens van dichtbij te bekijken.
De kiezer was jarenlang niet in de war en daarom hadden CDA, PvdA en VVD het tot nu toe in diverse combinaties voor het zeggen.
Daar mag wel eens wat frisse, eigentijdse wind doorheen maar nu lijkt de kloof eerder gevuld te worden door een onwelriekend windje en wat we daar nu mee moeten zou ik vooralsnog echt niet weten.
Ik ben het met hem eens.
Het lijkt op andere verschijnselen in de maatschappij: overal zijn de laatste decennia grenzen vervaagd en willen mensen hun grenzen weer stellen. Bijvoorbeeld in de opvoeding is het bijzonder prettig voor kinderen als ze weten wat de grenzen van hun ouders zijn en wat hun eigen grenzen zijn. Als ouders daar te vaag over zijn gaan die kinderen erg makkelijk grenzen over van zichzelf en die van andere mensen (kinderen en volwassenen) en raken in de war. Mensen zijn nu eenmaal verschillend en ze hebben dus ook andere belangen van allerlei aard. Dan is het vanzelfsprekend dat die belangen ook in de politieke arena verdedigd worden. In de politieke arena hebben te lang mensen gespeeld die allemaal dezelfde belangen hadden. Niet duidelijk werd waarom iets wel of niet kan. Laat de werkbare compromissen maar uit de discussies voortkomen, en niet uit de heimelijke onderonsjes (mijn enquete tegen jouw onderwijsplan als jij mijn ontslagplan steunt en bond x overhaalt etc etc).
– Vergassen we de marokkanen in ruil voor behoud van de WW.
– Deal, maar dan wordt … burgemeester van A’dam.
Jep, de beste manier om politiek te bedrijven.
@7: maar dat zijn geen compromissen, dat is koehandel, en niet wat Ankersmit bedoelt.
Wat de PvdA deed met de Grondwet vs. het ontslagrecht was dus ook, hoewel Bos het zo wel noemde, geen compromis.
Ik vond het een opvallende bijdrage van Frank Ankersmit. Bij historici staat hij te boek als een moeilijk toegankelijk geschiedfilosoof.
Het is wel zo dat Ankersmit tegenwoordig meer de politiek opzoekt en minder deconstructief-postmodernistisch wil zijn. Hij is zoekende naar een nieuwe ethiek, spelend met geschiedenis en geschiedfilosofie.
Deze tekst past daar wel bij. De vraag is echter: is “grote politiek” niet een wat lege term?
Maar stel voor dat we allemaal even goed snappen wat hij bedoelt en vooral ook aan hetzelfde refereren (de grote conflicten uit het verleden: de sociale kwestie, schoolstrijd, etc. etc.), dan is de vraag inderdaad, Roy, op welk thema moeten we gaan polariseren om op een natuurlijke wijze gebruik te maken van tweedelingen in de maatschappij? Links en rechts stimuleren is volgens mij te kunstmatig. Om naar het midden te bewegen moet je vertrekken vanaf een bestaande tweedeling en links-rechts is zo twintigste eeuw…
Dus:
Arm en Rijk?
Autochtoon en Allochtoon?
Randstad en Periferie?
Nederlandstalig en Friestalig?
Hondenliefhebbers en kattenliefhebbers?
GeenStijl en GeenCommentaar?
Leiden en Utrecht?
Alfa en Beta?
Ben benieuwd.
SP en PVV bewijzen, dat er wel degelijk kloven bestaan in de samenleving. Kloven, die we lange tijd niet onder ogen hebben gezien, doordat zowel VVD als PvdA naar het midden trokken, waardoor we nu met 3 centrumpartijen opgescheept zitten. De kiezer of een groot deel van de kiezers heeft inmiddels duidelijk gemaakt, dat men daar niet op zit te wachten.
De Nederlandse politieke structuur dwingt tot het sluiten van compromissen, (cq koehandel, als je het resultaat van de onderhandelingen afwijst); de kiesdrempel is zo laag (0,75%) dat allerlei kleine partijtjes een kans krijgen, grotere partijen slagen er nooit in zo groot te worden dat ze de helft van de zetels in de Tweede Kamer winnen.
@9 gmppf, van jouw lijstje word ik ook een beetje moedeloos, maar misschien kloppen er wel een paar. Maar je hebt gelijk dat hij de polen van de tegensteling niet noemt. Je kunt polariseren op grond van belangen, maar ook op grond van visies op maatschappij inrichting enz. Een opvallende nieuwe tak in Nederland althans is het libertarisme, die dankzij een ongelooflijk optimisme wat betreft de menselijke natuur een laisser-faire politiek en minimale overheidsbemoeienis voorstaat. Als je die tegenover de christenunie en de pvda zet, dan heb je wel een tegenstelling. (Geen idee wat voor compromissen daar allemaal uit komen, maar de afschaffing/verkleining van een leger behoort gek genoeg bij PvdA en de libertairen tot een optie!)
Varianten hiervan zijn het contrast tussen de beschermende overheid, die alle riscico’s voor alle burgers zoveel mogelijk afdicht (dus verbod van drugs, zoveel mogelijk staatsverzekeringen, afgedwongen voedings- en leefpatroon en dergelijke) versus een samenleving waarin veel mag maar wel zelf op de blaren moet zitten als het fout gaat.
@12: er is altijd wel een traditie van libertarisme geweest in Nederland volgens mij, maar dat heeft nooit geleid tot een aparte partij. D66 en de Vrijzinnig Democratische Bond (een sociaal-liberale partij opgegaan in de PvdA) zaten het meest dichtbij een libertarisch gedachtegoed.
De VVD beriep zich ook altijd op het libertarisme van een kleine overheid maar op het gebied van moraal hebben ze ook Wiegelianen en tot voor kort Verdonkfans die mensen van bovenaf toch een bepaalde Leitkultur willen opleggen.
Dat GroenLinks zich beweegt richting links-libertarisme is relatief nieuw (maar heeft zo zijn PSP-wortels) en is te danken aan met name Halsema.
@12: “Een opvallende nieuwe tak in Nederland althans is het libertarisme”??? Nieuw? De theorie van Adam Smith kun je toch moeilijk nieuw noemen. Hoe wil je ´laisser-faire´ (letterlijk naar Adam Smith) en ´minimale overheidsbemoeienis´ anders betitelen dan Smiths beroemde ´invisible hand´. Denken dat theorieën, die ruim 100 jaar geleden al niet werkten nu wel gaan werken, dat is inderdaad ´ongelooflijk optimistisch´.
@14: volgens mij is Adam Smith geen Nederlander.
@ 14: en welke volgelingen heeft hij dan in Nederland? En zijn die libertair?
@ 14 trowens, of hetnieuw is of niet doet er niet zo toe: het ging me erom een polarisatie te noemen die nu afwezig is. En bovendien ging het me niet zo zeer om de economische betekenis van laisser faire, maar om de morele.
#15: de theorie van Smith is wel in het Nederlands vertaald.
#16/17: het libertarisme is gewoon oude wijn in nieuwe zakken. ´Laat alles maar aan de markt over en het komt vanzelf wel goed´. Het is in de 19e eeuw mislukt en ook toen Milton Friedman de theorie onder Reagan nieuw leven in mocht blazen, was het resultaat bedroevend (zo bedroevend dat zelfs Friedman inmiddels afstand van die theorie heeft genomen). De VVD en geestverwanten daarvan zijn al sinds jaar en dag aanhanger van deze theorie. dat is ook niets nieuws. En die polarisatie is nooit afwezig geweest, zoals ik in mijn vorige bijdrage al aangaf: de PvdA kan dan wel naar rechts en het klassieke / anarcho-kapitalistische / libertaire model opschuiven, maar de kiezers zelf geven wel aan, dat de polarisatie wat hen betreft helemaal niet op is geheven door naar de SP over te lopen. Bij de VVD zie je hetzelfde gebeuren: opschuiven in de richting van een keynesiaans model creëert ruimte rechts van de VVD.
Als je bedoelde te zeggen, dat de polarisatie tussen de 3 traditionele grote partijen de laatste decennia steeds meer afwezig is geraakt, geef ik je groot gelijk.