COLUMN, RECENSIE - De Tour de France zit er weer op en dat is een ongezochte aanleiding om Gino Bartali in het zonnetje te zetten, de Italiaanse renner die de Ronde won in 1938 en 1948. Il Pio zou vaker hebben gewonnen als de Tweede Wereldoorlog er niet tussen was gekomen.
Bartali, die deze maand een eeuw geleden is geboren in een dorp in Toscane, leefde in de tijd waarin de wielersport doorbrak. Eén van de redenen was dat voor veel Italianen de toegenomen mobiliteit, een wezenskenmerk van de twintigste eeuw, werd vertegenwoordigd door de fiets. Het is nu moeilijk voor te stellen, maar het rijwiel was in het toenmalige Italië hét symbool van de moderniteit.
En daarmee was het wielrennen politiek. De fascisten wilden per se een overwinning hebben in de Ronde van Frankrijk, om zo de kracht van Italië te tonen. Toen Bartali in 1938 inderdaad won, werd van hem verwacht dat hij zijn tourzege zou opdragen aan Mussolini, maar hij weigerde. Als gelovige katholiek en lid van een christelijke organisatie die zo goed en kwaad als het ging trachtte oppositie te voeren, moest hij niets hebben van het regime.
Dit alles was al bekend toen Aili en Andres McConnon besloten een biografie aan Bartali te wijden. De oorspronkelijke opzet van het boek lijkt te zijn geweest om het leven van de sportman te koppelen aan een geschiedenis van de opkomst van het wielrennen. Toen ze hun onderzoek deden, ontdekten ze echter dat er meer te vertellen viel. Dat maakt Road to Valor boeiender dan een gewone sportbiografie.
Bij het uitbreken van de oorlog werd Bartali opgeroepen voor militaire dienst, maar het was al snel duidelijk dat hij niet uit soldatenhout was gesneden. Een van de officieren meende dat zijn ondergeschikte het vaderland beter kon dienen als wielrenner: was het niet om het volk op kermiskoersen vermaak te bieden, dan was het wel om internationaal anderen de loef af te steken – als de oorlog zou zijn afgelopen, ooit. En dus kon Bartali eindeloos trainen.
Wanneer hij door Toscane en Umbrië reed, werkte hij echter ook voor de Toscaanse persoonsbewijzencentrale, waaraan de aartsbisschop van Florence leiding gaf. De drukkerij was bij een klooster in Assisi en de opvallende Bartali was de onopvallendst mogelijke koerier. Geen soldaat zou de nationale held ondervragen of zijn bagage doorzoeken – tot dit uiteindelijk wel gebeurde en de SD hem oppakte, mishandelde en enige tijd gevangen hield.
Honderden dankten hun reisdocument en hun leven aan de tourwinnaar van 1938. De vervalste persoonsbewijzen waren echter niet perfect. De verzetsgroep wist dat de documenten bij een goede controle werden doorzien. Ze wist ook dat als zulke controles plaatsvonden op stations, reizigers met valse papieren kansloos waren. Daaraan viel niets te doen, maar Bartali wist hoe hij althans sommige controles kon versjteren: steeds als hij tegelijk met een trein bij een station aankwam, stapte hij even af, zorgde dat hij werd herkend en deelde handtekeningen uit. Ook de politieagenten en soldaten kwamen dan naar de sportheld kijken en lieten hun werk wat het was. Uiteraard kon een Bartali, die zijn parcours zelf kon kiezen en snel reed, zijn aankomst synchroniseren met de trein.
Road to Valor bevat meer van zulke smeuïge anekdotes en zo komt de verzetskoerier wat beter uit de verf dan Bartali’s tweede activiteit: dat hij, toen de Duitsers Toscane bezetten, een Joodse familie in leven hield. Misschien hebben de McConnons over deze primeur weinig te zeggen omdat Bartali zich er, heel bescheiden, nooit op heeft laten voorstaan. De biografen ontdekten het in 2010. Ik had hier meer over willen lezen.
Ondertussen stellen de auteurs onnadrukkelijk een verdraaid goede vraag aan de orde. Bartali had karakter, valor, maar wat maakte hem tot wie hij was? Zonder te moraliseren wijzen de McConnons drie factoren aan. De eerste is een gedegen opvoeding in een arm dorp, waar je opkwam voor elkaar. L’Italia dei valori. Daarnaast oefenden ook het christelijk geloof en de sport invloed uit.
Ik denk dat daarmee het belang van de religie wordt overschat. Bartali zocht aansluiting bij een kerkelijke stroming die paste bij waarden die hij al had. Vermoedelijk is de vraag niet te beantwoorden, maar dat wil nog niet zeggen dat het geen goede vraag is.
PS
Er blijkt een Nederlandse vertaling van Road to Valor te zijn: De leeuw van Toscane.
Reacties (10)
Katholieken en fascisme?
Daar is echt wel wat meer over te zeggen dan een leuk verhaaltje over een halve heilige wielrenner en een afwijkende aartsbisschop.
En weer is een goed katholiek neergezet als bestrijder van het fascisme en redder van de joden. Gaat u maar rustig slapen,het Vaticaan heeft het beste met u voor.
Onze lokale historicus geeft met zijn stukjes een minuscuul klein ‘viewport’, met oogkleppen, op de christelijke wereld en doet dat samen met zijn vriendje Richard die er ook nog gregoriaans bij zingt.
Het is ondertussen van god los.
@1: zuiver,
er waren nou eenmaal katholieken die tegenstander van het fascisme waren.
Dit stukje is niet een analyse van de katholieke kerk in Italië onder het fascisme, het gaat over 1 katholiek (of een paar, als je de drukkerij in Assisi meerekent).
Het zegt dus niet veel over de katholieke kerk als geheel.
Overigens denk ik dat mensen binnen de katholieke kerk verschilende standpunten kunnen hebben gehad.
(maar dit komt niet altijd naar buiten).
@2 Sterker nog, het fascisme was officieel strijdig met de katholieke leer. Het gros van de katholieken (net als het gros van iedereen) is weinig heldhaftig geweest, maar Bartoli en de kardinaal waren zeker geen uitzonderingen (wiki-linkje). In rabiaat atheïstische kringen (voorbeeldlinkje) wordt echter de voorkeur gegeven aan de narratief van het fascisme als een uitwas van het christendom.
@3: In Italië was er toch een verbond tussen de fascisten en de katholieken, samen tegen het grote linkse gevaar.
Toen de PVV hier als grote gedoger mee deed was het het protestante deel van het CDA dat daar grote problemen mee had, het katholieke deel van Maximus Rat Verhagen had daar heel wat minder scrupules mee.
@4 In Spanje ook. Mij zul je niet horen beweren dat het allemaal fraai was. Maar er is nog wel een verschil tussen een gemeenschappelijk doel zien en je ergens mee vereenzelvigen.
@4: Wie was binnen het CDA de meest uitgesproken tegenstander van de gedoogconstructie met de PVV? Hirsch Ballin, een katholiek.
http://youtu.be/3bN-EFM86BY
On topic: Mooi verhaal over Bartali. Nooit geweten.
@5: Formeel heb je gelijk alleen als je met dat soort partijen een gemeenschappelijk doel ziet geef je de boodschap dat het achterliggende gedachtegoed van zo’n partij eigenlijk wel ok is, dat is bijna jezelf er mee vereenzelvigen.
Katholieken hoeven maar 50 onze vaders te doen en een rozenkransje en ze hebben weer een schone lei. Dat maakt opportunistisch korte termijn denken wat makkelijker.
@6 Klopt en een goede gewetensvolle katholiek met een Joodse vader. Ik heb het over een algemeen beeld en niet individuen.
@7 Ben ik met je eens, maar de omstandigheden waren ook zo dat de kerk meer te vrezen dacht te hebben van de communisten dan van de fascisten. Gegeven wat er in bijvoorbeeld Rusland en Mexico gebeurd was, niet geheel onbegrijpelijk.
@2: Er zijn vast ook wel fascisten geweest met menselijke trekjes (Schindler?). Het individuele zegt niets over het systeem.
Maar maak je geen illusies.
Katholieken en fascisten gaan goed samen.
Het probleem wat ik heb met dit soort stukjes is dat tussen neus en lippen door het katholieke positief wordt afgezet in een situatie waar de kerk een zeer dubieuze rol heeft gespeeld.
Wat hier beschreven wordt is individueel handelen. Dat kun je ook doen zonder het katholieke zo te benadrukken. Zelfs al relativeer je op het eind. Daar komen de meeste lezers namenlijk nooit.
@3: Ach ach, rabiaat atheistisch.
De moed zakt me in de schoenen.