Polarisatie en linkse samenwerking

De verkiezingen lijken een tweestrijd te worden tussen de ‘liberalen’ en de ‘socialisten’. Deze polarisatie is vooral een keuze van de VVD. 

Sinds dit weekend kennen we de toon van de VVD: de liberalen zullen strijden tegen de socialisten. Er wordt gespeculeerd dat de meeste stemmen verdeeld worden tussen deze twee blokken, maar deze polarisatie bemoeilijkt de coalitievorming na de verkiezingen zeer. De Verenigde Staten bijvoorbeeld worden door polarisatie vrijwel onbestuurbaar.

In de lokale politiek ziet iedereen hoe onzinnig die polarisatie is: zelfs de SP en de VVD kunnen elkaar soms goed vinden en samenwerken. Natuurlijk zijn er verschillen , maar in de praktijk van alledag belemmert dat samenwerking niet.

Dat kan landeijk ook. Het debat op RTL 4 liet minimale verschillen zien, als we Wilders niet meetellen. De discussie over Europa, de noodzaak van 3% tekort in het bezuinigingsbeleid, de reorganisatie van de zorg, het was kleine retoriek. Misschien was het thema zorg nog wel het meest principieel: zorg gaat over betrekkingen tussen mensen, dat is geen markt met een cash-nexus.

In Socialisme en Democratie trof ik deze tabel aan in een stuk van Philip van Praag, die de toenadering van D66 en de VVD er mee illustreert. Dat is te zien, maar nog veel meer.

Ik vind het een intrigerende tabel. De vraag aan de kiezers was: noem de twee belangrijkste onderwerpen. Het antwoord is niet verstoord door strategieën of belangen, maar geeft een goed beeld van de opvattingen in de achterbannen. Wat is leuk aan deze uitkomsten? Geen onderwerp haalt bij alle kiezers meer dan 30%, op vijf na, bij uitsplitsing naar partij. Dat zijn:

Het is in overeenstemming met de dagelijkse politieke boodschappen: VVD en D66 hebben de intense overtuiging dat economische groei ons uit de brand helpt en dat het huishoudboekje op orde moet zijn. Kennelijk is dat een verpakking waarin veel politieke lading wordt vervoerd.

Links heeft geen dergelijke verpakking van hun politieke lading, met dezelfde intensiteit en steun bij de achterban. De linkse strategen zijn secuur naar het midden gekropen, maar hebben te weinig op de inhoud gelet. Dat lijkt mij tenminste. Want tel de top-onderwerpen per partij eens bij elkaar op. Dat lijkt ook een illustratie van de kracht van de opvattingen in de partij en de intensiteit waarmee ze worden gekoesterd.

Is dit een serieus te nemen uitkomst? We zien ineens dat de VVD en D66 stelliger opvattingen hebben in hun achterban dan SP en PvdA. Of het methodisch verantwoord is, weet ik niet: maar als de achterbannen van VVD en D66 het zozeer eens zijn over welke onderwerpen van belang zijn, lijkt mij dat veelzeggend. Het minste dat er over te zeggen valt, is dat de marketing-strategen van de VVD een boodschap hebben bedacht, die werft, ook bij D66; dat hij geen traditionele liberale waarde propageert doet er kennelijk niet toe.

Het winnende thema of onderwerp is de economische groei. Links of rechts maakt verschil, want rechts vindt groei belangrijker dan links, maar niet zo veel. Dat is wel logisch: rechts heeft meer met verdienen en minder met eerlijk verdelen of milieu. Links wil graag eerlijk delen en heeft meer moeite met de milieugevolgen van economische groei. Maar links is realistisch genoeg om te weten dat de besluitvorming over eerlijk delen lastig is en zijn beperkingen heeft. Dus ook links weet dat leuke dingen voor de mensen vooral moeten worden gehaald uit economische groei. Samsom noemde dit besef als een reden om PvdA te stemmen. Niet zo goed te zien is waarom een coalitie niet zou kunnen tussen links en rechts, of in historische termen “paars”.

De spreiding is bij de sociale onderwerpen veel groter en soms zelfs verrassend. Ik neem een paar regels.

Als ik dit probeer te vertalen naar een formatiepoging, waarin een combinatie SP en VVD wordt gezocht, dan is de pijn goed te zien: de VVD heeft zorg over werkgelegenheid, zelfs meer dan de SP, maar de SP heeft veel meer zorgen over de koopkracht dan de VVD, meer dan drie maal zoveel aandacht voor de kwaliteit van de gezondheidszorg en 28 maal meer zorg voor de zwakken. Hier scoort de VVD-achterban onthutsend laag.

Misschien ziet een ander er nog meer in. Mijn punt is: waarden zijn verschillend gedefinieerd en verschillend met elkaar gekoppeld. De woorden suggereren ook verschillende beleidsinhouden, waardoor bijvoorbeeld SP en VVD bijna gelijk scoren op werkgelegenheid. Daardoor zijn ingewikkelde en verrassende combinaties niet uit te sluiten, wanneer we de huidige gegevens van peilingen als uitgangspunt nemen.

Daarnaast geldt ook dat het beeld een leidende rol van partijen suggereert: dat lijkt bij rechts groter te zijn dan bij links. De groei en de overheidsfinancien vallen bij de VVD prachtig samen met de campagnestrategie, terwijl het geen traditioneel liberale waarden zijn. Bij PvdA en SP is dit veel minder het geval: geen score komt hier boven het hoogste gemiddelde van 30% uit, de SP haalt eenmaal 30%. Hier zie je een veel beter samenvallen met tradities in de partij, terwijl een specifieke boodschap minder sterk is. (Hoe komen we uit de crisis?)

Nog een verrassende boodschap: SP en PvdA vinden belastingverlaging een belangrijker thema dan de VVD en D66: dat is wel weer bizar. Het zet de 1000 euro belastingteruggave waarmee Rutte de kiezer wil paaien in een beetje ander licht. Zijn achterban heeft minder met belastingverlaging dan links: probeert de VVD hiermee linkse dwalers terug te brengen?

Opvallend blijft het thema economische groei: in de jaren zeventig vonden we groei eigenlijk niet verantwoord, maar rechts heeft de leiding genomen in het tamboeren op de groei. Toch kunnen we ook wel zijn en wel varen zonder sprongen in kwantiteit. Hoe zal het gaan met de wereld nu de groei in de ontwikkelende economieën groter is dan in de EU en de VS? Wie heeft het daar weer eens over?  Voor ons interne verdeelprobleem is economische groei wel handig, maar voor de wereld?

Mijn interpretatie van deze tabel en het begin van de campagne is: de VVD heeft geen plan, maar een slimme marketing, de PvdA is iets trouwer aan Keynes, maar heeft ook geen plan om uit de crisis te komen, de SP evenmin. Door de polarisatie van de VVD stijgt de kans op een linkse combinatie aanzienlijk. De VVD gokt op de marketing; maar vinden we ook iets dat afwijkt van de Duitse inzichten? In Frankrijk wil ook Hollande een inzet op groei. Is “groene groei” een slogan voor links?