Ontdek je Plekje (24)

Het Joods Historisch Museum in Amsterdam komt zo nu en dan aardig uit de hoek met tentoonstellingen van veelbelovende kunstenaars. Tot en met 8 oktober is er nu het werk te zien van de Noorse fotojournalist Jonas Bendiksen (1977) die onlangs toetrad tot het Magnum foto-agentschap. Bendiksen werkte al vanaf zijn negentiende voor het kantoor van Magnum Photos in Londen, maar omdat hij zich meer wilde toeleggen op de fotojournalistiek, besloot hij in 1998 naar Rusland te vertrekken. Na een ambtelijk vergrijp (wat dat geweest moge zijn wordt niet toegelicht) werd hij Rusland uitgezet en besloot hij de randgebieden van het voormalige Sovjetrijk te gaan verkennen. In de afgelopen vijf jaar maakte hij foto’s van gebieden die vergeten lijken te zijn en volledig geïsoleerd zijn geraakt van de omringende wereld. Van de vijftien soevereine staten, bracht hij er zes in kaart.

Birobidzjan
In 1928 wees Stalin Birobidzjan aan als Joods autonoom gebied als antwoord op het opkomende antisemitisme. In de daaropvolgende jaren ontstond een bloeiende gemeenschap waar schrijvers en kunstenaars ongestoord een culturele gemeenschap opbouwden. In 1936 volgde echter Stalin’s grote zuivering en was het gedaan met de relatieve rust in het gebied waardoor veel joodse gezinnen zoeken hun heil elders zochten. Begin jaren negentig ontstaat er bij de nieuw verworven onafhankelijkheid opnieuw een exodus vaan Joodse gezinnen en dit keer naar het Midden-Oosten, bekostigd door het Joodse Bureau. In het gebied heerst grote armoede en veel gezinnen proberen de bewijslast voor hun Joodse afkomst te vinden om van de gelegenheid gebruik te kunnen maken om aan hun ellende te kunnen ontsnappen.

Abchazië
Dit gebied was in de hoogtijdagen van het Sovjetrijk een vakantieoord voor apparatsjiks en fabrieksdirecteuren, maar nu komt het toerisme nauwelijks op gang ondanks het prachtige gebied rondom de Zwarte Zee en de aanwezige infrastructuur. In 1992 weet Abchazië (waar 100.000 etnische Abchaziërs wonen) zich na een bloedige burgeroorlog los te weken van Georgië met hulp van de separatisten van Basajev. Abchazië wordt echter niet erkend door de internationale gemeenschap en de hoofdstad Soechoem is verworden tot een spookstad met verwoeste gebouwen die tijdens de oorlog in de frontlinie lagen. Ondanks dat het gebied niet erkend wordt, is het hele leven in het gebied afgestemd op onafhankelijkheid en heeft men zelfs een visum nodig om het te kunnen bezoeken.

Ruimteschipkerkhof (Altai)
In de jaren vijftig bouwde de Sovjet Unie de mijnstad Baikonoer en derhalve wees men het gebied Altai in Kazachstan aan als lanceerbasis voor het ruimtevaartprogramma. De keuze voor dit gebied was merkwaardig omdat men normaal gesproken een basis dichtbij zee kiest zodat de brandstoftanks en aandrijftappen die de raketten verliezen, in zee terecht komen. De foto
dorpelingen verzamelen schroot (2000) krijgt een sprookjesachtige lading door de twee mannen die op een enorme tank zitten in een groen landschap dat gevuld is met witte vlinders. Achter dit idyllische beeld schuilt echter een wrede realiteit omdat de omwonenden afhankelijk zijn van het schroot voor hun dagelijks leven en vroeg zullen sterven door de giftige gassen die in de tanks achter zijn gebleven.

Nagorno-Karabach
Wellicht de bekendste etnische enclave van Bendiksen’s reis door de aanhoudende oorlog van 1990 – 1994. Ook deze Armeense republiek binnen de grenzen van Azerbeidzjan wordt niet erkend door de internationale gemeenschap.

Fergana Vallei
Dit dor en bergachtige gebied was in de negentiende eeuw, voordat de Russen kwamen, een moslimkanaat, maar tijdens Stalin werd het gebied in stukken verdeeld. Nu behoren de zeven districten tot Oezbekistan, Tadzjikistan en Kirgistan. Na het uiteenvallen van het Sovjetrijk kwam het gebied onder de hoede van ex-communistische leiders die geen verstand hadden van het moslim-geloof en met harde hand het begonnen te onderdrukken. Het gevolg is dat moslimgedrag zoals het lezen van de koran of het dragen van een baard verboden is en zelfs tot gevangenisstraffen leidt waar marteling tot de normale gebruiken behoort. Om geen enkele verdenking op zich te krijgen zijn de mannen in dit gebied gladgeschoren en belijden ze hun geloof in het geheim. Door de vele grensdoorgangen is de vallei één van de grote doorvoercentra van heroïne naar Rusland en Europa en is het gebruik ervan een groot probleem aangezien de heroïne goedkoper is dan een glas bier.

Transdnjestrië
Volgens eigen zeggen wilde dit gebied zich los maken van Moldavië om de Russische cultuur en identiteit te behouden voor de voornamelijk Russische en Georgische inwoners. Critici beweren echter dat Moskou de zeggenschap wilde behouden over de winstgevende zware industrie in dit gebied. Een bezoek aan dit gebied lijkt dan ook op een terugkeer naar de tijd van Brezjnev met een grote hang naar nostalgie en een sterk aanwezig Russisch orthodox geloof. Daartegenover tiert de clandestiene handel in alcohol, tabak en wapens eveneens welig.

Satellieten van Jonas Bendiksen is zijn eerste solotentoonstelling in een museum. Zijn werk is regelmatig te zien in National Geographic, GEO en Newsweek.

Joods Historisch Museum
Jonas Bendiksen