Ontdek je Plekje (20)

If you see yourself as an artist and you function in a studio and you are not a painter, if you don’t start out with canvas, you do all kind of things – you sit in a chair or pace around. And then the question goes back to what is art? And art is what an artist does, just sitting around in his studio. – Bruce Nauman.

Ik heb het eigenlijk nooit zo gehad op het werk van Bruce Nauman (Fort Wayne, 1941). In zijn conceptuele video-performances gebeurt er nauwelijks iets en vaak concentreert hij zich op repeterende handelingen die in een soort loop oneindig door gaan. Het werk van Nauman oogst echter alom waardering in kunstkringen. Vanaf de jaren zestig maakt hij furore met werken als Violin tuned D.E.A.D waarin hij rond loopt in zijn atelier terwijl hij viool speelt of Wall/Floor positions waarbij de titel precies de inhoud van zijn film weergeeft.

In het Stedelijk Museum staat zijn werk Mapping the studio 1 – all action edit (2002) centraal voor een expositie onder dezelfde noemer. Nauman filmde de bewegingen en veranderingen in zijn studio met een nachtcamera gedurende vier maanden, één uur per nacht. Op zeven projectieschermen wordt deze studio vanuit verschillende perspectieven getoond in een film die geen begin en einde kent en uiteindelijk uit zes uur beeldmateriaal bestaat. We zien de muizen rondrennen in de verlaten ruimte zonder daarbij gehinderd te worden door eveneens aanwezige kat. De kunstenaar zelf is niet te zien in deze beelden en dat was ook de bedoeling van Nauman. De titel is een eerbetoon aan John Cage die Nauman bewonderde om de leegte en stilte in zijn muziek waarbij er ogenschijnlijk dus ook geen schepper aan te pas lijkt te zijn gekomen. Het is aardig om even naar te kijken, maar ook niet meer dan dat.

Mapping te studio is een expositie die de veranderde houding van de kunstenaar ten opzichte van zijn atelier in beeld brengt waarbij een nadruk ligt op werk uit de periode 1965-1975. In de jaren zeventig trad er namelijk een radicale verandering op in de kunst; het traditionele kunstwerk stond niet meer centraal en de kunstenaars wilden de beslotenheid van de studio verlaten om hun blik meer te verruimen. Daniel Buren ging daarin het verst door te stellen dat hij het atelier volledig wilde afschaffen. Het gevolg was dat kunstenaars meer de straat op gingen om daar hun werken te tonen of juist steeds een locatie uitzochten die zich leende voor de uitwerking van hun ideëen. Tegenwoordig hecht de kunstenaar zich over het algemeen gesproken weer meer aan de besloten ruimte, met uitzondering van guerilla-kunstenaars zoals Marc Bijl die de openbare ruimte gebruikt om zijn boodschappen te verkondigen.

Aan bod komen werken van Jan Dibbets (o.a. Venetian Blinds, 1971, waarbij zijn atlier door een luxaflex wordt bekeken) waarin hij de mythische lading rondom de zogenaamde heiligplaats weg haalt. Of Maintenance Art Performances (1973) van Mierle Laderman Ukeles waarbij ze dagenlang het trottoir loopt te poetsen en daarmee een maatschappelijke dimensie aan haar werk meegeeft door aan te tonen wat voor eentonige arbied vrouwen dagelijks moeten verrichten. Opmerkelijk zijn de beelden van Madonna Benjamin over de Friedrichshof commune van de Weense activist Otto Mühl. Deze vrijplaats uit begin jaren zeventig was een uitwerking van Mühl’s anti-bourgeois ideëen. In Slaves in Paradise (2002) toont Benjamin de commune waarin de vrije liefde werd gepredikt en men ongecensureerd de logistieke problemen die dit ideaal met zich meebracht, kan meebeleven (zoals bijvoorbeeld de planning met wie men sex had op een dag). U begrijpt wel dat de bezoekers het langst stilhielden bij deze korte documentaire, maar wat dit nu met de perceptie van de kunstenaar ten opzichte van zijn atelier van doen heeft, blijft echter in het ongewisse.

Het getoonde werk valt over het algemeen behoorlijk tegen, met uitzondering van Slave City (2006) van atelier van Lieshout. Joep van Lieshout richtte in 1995 dit collectief op en ziet zich genoodzaakt het te leiden als een bedrijf. In Slave City creërt hij een werkkamp voor 200.000 werknemers die te werk worden gesteld in een callcenter op het gebied van telemarketing en helpdesk-services. Het kamp vergt een eenmalige investering van 770 miljoen euro en moet op jaarbasis een winst genereren van 7,5 miljard euro. Het kamp is voorzien van een universiteit om de mensen op te leiden en is onder andere uitgerust met een fabriek om biogas op te wekken, bordelen en een slachthuis. De werknemers werken acht uur per dag, zeven dagen per week. Met de gegenereerde winsten moeten de ethische bezwaren worden afgekocht zodat men een hoogst efficiënte en gedisciplineerde enclave kan scheppen. De omvang van het kamp bedraagt zo’n 50 km2 waardoor het makkelijk in Nederland moet kunnen worden gerealiseerd.

Tijdens de tentoonstelling is alleen de uitwerking van de vrouwen-universiteit te zien in de vorm van een maquette. De rest van de ideëen wordt op dit moment uitgewerkt in het atelier, maar wel zijn de tekeningen van het callcenter, het business-plan dat eraan ten grondslag ligt en de biogas-generator tot in detail uitgewerkt. De precisie en doelmatigheid die van Lieshout daarin betracht, zorgen voor een ongemakkelijk gevoel dat doet denken aan Orwell’s 1984 en Huxley’s Brave New World, maar volgens van Lieshout hoeft men geen praktische toepassing van zijn Slave city te verwachten. Het is slechts het voortbrengsel van zijn geperverteerde geest dat hij angsvallig goed tot uitdrukking weet te brengen.

Stedelijk Museum
Bruce Nauman Videobank
Atelier van Lieshout