Oekraïne tussen tirannie en democratie

De parlementsverkiezingen in Oekraïne zijn gewonnen door de pro-Russische Partij van de Regio’s van president Janoekovitsj. De voorzitter van de OVSE-waarnemingsmissie Walburga Habsburg Douglas sprak van een terugval in de democratie. Dat sloeg dan vooral op het het machtsmisbruik en de buitensporige rol van geld in de verkiezingscampagne.  Deze kritiek werd onmiddellijk overgenomen door NATO-chef Rasmussen en minister van Buitenlandse Zaken van de VS Hillary Clinton en vervolgens alle westerse media. Het rapport van de commissie hebben zij echter nog niet kunnen lezen, merkte het Oekraïense ministerie van Buitenlandse Zaken op. Was mevrouw Douglas misschien ontstemd over het feit dat ze geen bezoek mocht brengen aan oppositieleidster Timoesjenko, die in de gevangenis zit en opnieuw in hongerstaking is gegaan? Janoekovitsj zelf negeerde de kwalificatie van Douglas over de campagne: ‘The observers gave a positive assessment to the process of voting.’

De Tsjechische krant krant Lidové noviny schrijft over de verkiezingen in Oekraïne onder de kop: Moeizaam ontwaken uit een democratische droom. Janoekovitsj heeft vooral geprofiteerd van een nieuw door hemzelf geïntroduceerd verkiezingssysteem, een combinatie van evenredige vertegenwoordiging en districtenstelsel. En in veel districten is hij oppermachtig.  “Honderdduizenden dollars zijn er uitgegeven in de gebieden waar de door de regeringspartij gesteunde kandidaten sportterreinen en scholen bouwden of warmwaterleidingen aanlegden. […] Het lijkt erop dat deze verkiezingen eerder een geldkwestie waren dan een keuze voor de toekomst van Oekraïne.” Ook worden er op grote schaal stemmen geronseld bij kiezers die hun volmacht afgeven, maar dat gebeurt door alle partijen.

Een Oekraïense vertelde me onlangs hoe werknemers door hun baas  onder druk worden gezet om op zijn partij te stemmen. Hij geeft hen een ingevuld stembiljet mee en vraagt het lege stembiljet dat je op het stembureau krijgt weer mee terug te nemen voor een volgende werknemer. Hoe de baas aan een leeg stembiljet komt? O, daar zijn genoeg mogelijkheden voor als je geld en relaties hebt. Mevrouw Douglas heeft kennelijk geen ongelijk.

Of de democratische droom met de gevangen gehouden Timoesjenko te realiseren is, valt nog te bezien. De Oekraïense journalist Portnikov gelooft dat het de kiezers in zijn land meer te doen is om welvaart dan om democratie. In 2004 hebben veel mensen gestemd op de pro-westerse  Joesjenko, de voormalige bondgenoot van Timoesjenko, in de verwachting dat het hen daarna beter zou gaan. Teleurgesteld hebben ze zich vervolgens gewend tot zijn opponent. Passiviteit en gebrek aan ideeën vormen naast fraude het grootste probleem volgens collega-journalist Rakhmanine. Echte hervormingen kunnen we volgens Portnikov alleen verwachten van nieuwe generaties politici en dat zal nog wel een tijdje duren.

Intussen hebben de kiezers wel verhinderd dat Janoekovitsj een tweederde meerderheid krijgt in het parlement. Niet zozeer door te stemmen op Timoesjenko’s partij, maar door steun voor de communisten of een van de twee nieuwkomers. De eerste is de extreem nationalistische partij Svoboda (Vrijheid) die de invloed van de “Moskal” (de Russen) en de “jidden” in Oekraïne wil terugdringen. Ook hier, net als in Hongarije,  zien we ook in de Oekraïne een opleving van het antisemitisme. De tweede nieuwkomer is de partij Udar van de wereldkampioen boksen Vitali Klitsjko. Udar is nu de derde partij in de Oekraïne en anders dan Timoesjenko vecht Klitsjko de verkiezingsuitslag dus niet aan. Udar is Europees georiënteerd en tegen Janoekovitsj omdat het land met hem afglijdt naar een tirannie, aldus Klitsjko.