Nabeschouwing Zomergasten | Micha Wertheim

Waarin de auteur, met het zweet in zijn handen, een prachtige avond vol met sublieme verwarring beleeft.

Micha Wertheim, die gisteren na Henny Vrienten de tweede Zomergast van de Vlaamse Jan Leyers was, heeft minstens twee verhalen verteld die tot de leukste behoren die ooit tijdens Zomergasten ten gehore zijn gebracht. Beide verhalen gaven een weergaloos kijkje in de struikelende manier waarop Micha Wertheim zich een weg door het leven baant. Het eerste ging over een hele slechte voorstelling die hij in Edinburgh had bezocht, het tweede over hoe hij per toeval goochelaarleraar werd op een Amerikaans zomerkamp voor rijke kinderen. De twee verhalen ketsten op Jan Leyers af als een vrolijke stuiterbal op een marmeren graf. Er kon geen glimlachje vanaf bij Jan Leyers. Op gortdroge toon stelde hij gewoon de volgende vraag. Alsof geen lettergreep van wat hem net verteld was tot hem was doorgedrongen.

Wellicht kwam het doordat Micha Wertheim effectief kortsluiting had veroorzaakt in het zenuwcentrum van Jan Leyers tijdens het eerste half uur van de uitzending. Of wellicht vond ik het zelf zo onweerstaanbaar grappig, doordat ik me zo ongemakkelijk had gevoeld en deze verhalen als een bevrijding ervoer. Wertheim dacht waarschijnlijk slim te zijn door met een fragment te beginnen over de manier waarop televisie een soort hyperbewustzijn creëert, in de hoop de angel uit zijn eigen hyperbewustzijn te halen. Wij zagen een zeer originele animatie van een waargebeurd verhaal waarin de verteller vertelt over een rage bij hem op de lagere school. Een leerling maakte een camera van een kartonnen doos en een wc-rol. Vervolgens gingen andere leerlingen ook zo’n camera maken. En ineens was iedereen bezig tv’tje te spelen. Toen er op een gegeven moment een leerling in elkaar werd geramd door een andere leerling en iedereen enkel bezig was om met die nepcamera’s het gebeuren te verslaan, besloten de leraren dat het genoeg was geweest en werden de camera’s afgepakt. 

Na dit fragment begon Micha Wertheim te praten over hoe televisie op meerdere manieren zorgt voor een verwrongen wereldbeeld. Op tv speelt iedereen toneelstukjes in de veronderstelling dat de kijkers dat niet door hebben. Volgens Wertheim is het veel beter om soms te laten merken dat je naar een toneelstukje kijkt, zodat je als kijker weer op scherp wordt gezet doordat je uit je gebruikelijke kijkgedrag wordt gehaald. Tegelijkertijd vroeg Jan Leyers hem het een en ander over het wezen van humor, waardoor Wertheim zich nog bewuster werd van zijn rol en hij zich vast begon te praten in zijn pogingen zowel intelligent als grappig over te komen, wat hem een wanhopig ‘o mijn god’ ontlokte bij wijze van commentaar op zijn eigen optreden. Pure zweethandentelevisie.

Naar aanleiding van een fragment met Armando Ianucci over pretentieuze kunst, ging het over hoe iets wat heel slecht is heel grappig kan worden. Wertheim vertelde dat het helpt wanneer je drie partijen hebt. Als twee mensen iets doen wat heel erg slecht is en er zit één persoon bij die zich daarvoor geneert, dan kun je je daar als kijker in verplaatsen, wat een ongemak met zich meebrengt dat je ontvankelijk maakt voor humor. De uitleg leek een commentaar op de situatie waarin hij zelf verzeild was geraakt. Hij leek zich te verontschuldigen dat er geen derde persoon bij zat, zodat wij niet naar iets grappigs keken, maar enkel naar twee mensen die in een slecht toneelstuk zaten. Echter, doordat Micha Wertheim zo hyperbewust in de uitzending zat, was hij tegelijkertijd deelnemer en toeschouwer, zodat hij zelf die derde persoon werd, waardoor het toch onweerstaanbaar grappig werd. De wanhopig formulerende Micha Wertheim was in gesprek met een onverstoorbare Jan Leyers, wat werd waargenomen door een zich schamende Micha Wertheim die dacht dat wij naar iets dodelijk saais aan het kijken waren. Ik zat op het puntje van mijn Ikea-bank.

De ongemakkelijke stiltes bleven zo nu en dan de kop opsteken. Maar waren niet meer zo ongemakkelijk als in het eerste uur. Wertheim kwam wat beter in zijn rol. Of viel er juist steeds vaker uit. Want ik sluit niet uit dat het eerste ongemakkelijke uur bewust ongemakkelijk was. Wellicht probeerde Micha Wertheim, juist door zich zo hakkelend en nerveus uit te drukken, ons bewust te maken van het format van Zomergasten. Later, naar aanleiding van een fragment met Rob Muntz (waarin deze Willibrord Frequin lastig valt), vertelde Wertheim dat hij ooit meewerkte aan Waskracht. Dat ging zo slecht dat er op de aftiteling ‘Met tegenwerking van Micha Wertheim’ kwam te staan. Misschien was dat dit keer ook zijn doel, maar viel hij steeds meer uit de rol die hij zichzelf had opgelegd. De rest van de avond was zeer vermakelijk en zat vol mooie fragmenten, maar zo hilarisch als het eerste uur werd het niet meer. De communicatie met Jan Leyers bleef stroef verlopen. Zo probeerde Wertheim tevergeefs de regie over te nemen door voortdurend zijn volgende fragment aan te kondigen, waarna Leyers, zo leek het, zijn interviewhakken juist extra in het zand zette. Desondanks normaliseerde het gesprek. Of ik raakte aan de nerveuse sfeer gewend, dat kan ook. Mijn zweethanden droogden in ieder geval langzaam op en ik zakte wat verder weg in mijn Ikea-bank.

“Hebben ze elkaar toch nog even aangeraakt,” zei Micha Wertheim na een fragment uit Me and You and Everyone We Know, waarin een klein jongetje het haar streelt van een vrouw waarmee hij eerder een zeer perverse chatsessie had. Of Micha Wertheim en Jan Leyers elkaar hebben aangeraakt, weet ik niet, ik denk het eigenlijk niet. De twee zaten elk op hun eigen planeet. Maar wellicht werkte dat juist zo goed. Zoals Micha Wertheim uitlegde: als je twee dingen die niet zo goed kloppen bij elkaar zet, ontstaat er een ongemak dat humoristisch kan werken. Het levert soms meer vragen dan antwoorden op, of een situatie waarvan je niet weet wat je ermee aan moet, maar dat kan juist heel mooi zijn. En dat was het. Een heel mooie, hier en daar bevreemdende avond vol met sublieme verwarring en rake fragmenten.

Overigens, voorafgaand aan de uitzending had ik hier een stukje geschreven waarin ik, vooruitlopend op de uitzending, mijn favoriete manier van een eitje koken uit de doeken deed. Mag ik u er fijntjes op wijzen dat dit precies dezelfde methode is waarop Delia Smith in het door Micha Wertheim uitgekozen fragment het perfecte eitje kookt? Dank u.

En tot slot vindt u hier, op zijn eigen website, allerlei fragmenten die Micha Wertheim om uiteenlopende redenen niet heeft kunnen laten zien terwijl hij dat wel graag had gewild.