Nabeschouwing Zomergasten | Jolande Withuis

RECENSIE – Waarin de auteur naar een zeer veelbelovende uitzending van Zomergasten kijkt (met een uitstekende Jan Leyers), die helaas halverwege gestaakt werd omdat zomergaste Jolande Withuis haar gevecht tegen een opkomende migraine-aanval niet op tijd wist te winnen.

Deze uitzending zou ‘erop of eronder’ worden voor Jan Leyers, zo had zijn landgenoot Peter Vandermeersch voorspeld. Al vrij snel werd duidelijk dat het erop zou worden. En erover. Jan Leyers was niet onder de loodzware druk van de Hollandse kritiek gezwicht. Er zat daar een kalme, charmante man die alles deed om zijn gast te laten schitteren. Helaas stak het lichaam van de gast daar een stokje voor.

Een aantal jaren geleden zat Sylvia Toth in Zomergasten. Halverwege de avond had ze zich ineens verkleed. Uit ijdelheid. Ze wilde niet drie uur lang in hetzelfde mantelpakje gekleed gaan. Ik had gehoopt dat Jolande Withuis ook wat andere kleren bij zich had. Het ensemble dat zij had gekozen om zich aan de intellectuele elite van ons geliefde Nederland te tonen, leek iets te warm voor een zwoele zomeravond onder de studiolampen. Ergens in de buurt van het vierde fragment, toen Koningin Juliana ter sprake kwam (over wie Withuis momenteel een biografie schrijft), begon ze met een tissue het zweet van hals en voorhoofd te deppen. 

Live tv
Twee fragmenten verder bleek Withuis een bij haar outfit passende waaier uit haar handtas te hebben gehaald. Het wapperen veroorzaakte een ploffend geluid in haar microfoonje. De aanwezigheid van de waaier deed me vermoeden dat ze vaker met dit bijltje had gehakt. Leyers en Withuis babbelden over Pim Boellaard, de adellijke verzetsheld over wie Withuis een biografie had geschreven. In het daarop volgende fragment zagen we Boellaard, gefilmd door de Amerikanen, als woordvoerder van de bevrijde gevangenen van Dachau.

Toen het fragment klaar was, zat Jan Leyers alleen in de studio. “Beste kijkers, dit is live tv”, zei hij. Jolande Withuis bleek zich onwel te voelen. Ze was zich aan het opfrissen. Er werd een compilatie van stille filmpjes gestart. Na die compilatie was Withuis nog steeds afwezig. Ze vocht tegen een opkomende migraineaanval, vertelde Leyers. We kregen nog een filmpje te zien. Waarna de sympathieke Zomergastenpresentator ons meedeelde dat de uitzending gestaakt zou worden. Na de reclames begon de keuzefilm.

Het had iets ironisch dat de biograaf van een Dachau-overlevende was bezweken onder de hitte van de studiolampen tijdens het fragment waarin het onderwerp van haar biografie vertelde welke ontberingen hij en zijn medegevangenen hadden moeten ondergaan en wat een wonder het was dat hij daar voor die camera stond. Maar ironie is lang niet altijd leuk. Jolande Withuis had zich duidelijk verheugd op deze avond en had veel zorg besteed aan het uitkiezen van treffende fragmenten die ze kon toelichten met veel kennis van zaken én met het vermogen een en ander te vervlechten met haar eigen levensverhaal. Daarbij zeer kundig en ad rem geholpen door Jan Leyers. Het beloofde de voorbeeldigste Zomergasten sinds jaren te worden.

Niet meer van deze tijd
De avond begon met The Avengers. Op verzoek van Jan Leyers nam Withuis ons mee naar haar jeugd, waarin haar vader altijd achter een typmachine zat, stukjes voor De Waarheid te tikken. Hoe het was om op te groeien in een communistisch gezin konden gast en presentator verder uitdiepen naar aanleiding van een fragment over Julius en Ethel Rosenberg die in 1953 in Amerika ter dood veroordeeld waren omdat ze atoomgeheimen aan de Russen zouden hebben doorgespeeld. Het was een ijzingwekkend fragment, waarin een verslaggever, zichtbaar aangedaan, vertelde hoe Ethel Rosenberg tot verbazing van de schouwartsen haar eerste elektrocutie bleek te hebben overleefd. Ze moest nog een keer in de stoel gezet worden. Er werd stroom door haar lichaam gejaagd. De verslaggever sprak met afschuw over de rookpluim die uit haar hoofd naar het dakraam opsteeg. En beëindigde zijn verslag met de constatering dat Ethel Rosenberg nu haar schepper had ontmoet, aan wie ze het een en ander had uit te leggen. Ik dacht de hele tijd te kijken naar en verslaggever die het verschrikkelijk vond dat Ethel Rozenberg ter dood was veroordeeld. Maar dankzij deze twee zinnetjes begreep ik met terugwerkende kracht dat ik had gekeken naar een verslag over de executie van een heks die anders sterft dan gewone stervelingen.

Hierna liet Withuis een fragment zien waarin prins Charles en Diana hun verloving aankondigden en prins Charles, tot ontgoocheling van Diana, in feite vertelde dat hij niet verliefd was op zijn toekomstige bruid. Jan Leyers vroeg of Withuis aangedaan was door de dood van Diana en het verdriet van de massa. Ze gaf toe dat ze dat was. Ook al zag ze in dat de dood van Diana het begin was van een kitscherig rouwritueel. Ik moest denken aan de uitzending van Zomergasten op de avond na de nacht dat Diana in een tunnel in Parijs was overleden. Presentator van dienst was Wim T. Schippers. De gast was Hugo Brandt Corstius. De twee begrepen bij God niet waarom er zoveel ophef was over de dood van een ex-prinses. Er sterven immers dagelijks mensen in een auto-ongeval. Waarom moest deze zoveel aandacht krijgen? Als ik het mij goed herinner keken wij vervolgens, bij wijze van het eerste door Hugo Brandt Corstius geselecterde fragment, vijf minuten naar één en hetzelfde kunstwerk.

Zomergasten. Volgens sommigen is het niet meer van deze tijd. Maar dat is het nooit geweest. Het was altijd al een anachronisme. Heel jammer dat een uitzending die weer even duidelijk maakte hoe het ooit bedoeld was vroegtijdig moest eindigen.