Mondialisering 4.0

GeenCommentaar heeft ruimte voor gastloggers. Vandaag een stuk van Pierre Pieterse dat eerder verscheen op zijn eigen weblog ‘Hollands Glorie‘

Mondialisering is zo snel een hype geworden dat er kennelijk niet eens de tijd was om te komen tot een goede vertaling van deze Amerikaanse ontdekking. Volkomen onterecht spreekt iedereen van ?globalisering?. Dat is inderdaad de letterlijke vertaling van ?globalization? maar niet de juiste.

Deze ?wanduiding? is illustratief voor de duiding. Niets nieuws, ook al niet spectaculair, gewoon een woord dat betekenis geeft aan het feit dat alle plekken op de aarde nu fysiek met elkaar in verbinding staan. Dat stonden ze natuurlijk altijd al, alleen wisten we dat lange tijd niet. Toen we dat wel wisten, konden we niet meteen de verbinding leggen. Zo is de aarde nooit plat geweest, ook niet voordat bewezen werd dat de aarde rond was.

Civilizations als model
Mondialisering is in feite niets anders dan een woord voor iets dat er al lang was, namelijk de mogelijkheid om buiten je eigen grenzen bronnen aan te boren of te verwerven. Zo simpel dat het in een computerspelletje is na te spelen.

Wie het weergaloze spel ?Civilization? van Sid Meier heeft gespeeld, weet wat mondialisering inhoudt. Je begint midden op een onzichtbare kaart die je al ?civiliserend? exploreert. Exploreert is het juiste woord, want je gaat op zoek naar ?resources?. In het begin zijn dat ijzer, paarden, en ?luxuries?. Hoe meer land, hoe meer kans op resources, en zo ontvouwt zich geleidelijk wat we ?mondialisering 1.0? noemen. Landjepik. Als een concurrerende civilisatie toevallig net eerder een claim legt op een begeerde grondstof, dan val je hem aan. Je kunt ook gaan handelen, maar dat maakt je afhankelijk, en dat kan op kritieke momenten fataal zijn.

Deze strategie werkt de eerste tweehonderd beurten prima. Je scherm is nu gevuld met de jou bekende wereldkaart. Rond dat moment kun je boten bouwen en ver buiten je grenzen treden vanuit een gezekerd en volop producerend thuisland. ?Mondialisering 2.0? begint nu. Soms vind je nog onontgonnen gebied dat je meteen kunt bezetten, vaker kom je in aanraking met robuuste civilisaties die zich niet zo eenvoudig van de kaart laten vegen. Maar omdat niemand nog beschikt over de totale kaart, en vaak ook niet van elkaar weet, kun je gemakkelijk handelen of strategische punten naast andere invloedssferen bezetten. Dit is de periode dat de piket paaltjes worden geslagen. En tegelijk de onmerkbare overgang naar ?mondialisering 3.0?. De wereldkaart is bekend, de wereld ziet er nu uit als een ?global village? met vele afzonderlijke wijken.

Al civiliserend heb je andere grondstoffen nodig die niet zo rijkelijk en ook al niet gelijkmatig zijn verdeeld: kolen, olie, aluminium, en uranium. Handel is niet meer de oplossing, omdat de bronnen schaars zijn maar vooral die bronnen strategische goederen worden. Geen kolen, geen spoorwegen, en dat vertraagt je productie en je ontwikkeling. Dit is de periode dat de troeven worden uitgespeeld. Diplomatie en alliantievorming vormen de voorbode van oorlogen. Matig ontwikkelde civilisaties zijn een makkelijke prooi en worden opgedeeld door de sterkere partijen. Uiteindelijk blijven er vier of vijf machtsblokken over. Elk blok opereert vanuit zijn relatief veilige thuisland, en overweegt de opties. Oorlog is geen optie, want dat verzwakt je eigen land en kost veel te veel middelen die ten koste gaan van de noodzakelijke ontwikkeling. Zelfs een succesvolle aanval is bijna altijd de aanzet tot verval en ondergang. Deze fase laat zich kenmerken als het voorportaal van ?mondialisering 4.0?.

Mondialisering 4.0
Maximale productie in eigen land, en met de opbrengsten daarvan veiligheid en welvaart kopen, en natuurlijk de bronnen die de productie aan de gang moeten houden. Geld heeft nu dezelfde waarde als schaarse grondstoffen, en dat maakt in principe alles uitruilbaar. Met geld koop je de middelen die ontbreken, maar omgekeerd kun je schaarse bronnen omzetten in geld die je weer kunt gebruiken om je eigen ontwikkeling te stimuleren. Geld is nu niet langer een middel maar het doel. Waarbij grondstoffen een middel zijn om dat doel te bereiken.

?Mondialisering 4.0? is wat we nu ?globalisatie? noemen. De muur om het eigen huis wordt hoger en hoger opgetrokken en zo nu en dan doen we boodschappen bij de buren. Eigenlijk is er weinig verschil met de periode die we als ?mondialisering 1.0? kennen. Natuurlijk, we hebben ons verder ontwikkeld, we zijn wat meer geciviliseerd, de dreigingen zijn latenter, en we kennen de kaart. Alles wat er van het begin af aan al was, kennen we nu, met als enige verschil dat geld als middel zich heeft losgeweekt van de productiebronnen. Geld, in handen van een paar mondiale grootbedrijven, is dan ook het enige dat zich vrijelijk en op mondiaal niveau beweegt. Al het andere is nog altijd lokaal gebonden maar wordt wel op afstand gestuurd door geldstromen.

En zelfs daar zijn grenzen aan. Hoe mondiaal de wereld ook mag zijn, het grootste deel van het BNP is nog altijd een strikt binnenlandse aangelegenheid. Voor Nederland is dat bijvoorbeeld ongeveer negentig procent. Maar de gevolgen van deze ?globaliseringskolder? zijn er niet minder om. Mondialisering verklaart namelijk de huidige economische ontwikkelingen niet, en dat leidt tot oplossingen die niet deugen. Het antwoord op waar de sterk afgenomen investeringen, de stagnerende lonen, de groeiende werkloosheid en de toenemende ongelijkheid in de westerse wereld vandaan komen, is institutionalisering. De ordenende rol van instituties in het economische leven en ook de invloed van instituties op de inrichting van het bedrijfsleven is enorm. Op dit moment bepaalt het Angelsaksische systeem de ordening, en verklaart de ontwikkelingen: waar aandeelhouderwaarde en de jacht naar onbeperkt rendement voorop staat, dalen de investeringen en de werkgelegenheid.

En waar alle belangen ondergeschikt worden gemaakt aan de belangen van tijdelijke eigenaren, ligt de weg open naar conflictbedrijven. Met in zijn kielzog de kiemen van het toekomstige kapitalisme: het octopusmodel. Deze nieuwe variant van het Angelsaksische aandeelhouders- kapitalisme bestaat zonder effectieve democratische controle. Het op mondiaal niveau opererende grootbedrijf is namelijk overal, en daardoor nergens waar nationale regelgeving vat op kan hebben. Een kleine kring uit de ?haute finance? beschikt buiten het bereik van nationale overheden over het lot van een groot deel van de wereldeconomie. Kortom: economische terreur.

Een grenzeloze wereld?
Dus niks mondiaal, wel een basale organisatorische en economische herschikking. Was het eerst land, toen bronnen en later invloed dat de structuren bepaalde, nu is de aanjager geld. Maar structureel is er weinig veranderd: de aarde is nog altijd rond.

Een bezoek aan Second Life, de andere wereld die vanuit locatie ongebondenheid het mondiale paradepaardje zou moeten zijn, illustreert de afwezigheid van een mondiale graal. Nederlanders spreken met Nederlanders af op de digitale Dam! De meest gelezen zin is ?zijn er ook Engelsen?? (of Fransen, Duitsers, enzovoort). Zelfs in een grenzeloze wereld, is iedereen druk bezig om een nieuw hek te bouwen rond zijn eigen ?grondgebied?.