Maskerade

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

De impressies van politiek tekenaar Opland worden node gemist. Als geen ander kon hij voorspellen dat gevaarlijk drama op komst was. Opland – een alias van Rob Wout – maakte shakespeareaanse taferelen van een politieke rel: vechtende ridders in Byzantijnse kostuums, veel bloed, zweet en tranen.
Het werd al weken gefluisterd: Mark Rutte slaat toe als Rita Verdonk in de fout gaat. En nu is er opnieuw Oplands theater. Het is onvermijdelijk, het hoort bij de politiek, het is wat de politiek fascinerend maakt. Maar het is ondraaglijk voor de hoofdrolspelers.
Mark Rutte kan het niet bolwerken; al bijna anderhalf jaar speelt hij dat hij gelukkig is, niemand gelooft het.
De maskerade begon in april vorig jaar, toen Rita Verdonk zich tamelijk onverwacht opwierp als tegenkandidaat in de verkiezing van de leider van de VVD. Rutte reageerde aangeslagen, zijn politieke intuïtie waarschuwde hem: een strijd met Verdonk betekende eindeloos gelazer.
Maar het was te laat om zich terug te trekken en hij kon het zich ook niet permitteren zijn afschuw over een strijd met Verdonk hardop uit te spreken.
Vanaf dat moment was Rutte zijn glans kwijt, omdat hij niet meer zei wat hij dacht. Vreselijk is dat, want Rutte is een originele en geestige man. Maar alles wat hij als partijleider ondernam, was geforceerd, zelfs de manier waarop hij nu Verdonk uit de fractie heeft gezet.
Rutte had nooit partijleider moeten willen worden. Hij is de ideale derde man, degene die het kuddegedrag van politici durft te hekelen en die slimme ideeën bedenkt als anderen zich vastbijten in harde standpunten. Maar het verschrikkelijke bestaan van een politiek leider ligt hem niet; het heeft hem tot een karikatuur van zichzelf gemaakt.

De VVD is met het vertrek van Verdonk niet verlost van de politiek-ideologische tegenstelling die altijd weer gesodemieter oplevert: kosmopolitisch liberalisme versus nationaal conservatisme. En dat loopt ook nog eens door elkaar heen, zoals in de PvdA vrijzinnig
liberalisme vermengd wordt met de dogmatiek van de oude sociaaldemocratische leer, wat even grote tegenstellingen oproept. Als Jan Pronk tot voorzitter wordt gekozen, zal dat ook weer een verkapte maar slopende strijd om het leiderschap opleveren.

Na de Tweede wereldoorlog zijn de klassieke liberalen een serieuze vrijage aangegaan met de doorbraaksocialisten, wat leidde tot de oprichting van de PvdA. Het idee was dat één grote volkspartij met de verenigde idealen van liberalen en sociaaldemocraten de macht van de confessionele partijen zou kunnen breken.
Dat mislukte, vooral omdat beide stromingen in de nieuwe partij geremd werden door hun eigen conservatisme. Dat leidde in 1948 tot de oprichting van de VVD.
Ook nu ze alweer bijna een halve eeuw zelfstandig van elkaar opereren, zelfs grote opponenten zijn, houden VVD en PvdA last van dezelfde problemen. Voor buitenstaanders is dat amusant, maar die akelige personenstrijd, door ideologische en mentale verschillen bepaald, zal nooit verdwijnen. Sterker, alle partijen lijden aan dit euvel, zoals onlangs ook weer de SP door interne strijd werd geteisterd.
Het is dan ook een waanidee dat straffe leiding en heldere standpunten een twist over koers en leiderschap kunnen indammen. Gerommel en gedoe is onvermijdelijk, want in de politieke partijen weerspiegelt zich het tegenstrijdige en irrationele gedrag van hun kiezers.