ACHTERGROND - De sleutel tot de legitimiteit van de Europese Unie ligt bij de nationale instituties, zegt Eelco Harteveld.
Terwijl de rest van Nederland wachtte op een zonnige zomer, beschuldigde Geert Wilders de regering van een Griekse zonnesteek. Het besluit van de verzamelde ministers van financiën van de eurozone (en dus ook van Nederland) om Griekenland het volgende deel van de miljardenlening toe te kennen is bij de PVV-leider niet goed gevallen. Noodsteun aan noodlijdende landen is voor sommige kiezers een zoveelste teken dat ‘Europa’ (in welke vorm dan ook) de ene verkeerde beslissing na de andere maakt. Het lijkt voor de hand te liggen dat onder kiezers die vinden dat de EU er een potje van maakt het vertrouwen in de EU daalt. En dat is ook zo.
Maar het verband tussen vermeend gebrekkig functioneren van Brussel en het vertrouwen in de Unie is tamelijk zwak. Het feit dat Wilders’ beschuldiging gericht is aan de Nederlandse regering (en niet aan de gehele Eurogroep) is veelzeggend: het laat zien hoe moeilijk het is ‘Europa’ en Nederland gescheiden te zien. In de EU zijn verantwoordelijkheden gedeeld en besluiten worden vaak genomen door lidstaten en Europese instellingen samen. Geconfronteerd met zo’n complexe constructie is het moeilijk om een duidelijk oordeel te vellen over die hele unie. Daardoor blijft voor veel Nederlanders (en andere Europeanen) hun eigen land – nog steeds – het referentiepunt. Vertrouwen in hun eigen regering en parlement is een veel betere voorspeller van vertrouwen in de EU dan het oordeel over het functioneren van de Unie. Dit suggereert dat Europeanen hun opvatting over hun eigen land op de EU projecteren – en mogelijk dat vertrouwen in politieke instituties een tamelijk diepgewortelde eigenschap (of zelfs deel van de persoonlijkheid) is.
Een Europese legitimiteitscrisis?
Het is verbazingwekkend hoe snel de Europese Unie door de economische crisis een trending topic is geworden. De EU wordt in de media kritisch gevolgd. Er zijn zorgen over de legitimiteit van het Europese project: terwijl Europa door de eurocrisis gedwongen wordt een steeds grotere rol te spelen, zouden de Europeanen zich steeds verder willen terugtrekken achter de dijken van hun natiestaten. Herman van Rompuy, de president van Europese Raad, sprak eerder al van een “vertrouwenscrisis”: lidstaten zullen offers moeten brengen om de “structurele geloofwaardigheid” van de Unie te herstellen.
Het vertrouwen van Nederlanders in de EU lijkt inderdaad te lijden onder deze crisis. In januari 2008 – voorafgaand aan de kredietcrisis – had 64% van de Nederlanders vertrouwen in de Europese Unie. Twee en half jaar later – toen Griekenland in 2010 op de rand van de afgrond stond en voor het voortbestaan van de euro werd gevreesd – was dit afgenomen tot 45%. En in 2012 was het vertrouwen verder gedaald tot 39%.
Een flinke daling dus, net als in de rest van Europa.
Maar een historisch dieptepunt is dit niet. Als we verder terugkijken blijkt de ernst opmerkelijk genoeg nog wel meevalt. Tussen 2003 en 2006 lag het vertrouwen rond hetzelfde niveau als tegenwoordig. Toentertijd was in Nederland (onder de kabinetten Balkenende 2 en 3) een algemene malaise in het vertrouwen. Het vertrouwen in de Europese Unie fluctueert, en is sinds 2009 en later 2011 duidelijk gaan dalen. Maar de crisis is duidelijk niet de enige oorzaak van die fluctuaties.
In Europe we trust?
In ons onderzoek (paywall) zijn we op zoek gegaan naar de bronnen van het vertrouwen in de Europese Unie. Er zijn drie logische verklaringen, die we konden ontwarren met behulp van de Eurobarometer uit 2009, een enquête die werd gehouden in de 27 EU-lidstaten. Moeten we dat vertrouwen begrijpen als een rationele evaluatie van prestaties, als een emotioneel gevoel van identiteit, of als een spill-over van vertrouwen in de nationale politiek?
De eerste verklaring legt de nadruk op vertrouwen als een rationele afweging door burgers van de prestaties en procedures van de Europese Unie. Inderdaad blijkt dat de mening over het presteren van de EU het vertrouwen in diezelfde EU voor een deel kan voorspellen.
Liefde voor Europa maakt blind
De tweede verklaring kijkt naar de emotionele kant: identiteit. Inwoners voelen zich nog altijd sterker verbonden met hun natiestaat dan met de Europese Unie. Burgers met een sterke nationale identiteit zouden minder vertrouwen hebben in de Europese Unie. Ons onderzoek laat echter zien dat Europese noch nationale identiteiten sterk verband houden met het vertrouwen in de EU. Hoewel het Europese debat soms verhitte emoties weet los te maken, lijken feiten vooralsnog belangrijker dan gevoelens.
Die emoties spelen overigens wel een indirecte rol van betekenis. Wie zich sterk identificeert met Europa is minder gevoelig voor de (goede of slechte) prestaties van die unie. Liefde voor Europa maakt blind.
Vertrouwen in de EU heeft weinig te maken met de EU
De derde en belangrijkste verklaring voor vertrouwen in de EU staat opvallend genoeg los van de EU zelf. Vertrouwen kan worden afgeleid uit andere bronnen: een soort tweedehands vertrouwen. Vertrouwen in de EU komt volgens deze verklaring voort uit stabiele persoonskenmerken als de persoonlijkheid (door vroege levenservaringen) en/of – wat waarschijnlijker is – uit het vertrouwen in de eigen nationale overheid. Die staat immers directer in het blikveld van de burger dan het complexe en verre Brussel. Juist bij gebrek aan kennis over of interesse in Europa zou vertrouwen in de Europese Unie sterk voortvloeien uit een algemeen institutioneel vertrouwen.
Vertrouwen in nationale instituties blijkt inderdaad met afstand de belangrijkste bron van vertrouwen in de EU. Dalend vertrouwen in de Europese Unie is daarmee minder een reactie op beleidsmatig falen van diezelfde Europese Unie dan een uitvloeisel van een algemene daling van het vertrouwen in de politiek sinds de uitbraak van de crisis.
Sleutel tot de legitimiteit van de EU
Uiteraard weten we niet hoe een aanhoudende crisis op langere termijn uitwerkt op de fundamentele steun voor en legitimiteit van het Europese project. De invloed van de EU zelf daarop lijkt echter vooralsnog beperkt. Voor zover dit vertrouwen al gevoelig is voor wat er in Brussel gebeurt, kan de EU beter inzetten op betere prestaties dan op het versterken van de Europese identiteit.
Omgekeerd is het feit dat de meeste burgers zich amper Europeaan voelen niet de bedreiging voor de legitimiteit van het Europese project die sceptici vaak signaleren.
De sleutel tot de legitimiteit van de Europese Unie ligt toch nog altijd voornamelijk bij de nationale instituties.
Via Stuk Rood Vlees.
Reacties (24)
“In Europe we trust?”
@1 Ja het is eigenlijk in god we trust, maar ja dat zeggen ze in de US al.
En dat is ook wel een beetje uit de tijd hier.
” Die emoties spelen overigens wel een indirecte rol van betekenis. Wie zich sterk identificeert met Europa is minder gevoelig voor de (goede of slechte) prestaties van die unie. Liefde voor Europa maakt blind. ”
Fijn om daar even bevestiging van te krijgen. Het is een goed artikel, alhoewel ik wel wat problemen heb met de snel gelegde verbanden en vevolgens van alinea twee. Maar goed, je kunt moeilijk een boekwerk hier deponeren
Toch raar dat Geert die jongens v.d. Gouden Dageraad niet wat subsidie gunt ;-)
De EU heeft geen legitimiteit.
Toen referenda werden gehouden in drie EU landen over de zogenaamde Europese grondwet werd in die drie landen tegen gestemd, Nederland, Frankrijk, en Ierland.
De handtekeningen daarna van de vertegenwoordigers van die drie landen, onder het verdrag van Lissabon (die ‘grondwet’ minus vlag en ‘volkslied’) betekenden dus niets, het kan niet zo zijn dat Brussel niet op de hoogte was van wat democratisch was uitgesproken.
Het juridisch principe van de schijn van bevoegdheid kan hier dus ook al niet helpen.
Bovendien, in de andere landen durfde men geen referenda meer te houden, men zag ook daar de afwijzingen komen.
Ik krijg toch wel het gevoel dat er hier een gevalletje correlatie en causatie door elkaar halen aan het handje is……..
Er is wel een hele grote stapel prietpraat en weasel words nodig om de EU nog te verkopen. En een mega grote roze bril ook. De legitimiteit is er niet en is er nooit geweest.
Als de natiestaat politici ons non-legitiem meesleuren in een faal EU project mag het niet tot verbazing leiden dat er een correlatie bestaat tussen het (gebrek aan) vertrouwen in zowel de natiestaat politici als de EU. We vertrouwen ze geen van beiden meer.
Accepteer het maar: globalisering is mislukt. Omdat het een project voor en door de verkeerde (en foute) partijen was en niet voor het volk. Dit zijn processen die moeten evolueren, die zijn niet op te leggen. De huidige volhardende houding werkt averrechts. Als we zo door gaan zitten we over 10 jaar in een oorlog. Kappen ermee, ontmantel die EU, maak een paar kleinere valutas, terug naar de EEG en we kunnen weer verder.
” Als de natiestaat politici ons non-legitiem meesleuren in een faal EU project mag het niet tot verbazing leiden dat er een correlatie bestaat tussen het (gebrek aan) vertrouwen in zowel de natiestaat politici als de EU. We vertrouwen ze geen van beiden meer. ”
Klopt helemaal.
Macro econoom Bas Jacobs legde, nu Knevel er even niet is, gisteravond uit hoe dom Rutte c.s bezig is, voor wie het nog niet door had.
Alleen Jort Kelder verdedigde z’n schoolvriend.
Van Rossem sloot af met ‘over een paar jaar komt het wel weer goed’.
Helaas legde hij niet uit hoe.
Het productie verlies door werkloosheid kan helaas nooit meer goed gemaakt worden, de jeugdwerklozen zijn misschien voor altijd verloren.
Wat misschien nog erger gaat worden is dat, god verhoede, de PVV de grootste partij gaat worden.
De hele situatie doet mij denken aan de Weimar Republiek, daar liet de democratie het ook helemaal afweten. door buitenlandse invloed.
@7: “Omdat het een project voor en door de verkeerde (en foute) partijen was en niet voor het volk.”
Een andere manier om te stellen dat dit het Europa is van de werkgevers (in het algemeen) en (meer in het bijzonder) de banken. Zou Europa de mogelijkheid bieden om langs democratische weg die partijen te controleren, dan was het probleem veel minder aanwezig. In plaats daarvan was/is alles erop gericht om ze zoveel mogeljk ruim baan te geven.
Europa in de huidige vorm is een neo-conservatief project en daar hebben we (terecht) de buik van vol.
@8 en @9
Juist, iedereen ziet dat we op de verkeerde weg zitten. Maar onze politici duwen door. Ik hoop inderdaad dat we geen verloren generatie krijgen, de situatie begint inderdaad op de Weimar republiek te lijken. Het huidige politieke systeem is compleet corrupt en mensen zijn op zoek naar een nieuwe beweging. Ik geloof dat dat veel kan opleveren als we weten waar we voor staan en waar we naar toe willen. Het grote gevaar is inderdaad dat Wilders momenteel de enige is die dit vacuum opvult. Kortom: we moeten politiek actief worden, en grass roots bewegingen opzetten.
@10:
Helaas ziet niet iedereen dat.
Er zijn nog steeds verwachters van de Groot Europese Heilstaat, op grond van allerlei utopische motieven.
Een motief wat zelden genoemd wordt, maar je vindt zowel bij Sarrazin als bij Paul Scheffer, is het einde van de tweede wereldoorlog door via de EU Duitsland op te heffen.
Ik vrees dat degenen die deze motivatie hebben wat economische ellende graag over hebben voor de Endsieg.
@11
Het is niet de EU dat Duitsland opeet maar Duitsland de EU. Voor sommige landen is dat ronduit funest en leidt het tot een zeer gevaarlijke uitholling van de democratie.
@12:
Tja, het was de Duitse bondskanselier Kohl die de euro toestond, onder Franse druk.
Wat hij daarbij dacht zullen we wel nooit weten.
Twee mogelijkheden:
– Duitsland maar beter opheffen vanwege twee wereldoorlogen
– Berlijn toch nog hoofdstad van het Europese vasteland.
Of hij aan een derde mogelijkheid heeft gedacht, oorlog in Europa vanwege die euro, dat weten we ook niet.
Franse politici roepen al dat er geen hetze tegen Duitsland moet komen.
We kennen de Griekse protesten.
@11
Zo’n motivatie is een drogreden. Geen oorlog is een mooi streven maar alleen daarmee kom je nergens. Het is alsof je tegen de kapitein van de boot zegt ‘ik wil niet naar Ijsland’. Voor het uitstippelen van een koers is meer nodig dan dat. Europa is een lege huls, er is geen visie. Je kunt je ook afvragen ‘wat is europa?’. Het was een groep goed functionerende landen en volgens mij is ‘europa’ niet veel meer dan de buitengrens. Waar zit de synergie? En dan bedoel ik niet het corporatisme, andere partijen uit de markt drukken etc. Waar zit de echte meerwaarde? Voor het volk, niet voor een paar bedrijven en banken? Die is er niet. De euro inflatie is veel hoger dan de gerapporteerde, we hollen met vele procenten per jaar achteruit. Er worden bakken met tientallen miljarden tegelijk naar het buitenland gesmeten. Dat alles om wisselkoersen met een spreiding van een procent op te heffen? Dan hecht je wel heel veel belang aan de exportbazen. Die krijgen een klein voordeeltje waar het hele land voor de armoede in gestort wordt. Inmiddels zijn we tientallen procenten van onze rijkdom kwijt. Dat exportfabeltje en de voordelen van een zwakke munt slaat sowieso nergens op. Niemand wil exporteren. Exporteren is hard werken en het resultaat van dat werk over de grens kieperen. We willen importeren omdat we buitenlandse goederen nodig hebben, daar draait het om. En voor die import is een sterke munt nodig. Export is slechts een noodzakelijk kwaad om te kunnen importeren, om het handelstekort neutraal te houden zodat de munt stabiel blijft. Export dient de import. Een sterke munt is dus goed, het betekent rijkdom. Logisch redenerend moeten we met de euro dus stoppen met exporteren en voor ons zelf gaan produceren. Zwaar exportbelasting heffen dus. Anders moet je continu bakken geld naar het zuiden gooien om het verschil op te heffen. Dat zien we nu dus gebeuren. Maar onze eurofiele politici leggen het verhaal andersom uit. En raken daarbij compleet verward in hun eigen (gebrek aan) logica.
@14:
” Zo’n motivatie is een drogreden. Geen oorlog is een mooi streven maar alleen daarmee kom je nergens ”
Je begrijpt het niet, het is de eindafrekening met Duitsland.
Ik verzin dat niet, zowel Paul Scheffer als Sarrazin vermelden dit soort gedachten.
Zelfs zijn er Duitse Gutmenschen die, om de Duitse cultuur op te heffen, een ongebreidelde immigratie willen.
Als je wilt weten welke ideologische strijd er gevoerd wordt in Duitsland kun je lezen Ralph Giordano, ‘Wird Deutschland wieder gefährlich ? Mein Brief an Kanzler Kohl – Ursachen und Folgen’, 1993, Köln.
@7: Voordat er misverstanden ontstaan. Legitimiteit heeft iets te maken met wetten en die wetten moeten in een rechtsstaat als de onze door het parlement goedgekeurd worden. De Europese Unie en het Verdrag van Lissabon hebben de goedkeuring gekregen van 28 parlementen. En achter die goedkeuring zit een meerderheidscoalitie gekozen door de bevolking. Maar daar gaat dit stuk juist over: omdat mensen geen vertrouwen hebben in hun eigen vertegenwoordigers hebben ze ook geen vertrouwen meer in de besluiten van die vertegenwoordigers over de Europese regelgeving.
Om dat vertrouwen terug te winnen “…….kan de EU beter inzetten op betere prestaties dan op het versterken van de Europese identiteit.” Zeer mee eens.
@16: Even iets langer wachten totdat we allemaal het gesjoemel zijn vergeten met behulp waarvan dit project is goedgekeurd door de nationale parlementen.
“In een rechtsstaat als de onze”. Als dit nou de vlag moet zijn van onze rechtsstaat, dan gaat het wel om een modderschuit.
@7:
Globalisering is een feit, of je dat nu leuk vindt of niet.
Als je verder kijkt dan alleen Europa, gaat het echt niet zo slecht met de wereld.
@18:
Globalisering is zo oud als de wereld.
Britten wilden thee met suiker, daarom exporteerden ze opium naar China, en werden zwarten tot slaven gemaakt, voor de suikerproductie in het Caraibisch gebied.
Daar is echt geen EU voor nodig, ook geen euro.
Verder is natuurlijk helemaal waar dat het buiten de EU beter gaat dan daarbinnen, en binnen de euro zone nog weer slechter dan bij de EU landen zonder dat onding.
Helaas doet dat nog te weinig mensen denken dat we van die euro af moeten.
@16:
Als bevolkingen bij referendum tegen stemmen moet je je toch afvragen wat nog de legitimiteit is van tegengestelde besluiten van regeringen en volksvertegenwoordigingen.
Daarmee kom je in eindeloos juridisch geneuzel.
Wat essentieel is dat vertrouwen in democratie en politici verdwijnt.
In de Weimar Republiek ging het net zo.
Ik zie Wilders nog niet als Nederlandse dictator, maar het lijkt die kant uit te gaan.
@19 Iets van economische samenwerking tussen Europese landen is toch belangrijk. Door de creatie van één Europese markt in plaats van tientallen aparte markten is Europa zowel interessant als afzetgebied voor producten, en als productiegebied, en kan het een belangrijke rol spelen in innovatie.
Daar heb je geen EU voor nodig, maar al die Europese landen zouden er zonder Europese samenwerking economisch niet zo sterk voorstaan.
Het mag ook duidelijk zijn dat grote grensoverschrijdende problemen zoals de verdere aftakeling van het milieu worden versterkt door een wereld waarin het in het eigenbelang van landen is om het milieu te verneuken, terwijl dit tegen het algemeen belang ingaat. Een Europa dat niet afhankelijk is van de goodwill van de diverse regeringen van de natiestaten, zou veel bepalender kunnen zijn.
@21:
De EEG werkte inderdaad uitstekend.
Alleen het vrachtverkeer is vreselijk toegenomen, de vraag of dat zo moet blijven, en vrij verkeer van personen is geen goed idee gebleken.
Het is veel beter het werk naar de mensen te brengen dan andersom.
Milieu afspraken konden binnen de EEG gemaakt worden, je kunt het landbouwbeleid als zodanig zien.
@22:
“Het is veel beter het werk naar de mensen te brengen dan andersom.”
Zulke domme dingen heb ik zelfs van ons kabinet niet gehoord:
We zijn een export-land!!!
@21: “al die Europese landen zouden er zonder Europese samenwerking economisch niet zo sterk voorstaan.”
Een reeks cliche’s, terwijl de spreker niet in de gaten heeft dat zijn rede niet wordt uitgesproken bij een 10-jarige jubileum, maar ter gelegenheid van een begrafenis.
Nou ja, dat is iets te voorbarig misschien. Mark Rutte werd er net bijgeroepen voor de kunstmatige beademing.