COLUMN - De Arabische inname van Akaba, waarover ik gisteren schreef, zal de Turken niet echt hebben verrast. Ze wisten dat de stad bedreigd was en hadden geprobeerd haar te versterken. De Britten, die de haven zelf hadden willen overnemen, hadden gemengde gevoelens over de Arabische verovering, maar begrepen dat het in hun belang was te verhinderen dat de stad weer in Ottomaanse handen viel. Enkele uren nadat kapitein Lawrence was komen melden dat de Arabieren de haven in handen hadden, was een bevoorradingsschip naar Akaba op weg.
Voorlopig waren de Britten ook degenen die er het meeste baat van hadden. De legers van de opstandelingen trokken nu van het Arabische Schiereiland naar het noorden en dekten de flank van het Britse leger, dat vanuit Gaza Palestina wilde veroveren. Dat generaal Allenby kort voor kerstmis 1917 Jeruzalem kon innemen, was voor een deel te danken aan de parallelle bewegingen van de Arabische legers, die via Akaba werden bevoorraad.
Voor de Arabieren was de verovering van Akaba aanvankelijk eerder een probleem dan een oplossing. Zo zaten ze ineens met zeshonderd Turkse krijgsgevangenen: iets waarop ze niet waren voorbereid. Audeh abu Tayeh zette ze in als dwangarbeiders en liet ze een paleis bouwen in Ma’an, niet ver ten noordoosten van Akaba.
Tegelijk met Allenby’s offensief naar Jeruzalem en verder naar het noorden, rukten ook de Arabieren op. Ze waren steeds beter getraind en versloegen de Turken zelfs in een geregelde veldslag bij Tafileh. Toch bleef het vooral een guerilla-oorlog. Links en rechts pleegden de Arabieren aanslagen op Ottomaanse doelen, waarbij vooral de spoorlijn van Damascus naar Medina het moest ontgelden. In vier maanden tijd werden zeventien locomotieven en tachtig bruggen vernietigd.
De treinen, die pelgrims naar de islamitische heilige plaatsen hadden moeten vervoeren, zouden nooit meer rijden. Ergens bij Jurf al-Darawish zag ik een paar jaar geleden nog wat vergeten wagons staan en vorige week zag ik ook een rijtuig bij het nieuwe (en erg mooie) Jordan Museum in Amman.
In de winter van 1917/1918 staakte de dubbele opmars. Rusland, dat in deze tijd een communistische regering kreeg, tekende een vredesverdrag met Duitsland, dat de soldaten van het Oostfront nu kon inzetten in Frankrijk. De Britten antwoordden door troepen weg te halen uit het Midden-Oosten, zodat Allenby moest wachten met zijn offensief.
Lawrence, inmiddels luitenant-kolonel, 
verbleef in deze tijd in Azraq, een oase die zo’n 85 kilometer ten oosten van Amman ligt. Het Romeinse fort dat hij als hoofdkwartier had, staat er nog steeds. In Seven Pillars of Wisdom schrijft de Britse officier dat elke avond iemand de eeuwenoude stenen deur dicht deed en ik heb vorige week vastgesteld dat die deur er nog altijd is (zie hiernaast).
In de zomer ontving Allenby versterkingen uit India en Australië, zodat hij zijn opmars kon hervatten. Ik beschreef al eens hoe hij op 19 september 1918 de aanval op Megiddo in het noorden van Palestina inzette met een 3364 jaar oude krijgslist. Megiddo viel na een dag en weer een dag later landde een vliegtuigje bij Azraq om Lawrence en prins Faysal het nieuws te brengen.
Achtervolgd door de Britten en Arabieren trokken de Ottomaanse troepen zich terug. Een verkenningsvliegtuigje dat op 27 september over Damascus vloog, zag dat men op het spoorwegstation bezig was met de evacuatie, maar evengoed werd er nog om Damascus gevochten. Op de laatste dag van september werd de stad omsingeld en op 1 oktober gaf Damascus zich over – maar niet aan de Britten. De vertegenwoordiger van Hussein van Mekka, Sharif Nasir, samen met Lawrence en Audeh abu Tayeh, stelde een Arabisch bestuur aan. Allenby rapporteerde:
Het waterleidingsgebouw in Damascus.
De speelfilm toont hoe de Arabieren niet in staat waren de watervoorziening te laten functioneren maar bereikten dat hun vlag op het gebouw zou hangen. In 2008, toen ik deze foto maakte, was dat nog steeds het geval.
The Arabs proclaimed an Arab Government under King Hussein and hoisted the Arab flag immediately. The Turkish evacuation of Damascus began, and before the Turkish troops had actually left the city, an Arab Governor of Damascus was appointed. When my troops entered the city, therefore, an Arab administration was in being and the Arab flag was flying from the Government buildings.
Net als in Akaba had Lawrence een stad aan de Arabieren weten te geven die de Britten graag voor zichzelf hadden gehad. Dat zou vérstrekkende gevolgen blijken te hebben, die zich echter pas later openbaarden. Voor het moment moesten de Arabische leiders maar zien dat ze hun nieuwe hoofdstad ook werkelijk konden besturen.
[wordt nog één keer vervolgd]
Uitgelichte afbeelding: Het vertrek in Azraq waar Lawrence prins Faysal ontving.
Reacties (1)
Ik begrijp de aandacht voor Lawrence wel, maar ik denk dat er ook wel wat te schrijven valt over zijn tegenstander Fakhri Pasha, die weliswaar de opstand niet wist neer te slaan, maar wel ver ten zuiden van Akaba de heilige stad Medina wist te houden tot twee maanden na het einde van de eerste wereldoorlog (en anderhalf jaar na de val van Akaba, waardoor hij definitief afgesneden werd van bevoorrading en versterking).