ANALYSE - Zondagavond 24 Maart was er een reportage bij Nieuwsuur over mensen die geen kinderen willen, omdat je de planeet ermee belast, of omdat de effecten van klimaatverandering steeds zichtbaarder worden en zij daar hun toekomstige kinderen niet mee willen belasten. Ik werd gevraagd hoe ik hierover denk.
Mijn eerste reactie was dat dit een hoogstpersoonlijke beslissing is, en ik niet oordeel over de keuze die mensen hierin voor zichzelf maken. Dat moeten ze helemaal zelf weten. Maar of ik dan als wetenschapper iets kon zeggen over waar het heen gaat met klimaatverandering, en wat de rol van (over-)bevolking nu eigenlijk is? En zo geschiedde. Dit is natuurlijk een ontzettend heikel onderwerp, en het was tegelijkertijd mijn vuurdoop voor de televisie. Hieronder enige context bij het interview en over de rol van (over-)bevolking in het bijzonder.
Is de angst voor klimaatverandering terecht?
Angst is een subjectieve ervaring, dus daar kan ik als klimaatwetenschapper niet zo veel over zeggen. Maar het is wel duidelijk dat als de uitstoot van broeikasgassen ongebreideld door blijft gaan er flink negatieve effecten zullen optreden die niet allemaal omkeerbaar zijn op menselijke tijdschaal. Denk bijvoorbeeld aan zeespiegelstijging. En tot nu toe ziet het er niet naar uit dat we de uitstoot heel snel naar nul zullen hebben teruggeschroefd, zoals we onszelf wel tot doel hebben gesteld in Parijs.
Is overbevolking de kern van het probleem?
Het is een factor, maar niet de enige, en volgens mij ook niet de belangrijkste.
De uitstoot van CO2 hangt van een aantal factoren af:
- Met hoeveel mensen zijn we
- Hoe veel consumeren we per persoon
- Hoe veel energie is er nodig per hoeveelheid consumptie
- Hoe veel CO2 wordt er uitgestoten per hoeveelheid energie
Dit is de bekende Kaya identity:
Het IPCC AR5 rapport laat voor al deze vier factoren zien hoe die de afgelopen decennia de groei van de jaarlijkse emissies hebben beïnvloed (IPCC AR5 WG2 Fig TS.6):
De emissies zijn dus toegenomen door enerzijds de bevolkingsgroei en anderzijds economische groei. Tegelijkertijd heeft de toegenomen energie efficiëntie (de gele balk in de grafiek) een remmend effect gehad op de emissies. Die economische groei is recent het belangrijkste geworden, en die trend zal in de toekomst verder doorzetten is de verwachting (IPCC AR5 WG2 Fig TS.7).
Er zitten wel wat adders onder het gras: De bevolkingsgroei is momenteel relatief het sterkst in landen waar de emissies (en de economische groei) juist heel erg laag zijn. Maar ondanks de bevolkingsgroei dragen die landen nog steeds maar weinig bij aan de CO2-uitstoot. Hen de schuld geven van het probleem (wat op de loer ligt als de schuld bij bevolkingsgroei wordt gelegd) is dus niet terecht. Dit is niet zichtbaar in bovenstaande grafiek, omdat daar wereldgemiddelde waarden worden weergegeven.
Om de totale uitstoot te doen dalen zullen de emissies per eenheid van economische consumptie (CO2 emission/GDP = energy/GDP * CO2 emission/energy) sneller moeten dalen dan het product van bevolking en economische consumptie (population * GDP/capita) stijgt. Dat is nog geenszins het geval. Het laat ook mooi zien wat de uitdaging is, want de prognose is dat de bevolking en zeker de economie nog fors zullen groeien. Vandaar dat het zo belangrijk is om de CO2-emissies te ontkoppelen van economische groei en van bevolkingsgroei. Dat kan door ons energieverbruik terug te schroeven en door op grote schaal CO2-neutrale energie op te wekken voor een schappelijke prijs, en dat is wat er met de energietransitie beoogd wordt.
De recent uitgekomen Global Environment Outlook 6 geeft een goede duiding van de rol van bevolkingsgroei:
It should be stressed that population dynamics and population growth do not in themselves lead to an unsustainable environmental path. Rather, this path is the result of population growth happening with the current consumption and production patterns.
It is because of the inevitability of population growth and other demographic dynamics (urbanization, smaller households and ageing populations) that it is critical to decouple these trends from unsustainable environmental pressure, by changing current consumption and production patterns.
Heeft bewust geen kinderen krijgen veel invloed op toekomstige klimaatverandering?
Een recent artikel claimde dat geen kinderen krijgen verreweg de meest effectieve manier was voor een individu (of eigenlijk twee individuen ? om de CO2-emissies te reduceren. Maar op die studie valt wel het een en ander aan te merken, zoals een oud-studente van mij uitlegt in dit blog. Zie ook dit kritische stuk van Henri Bontenbal. Een belangrijk punt van kritiek is dat door emissies van je kinderen aan beide ouders toe te schrijven je in feite aan het dubbel-tellen bent: ieder persoon is per slot van rekening verantwoordelijk voor de eigen emissies, naast dat de ouders er in deze studie verantwoordelijk voor worden gehouden. De toekomstige CO2-emissies door het krijgen van een kind hangen ook heel sterk af van hoe het energiesysteem zich verder zal ontwikkelen. Maar dat laat onverlet dat de extra toekomstige emissies door een kind op de wereld te zetten vooralsnog heel substantieel zijn – zeker een kind dat er een Westerse levensstijl op na zal houden, zoals Roos Vonk terecht opmerkte. Op lange termijn is de bevolkingsdruk een belangrijke factor (zie ook mijn oudere blog over dit onderwerp). Niet alleen voor klimaatverandering, maar voor zo ongeveer alle vormen van beslag op natuurlijke hulpbronnen.
Als 1 Nederlander evenveel uitstoot als 198 Bolivianen, dan heeft het toch juist wél zin als vrouwen hier geboortestaken @BVerheggen ? #nieuwsuur
— roos vonk (@roosvonk) March 24, 2019
De bevolkingsgroei (evenals economische groei – een nog groter taboe) valt echter niet eenvoudig of op korte termijn te sturen. Om de opwarming te beperken tot onder de twee graden moeten we al over enkele decennia op netto nul uitstoot zitten. Om dat doel te bereiken zit er niets anders op dan ons energiegebruik te ‘decarboniseren’ en te verminderen, of anders gezegd: de factoren Energy/GDP en CO2 Emission/energy te reduceren. Dat zijn in mijn optiek de twee ‘knoppen’ van de Kaya-identity waar we als maatschappij het meest effectief aan kunnen draaien om aan de doelstelling van Parijs te voldoen.
PS: Klimaatverandering speelde bij mij geen rol bij de beslissing om kinderen te willen krijgen. Maar het was wel een belangrijke reden om niet meer dan twee kinderen te willen. Steady state.
Deze bijdrage van Bart Verheggen verscheen eerder op het blog van Klimaatverandering.
Reacties (5)
goed artikel. Echter, dit:
is wel iets op aan te merken. Mijns inziens ligt de grootste uitdaging bij de economische groei. Die factor is al enorm, en wordt alleen maar belangrijker. Uiteindelijk zal die economische groei je altijd nekken, want ook al kunnen we de energie ont-carboniseren, dan nog kun je mijns inziens niet tot in eeuwige dagen doorgaan met steeds meer moeten doen/maken volgens een exponentiele curve. Energie is niet de enige eindige grondstof.
DE grootste uitdaging ligt dus mijns inziens in het inrichten van het economische systeem, zodanig dat de groeidwang er af gaat. Met het huidige systeem met ingebakken groeidwang zijn we gedoemd.
Daar zijn wel degelijk mogelijkheden voor (die nog wel nader onderzocht moeten worden). Ik denk dan met name in wijzigingen in het geldsysteem, schuldgerelateerde geldschepping, etc. Zie Silvio Gesell
@1: hierop aanhakend…
Ons energieverbruik kan sterk omlaag. Door de consumptie per persoon te verlagen en het energieverbruik per hoeveelheid consumptie te verlagen. Knop 3 en knop 4.
Je kunt ook heel gelukkig zijn als het maar 17 graden in je huiskamer is en als je om 10 uur ’s avonds naar bed gaat i.p.v. om 12 uur. Het lezen van een boek kost minder energie dan het kijken van een film op Netflix. Je kunt je voedingspatroon heel eenvoudig aanpassen en alleen produkten uit het seizoen en uit eigen land eten. Je kunt lopend of fietsend op vakantie gaan in eigen land i.p.v. met de auto, de hogesnelheidstrein of het vliegtuig.
De consumptie per persoon is de afgelopen eeuw flink gestegen en het energieverbruik per hoeveelheid consumptie ook. Ik vind aantrekkelijker om geleidelijk aan weer terug te gaan naar het leven van onze grootouders, dan om af te zien van kinderen.
Het krijgen en opvoeden van kinderen is niet te vangen in een constructie als GDP.
@0: ik deel de conclusie dat bevolkingsgroei niet de belangrijkste factor is. Twee voorbeelden laten dat ook zien.
Ten eerste Nederland: de afgelopen 25 jaar pakweg een verdubbeling van de economie, en zo goed als geen bevolkingsaanwas. Dus wat is hier nou belangrijker…
Hetzelfde geldt voor een land als India: de afgelopen pakweg 25 jaar een verdubbeling van de bevolking, en ruwweg een verachtvoudiging van de economie.
Dus onder normale omstandigheden groeit economie altijd veel harder dan de bevolking. Economische groei is dus veel meer een probleem dan bevolkingsgroei.
Anderszijds: de keuze om iets aan de bevolkingsgroei te doen kun je zelf makkelijk maken. Ik zie nog weinig mensen er voor kiezen om briefjes van 1000 in de tuin op te fikken om iets te doen aan de economische groei. Dus laten we mensen die er voor kiezen geen kinderen te nemen zeker toejuichen, want het heeft zeker impact.
(Hoewel je zelf natuurlijk ook prima op economisch gebied dingen kunt doen. Zoals geen hypotheek nemen. Zo’n hypotheek is echt funest voor het klimaat. Milieuclubs zouden zich daar eens wat meer op moeten richten, dat hakt er meer in dan dat eeuwige gemiep op de vierkante millimeter over consumptie )
Wat is groei?
Een wasmachine of een flatscreen-tv kosten pakweg een derde van een veel primitievere wasmachine of kleurentelevisie in 1985.
Met hetzelfde inkomen kun je dus meer welvaart/welzijn verkrijgen.
De vooruitgang in de techniek zorgt er bijvoorbeeld voor dat in Afrika de relatie dure mobieltjes enorm veel kosten besparen op reizen of de boeren betere onderhandelingsposities geven t.o.v. de handelaren in de stad.
Als we al die mensen een gelijke welvaart gunnen als wij die hebben, dan is een vorm van (technische) groei hard nodig plus het gunnen van een deel van je groei/inkomen aan de anderen. Je wilt ze uiteraard niet opzadelen zonder AOW of zonder vaccinaties of met belabberde gezondheidszorg, zoals onze grootouders helaas nog moesten meemaken.
Het vervelende is dat Nederlandse politici geen flauw benul hebben waar we heen moeten, ze zijn geobsedeerd door de centen, door economische groei op korte termijn in plaats van welvaart en welzijn op lange termijn voor iedereen op deze wereld, waardoor de bevolking ook steeds moet groeien.
Door bijv. de Brexit komen Britse bedrijven hier naar toe, met gejuich ontvangen door domme Rutte, terwijl ze hun personeel ook mee nemen en de huur- en huizenprijzen in en rond Amsterdam nog verder opjagen en Schiphol meer groei bezorgen.
De Club van 10 miljoen bestaat al decennia, maar helaas luistert niemand naar ze. Terwijl dat toch echt de weg is om onze welvaart te behouden en onze “footprint” te verkleinen ten gunste van de minder bedeelden.
Ik geef weinig voor de analyse van geachte schrijver. Je kunt arme landen hun streven naar ontwikkeling niet ontzeggen ook al is economische groei de belangrijkste factor in de toegenomen uitstoot. De groene technologie voor die wereldwijde toenemende energiebehoefte is er voorlopig nog niet.
En de redenering dat je de uitstoot van al die nieuwe consumentjes niet aan de ouders kunt toerekenen is op zijn zachtst gezegd krom. Je kunt hier wel iedereen aan de spaarlampen willen krijgen, vaker de fiets laten pakken en een balletje gehakt minder laten eten, maar een gerichte 1 kind politiek zet veel meer zoden aan de dijk. Zowel hier maar ook in de opkomende economieën.