Wat valt te verkiezen? Een tirannieke overheid of burgeroorlog?
Volgens de 17e eeuwse denker Thomas Hobbes was het antwoord duidelijk: beter te leven onder een geordend repressief regime dan in een staat die in oorlog uiteenvalt zodat zelfs een tripje naar de markt een hachelijke onderneming wordt (als daar al iets te halen valt).
Met de oorlogen in Syrië, Irak en Jemen is Hobbes’ visie, al weer drie-en-een-halve eeuw oud, op slag weer actueel.
Reacties (24)
Daar is zeker wel wat voor te zeggen. Hopelijk denkt het westen hier ook over na voor ze Rusland met eceonomische sancties verder de vernieling in helpen
Waar, maar veel te beperkt.
Ja, een overheid, hoe tiraniek ook, kan het geweld reduceren ten opzichte van anarchie, zoals een burgeroorlog.
Maar we hebben inmiddels ruime ervaring opgedaan met staatssystemen die vele malen geweldlozer zijn dan tiranieën, dus uiteindelijk is het een valse tegenstelling. Het omverwerpen van een dictatuur leidt niet noodzakelijkerwijs tot een burgeroorlog, en een burgeroorlog eindigt niet noodzakelijkerwijs in een tirannie.
Dus, nuttig inzicht van Hobbes, maar gebruik het alsjeblieft niet om onderdrukking door dictators te rechtvaardigen.
Pas op, voor Hobbes was tirannie feitelijk monarchie en Hobbes had zelf toch al de voorkeur voor monarchie boven aristocratie en democratie, zo kunnen we lezen in zijn Leviathan. Daaruit volgt dat voor Hobbes Tirannie valt te verkiezen boven alles, inclusief een volledig vredige democratie.
Hobbes heeft de Engelse burgeroorlog meegemaakt, en de tijd van de republiek met Cromwell. Kan ik me ergens voorstellen dat je een stabiele monarchie boven een andere staatsvorm prevaleert. Daarnaast was de Engelse koning al lang geen tiran meer, want zijn macht was al enigszins ingeperkt.
@4 De vraag is of je de monarchie van Charles I echt stabiel kan noemen. Er was immers niet alleen hommeles in het Parlement, maar ook weerstand vanuit Schotland en Ierland. Ik zou zelfs betogen dat de tirannieke heerschappij van Charles I juist de aanjager was van burgeroorlog.
De theoretische keuze tussen anarchie en een strijd van allen-tegen-allen (waarmee Hobbes de waarheid van de natuurlijke staat van zijn natuurlijk beter benadert dan Rousseau met zijn ‘edele wilde’ en meer romantische denkers uit die tijd en daarna) is natuurlijk duidelijk: vanzelf vallen veiligheid en zekerheid van de eerste middelen van bestaan te prefereren boven dingen als vrijheid van meningsuiting (die we in onze verwende maatschappij naïef als we zijn ‘het allerhoogste goed’ noemen), vrijheid van levensovertuiging of zelfs maar vrijheid om te gaan en te staan waar je wil. Dat komt ook naar voren in Maslows piramide. Maar de keuze is wel erg zwart-wit gesteld, de werkelijkheid is uiteindelijk niet zo. En als de eerste zaken gerealiseerd zijn streef je naar een volgende stap. Dat je daarbij juist een stap teruggeworpen kan worden is waar, maar dat is natuurlijk geen ‘natuurwet’. De tegenvoorbeelden zijn er in onze moderne tijd gelukkig legio. Conservatief denken is dan ook vaak het voeren van achterhoedegevechten.
@5.
Dat klopt. Het moest nog tot 1688 duren, met William & Mary, dat de rust weerkeerde. De zogenaamde Glorious Revolution.
Dat kan je dan ook zien in de geschriften van John Locke. Hij is als het ware al wat milder dan Hobbes.
@6 In Irak (verwijdering Saddam Hussein); Libië (verwijdering Muammar Ghaddafi) en in Syrië (gewapende opstand tegen Assad) is de werkelijkheid echter gewoon wel zo.
Zelfs de Russische revolutie van 1917 liep in eerste instantie uit op een burgeroorlog van vijf jaar waarin de strijdende partijen gezamenlijk het land naar de knoppen hielpen.
Ik wil maar zeggen: vaak genoeg is de keuze tussen tirannie en chaos wel werkelijkheid.
Ik wilde dit stuk misschien waanlinken, maar ik heb nog geen tijd gehad om te lezen en weet ook eigenlijk zelfs niet eens wat de strekking is. Het schijnt een aardig (en genuanceerd) stuk over ‘het Syrische dilemma’ te zijn.
/on-a-related-note
-edit-
Hier is trouwens Lockes beroemde tegenwerping op Hobbes:
@8:
Daarin heb je helemaal geljik.
Dat maakt @6’s opmerking “Conservatief denken is dan ook vaak het voeren van achterhoedegevechten” ook volledig onjuist. Zie bijv Realists against Iraq war: (http://mearsheimer.uchicago.edu/pdfs/P0012.pdf).
@4
Het tijdbeeld is inderdaad heel belangrijk. Hobbes is ook te vroeg geboren, omdat z’n moeder zo gerstresd was voor de naderende Armada. En net zoals het tijdbeeld belangrijk is, is tegenwoordig ook de plaats zeer belangrijk, zoals Prediker in @8 aangeeft
@7 De Glorious Revolution wordt dan ook gezien als het afscheid van de totalitaire monarchie en de geboorte van de parlementaire democratie. Met de Bill of Rights was het gedaan met de absolute macht van de Koning (of de Lord Protector).
@11.
En was Hobbes het daar mee eens? We zullen het nooit weten, de beste man was tien jaar eerder overleden.
@Prediker: Dat klopt, maar het gaat dan natuurlijk gewoon vaak om de vraag hoe je iets wil bereiken. Misschien is de les eerder dat geleidelijke verandering beter is dan revolutie.
Er wordt wel erg makkelijk over het gegeven heen gestapt dat een monarchie ook geen garantie op veiligheid geeft. Syrië en Libië zijn daar duidelijke voorbeelden van. De burgeroorlog brak daar in beide gevallen namelijk uit, nadat de betreffende monarch massale bloedbaden had aangericht onder ongewapende burgers, terwijl in beide landen (en ook in Irak) ook eerder sprake was van onveiligheid, in de zin van willekeurige arrestaties, martelingen en executies.
@8: Maar dat weet je dus niet van te voren, want tegenover jouw voorbeelden staan Tunesië 2011, Servië 2000 of de fluwelen revoluties in Oost-Europa in 1989.
De keus die jij voorstelt, is de keus zoals de zittende dictators graag zien dat je die zo voorstelt. Jouw framing beschermt de status quo.
In werkelijkheid is er bij het verwijderen van de dictator slechts een risico op anarchie en geweld, tegenover een kans op de opbouw van een democratie.
@14: Dat is voor de duidelijkheid wat Locke hiermee (#9) zei:
Een soeverein/monarch (leeuw) kan je weliswaar beschermen tegen bunzingen en vossen, maar wie beschermt je als de leeuw besluit jou op te peuzelen?
@8: Ik wil maar zeggen: vaak genoeg is de keuze tussen tirannie en chaos wel werkelijkheid.
Eigenlijk maakt het niet zoveel uit wat voor soort institutionalisering van de macht men heeft: zolang het volk kan eten en zich voort kan planten gaat het goed. Zodra de bestuurslaag zichzelf TE goed doet gaat het fout. En als de foute situatie niet keert ontstaat er geweld.
Irak was een typisch voorbeeld waar de lont al in het kruidvat zat. De VS heeft hem alleen maar aangestoken. Eenzelfde situatie bestond in Rusland 1917: het kruidvat was daar, WOI stak de lont aan en Lenin werd geholpen door Duitsland om de ontploffing te regisseren.
Eigenlijk kun je filosoferen tot je een ons weegt, filosofieën zeggen meer over de filosoof en zijn tijd dan over de werkelijkheid.
Stelling: als 80% van de mensen goed te eten heeft en zich voort kan planten, 10% kan regeren en 10% crepeert gaat het goed (+/- 10%). Andere balansen geven revolutie, met of zonder geweld. Is dat al eens gekwantificeerd?
@8 De keuze tussen tirannie en chaos is een vals dilemma. Dat bevolkingen voor de keuze worden gesteld tussen tirannie en chaos heeft alles te maken met het feit dat tirannen niet vanzelf het toneel verlaten. Kijk maar naar Syrië. Vier jaar geleden startte daar de revolutie met een vreedzame roep om democratisering, om rechten en om waardigheid. Van een gewapende strijd was in die begintijd helemaal geen sprake, wel van een roep om hervormingen en vrije verkiezingen. Waar het volk vreedzaam optrad, reageerde de tiran met een uitermate bruut neerslaan van die vreedzame protesten en het martelen van onschuldige kinderen (Der’aa). Dát maakte dat men het vertrek van de tiran eiste. Neem daarbij dat een van de overlevingstactieken van dictators is om interne en externe vijandbeelden in te zetten in de strijd, en je hebt flink wat ingrediënten voor een burgeroorlog. Was de internationale gemeenschap destijds in staat geweest Assad te bewegen tot serieuze hervormingen of plaats maken, dan was het wellicht heel anders gelopen.
In je reactie gooi je Libië, Irak en Syrië op een hoop, maar Libië is onvergelijkbaar met de andere twee landen. Die beide hebben een goed georganiseerd centraal apparaat, waar in Libië de grote leider de regie had in een verder overwegende clanstructuur. In Irak viel men niet alleen zonder mandaat binnen en ging men over tot regime change, ook het hele bestuursapparaat werd ontmanteld. Het gevolg daarvan was het volledig wegvallen van centraal gezag, een prima voedingsbodem voor anarchie en eigenrichting.
Er zijn natuurlijk ook legio voorbeelden waar het omverwerpen van dictaturen niet heeft geleid tot langdurige anarchie. Tunesië, Servië en Oost-Europa zijn al genoemd. Ik zou daaraan toe willen voegen al die militaire dictaturen in Midden- en Zuid-Amerika.
Those who would give up essential Liberty, to purchase a little temporary Safety, deserve neither Liberty nor Safety.
@18:
Hobbes visie is ook voornamelijk geschikt voor gebieden waar anarchie daadwerkelijk bestaat, zoals de internationale arena volgens sommigen. De wereld is namelijk nogal verandert sinds Hobbes. Anarchie op het individuele en staatsniveau komt lang niet overal meer voor. Dat was toentertijd wel anders
Hobbes is gewoon niet meer toepasbaar in de huidige tijd. We hebben geen Engelse anarchie meer. De anarchie in Syrie of weet ik waar is totaal anders. Niet toepasbaar hoe Hobbes het in zijn tijd heeft beleefd.
Je kan ook zeggen heel de Franse Revolutie is verschrikkelijk geweest, de massa is wakker geworden. Het socialisme en het liberalisme is geboren. Hobbes is ouderwets. Het conservatisme doet zich alleen nog maar voor in de religie, zoals dat verschrikkelijk islamisme of in Staphorst, of die voorzichtige mensen van het CDA. Die eigenlijk al genoeg met het liberalisme of het socialisme hebben genomen. En niet meer praten in christelijke termen maar ook alles doen wat god onze lieve heer heeft verboden.
Nee, welvaart mag best ten koste gaan van democratie.
@8: Maar dan moeten de despoten wel zorgen voor orde en een zekere mate van welstand. Dat bleef uit in Rusland voor 1917 uit. In Libye en Irak waren de despoten zo gek als een deur en schoten volledig te kort in hun orde handhavende taak. Daarmee vervalt de enigste rechtvaardiging voor een dictatuur.
Zijn vermeende kwadratuur van de cirkel niet nee, maar zijn politieke filosofie is nog steeds geldig.
Ten eerste is het inderdaad niet verkeerd om erbij stil te staan dat het omverwerpen van een dictator niet vanzelfsprekend tot een betere situatie leidt, zoals o.a. #2 ondanks alle recente tegenvoorbeelden nog steeds erg zeker schijnt te weten. Hobbes stelde dat we anarchie en “Civil Warre” als ‘benchmark’ moesten nemen waartegen we politieke situaties afmeten, en zolang we geen idee hebben voor wat er na een dictator in plaats komt moet dat inderdaad.
Ten tweede, zoals #20 al zegt, verkeert de internationale arena uiteindelijk nog steeds een staat van anarchie. Er is geen politiemacht op wie landen een beroep kunnen doen als ze zich bedreigd voelen of aangevallen worden. Je kan een beroep doen op ‘de internationale gemeenschap’ zijn wij geneigd te denken, maar ‘internationale gemeenschap’ is gewoon een eufemisme voor de VS en zijn bondgenoten. Let er maar eens op. Dus wat als je je juist bedreigt voelt door de VS? Wie kan bijvoorbeeld China bellen als het zich bedreigd voelt door de Amerikaanse militaire schepen en vliegtuigen voor zijn kust? Niemand. Wie kan Rusland bellen als het zich bedreigd voelt door een toenemende strategische kwetsbaarheid als gevolg van toenemende NAVO-bases en andere uitbreiding van militaire en politieke NAVO-macht aan zijn grenzen? Niemand. Wie kan Iran bellen als Amerikaanse congresleden openlijk en voortdurend dreigen met militair geweld? Niemand. Dus gaan deze landen uiteindelijk zelf de veiligheidswedloop aan, waarin de kans op ‘ongelukjes’ en escalaties alleen maar toenemen. In vrijwel niemands belang. Of wat als er in de toekomst ooit een situatie ontstaat waarin wij, d.w.z. de VS en zijn bondgenoten, niet meer de duidelijke oppermacht hebben? Tijd is wat dat betreft niet aan onze zijde, onze relatieve macht is slinkende doordat de rest van wereld zich economisch optrekt aan ons, met als uiteindelijk gevolg het einde van onze overmacht. Wie gaan wij bellen als wij ons dan bedreigd voelen? Niemand. Een soort hobbesiaan sociaal contract maar dan op wereldniveau, waarbij we dus allemaal enige nationale soevereiniteit inleveren ten faveure van een internationale ‘soeverein’ die als een arbiter en politiemacht kan optreden, zou misschien een goed idee zijn. Het zou in elk geval goed zijn om er eens serieus over te praten, want zoals gezegd staat de tijd niet aan onze kant.
Ten derde is Hobbes nog steeds erg belangrijk op een manier die we zelf maar moeilijk kunnen bevatten omdat we in een bepaalde zin allemaal ‘hobbesianen’ zijn geworden. Op een manier die de meeste mensen daarom waarschijnlijk ook niet helemaal zullen begrijpen. Mensen leven nu eenmaal niet lang genoeg om te herinneren hoe we vóór Hobbes tegen de wereld aankeken, dus vinden we zoals we nu tegen de wereld aankijken zo vanzelfsprekend dat het ons niet opvalt. Maar in het westen zijn we in een bepaalde zin wel allemaal ‘hobbesianen’ geworden — ‘bourgeois’ — zoals Rousseau en Nietzsche zouden zeggen. Angsthazen die veiligheid stelselmatig boven eer verkiezen. Die ‘eer’ dientengevolge ook nauwelijks nog begrijpen. Hobbes stelde dat mensen twee centrale motieven hadden voor hun handelen: eer en angst, en pleitte ervoor om dat eerste zoveel mogelijk te laten varen. Eer is namelijk gevaarlijk en leidt alleen maar tot onnodige oorlogen en ruzies en dergelijke dingen. Als we ons wat meer lieten leiden door angst, angst voor de dood, angst voor oorlog, chaos, etc., zou de wereld er veel veiliger van worden. En al het goede in het leven begint met veiligheid. (Zie wat #6 zegt.)
En of het Hobbes’ invloed is geweest valt natuurlijk zeer te betwijfelen, maar dát het westen sindsdien doordrongen is van de idee dat eer niet meer zo geweldig is valt nauwelijks te ontkennen. Op internationaal vlak is oorlog voeren om de eer zo uit de mode geraakt dat het feitelijk een onmogelijkheid is geworden: kolonialisme, ‘Manifest Destiny’, imperialisme, lebensraum, V.O.C.-mentaliteit etc. zijn allemaal vieze woorden geworden. En op individueel vlak begrijpen we bijvoorbeeld de cartoonrellen nauwelijks. Dat mensen zich zó enorm kunnen opwinden over een tekeningetje of een ander betekenisloos beledigingetje zien we als zeer ernstig achterlijk. We begrijpen ergens wel dat moslims zich in hun ‘eer’ aangetast voelen, en tot op zekere hoogt hebben we ook wel begrip voor hun woede, maar we ervaren het uiteindelijk toch als een soort meelijwekkende verstandelijke beperking omdat we het belang van ‘eer’ al zo lang en ver achter ons hebben gelaten. Net als Hobbes zijn we gaan beseffen dat ‘eer’ alleen maar tot onnodig gekibbel (en dus gevaar!) leidt, en daarom is het een vies woord geworden in onze contreien.
Zo denken wij inmiddels dus, in het westen, maar zo denken ze niet in andere beschavingen. Zo denken Chinezen niet, Russen niet, en zo denken ze zeker in de islamitische wereld niet. Daar leven ze in een pre- of in elk geval buiten-hobbesiaanse mindset, waarin eer nog superbelangrijk is — soms nog belangrijker dan veiligheid. Zelfs die “westerse” Japanners of Koreanen begrijpen we soms niet helemaal omdat we te hobbesiaans zijn geworden in deze zin … te bourgeois.
Dus ook in deze laatste zin zou het raadzaam om Hobbes niet te vergeten. Niet per se om de eerzucht ’van hunnie' te appeasen, d.w.z. niet om ons zonder meer aan te passen aan de ‘achterlijke’ of ‘pre-hobbesiaanse’ lange tenen van de Russen, Chinezen en islamieten — voor dingen die voor ons belangrijk(er)* zijn, realistische maar ook idealistische doelen als mensenrechten en internationale orde, moeten we uiteraard altijd blijven opkomen — maar als we af en toe wat meer begrip zouden hebben voor hun ‘pre-hobbesiaanse’ gevoelens omtrent eer, dan kunnen we vermijden dat we onnodig op hun tenen gaan staan.
En dat is in ons voordeel, want ruzie maken zonder dat er voor ons iets op het spel staat is gewoon stom. Zoals ze zeggen: ‘pick your battles’. Dat is een goed advies. Dus leren beter beseffen wanneer iets leidt tot zo’n onnodige aanvaring is nuttig.
En daarbij zou uiteraard het erg helpen wanneer we ons eigen ‘hobbesianisme’ indachtig blijven …
___________________
* ik snap dat ‘harde realisten’ (soms ook wel cynici genoemd) zouden stellen dat mensenrechten en de internationale orde voor westerse landen ook helemaal niet zo belangrijk zijn als onze politici ons graag voorhouden, en daar zouden ze uiteraard gelijk in hebben, maar deze zaken spelen wel degelijk een rol in het buitenlandbeleid van westerse landen. zelfs als je gelooft dat onze politici op dat vlak volkomen cynisch zijn, dan nog zul je moeten toegeven dat er vanuit de ‘naïeve’ westerse bevolkingen nog steeds reële electorale drukt uitgaat die het beleid van westerse landen in de richting van pro-mensenrechten en internationale orde stuwt; en dat zelfs de westerse pers, hoe slaafs en behendig ze ook zijn om de gedachten van de bevolking richting de belangen van de macht te sturen, die electorale druk niet voor de volledige 100% kan wegnemen …