AIVD-informatie in anti-terrorismezaken moet de rechter ter discussie stellen. Bij de zaak tegen Soumaya S. is dit niet voldoende gebeurd. Gastredacteur Quirine Eijkman is senior-onderzoeker bij het Contraterrorisme Centrum van de Universiteit Leiden. ,,Dit is een cruciaal thema in contra-terrorisme.”
De Hoge Raad heeft geoordeeld dat de rechtzaak tegen terrorismeverdachte Soumaya S. opnieuw moet. De uitspraak bevestigt dat de toelating van inlichtingen als bewijs te veel inbreuk maakt op de waarborgen voor een eerlijk proces. Dit omdat het belangrijkste bewijs, het zogenaamde ‘apothekersgesprek’, is gebaseerd op informatie van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Om terrorisme te bestrijden mag de AIVD informatie verzamelen. Ook kan het Openbaar Ministerie deze informatie inbrengen in een rechtszaak. Maar de rechtswaarborgen voor het toesten van inlichtingen als bewijs zijn mager. In deze terrorismezaak heeft de rechter niet voldoende gebruik gemaakt van de mogelijkheid om de AIVD-informatie ter discussie te stellen.
Waar ging de zaak ook al weer over? Terrorismeverdachte Soumaya S. had banden met de Hofstadgroep. Het netwerk dat in 2004 berucht werd omdat Mohammed B.,de moordenaar van Theo van Gogh, er deel van uitmaakte. Zij is in 2007 in de zogenoemde ‘Piranha’-zaak veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf. Samen met zes andere personen, waaronder Samir A., was zij in 2005 gearresteerd. Dit omdat justitie vermoedde dat ze terroristische aanslagen voorbereiden. Één van de doelwitten was een aantal nationaal bekende politici.
Uit een afgetapt telefoongesprek tussen Soumaya en haar zuster, die bij een Haagse apotheek werkte, bleek dat zij belangstelling toonde voor de adressen van Tweede Kamerleden Josias van Aartsen en Ayaan Hirshi Ali . Mede naar aanleiding van dit afgetapte gesprek is zij twee dagen later op Station Amsterdam-Lelylaan aangehouden. Haar ex-man, Nouredinne el F. werd ook gearresteerd. Dit promimente lid van de Hofstadgroep had een doorgeladen machinepistool bij zich. Overigens had haar familie contact gezocht met de AIVD. Zij waren bezorgd over de toenemende radicalisering van Soumaya.
Aangezien terrorismemaatregelen zoals het delen van informatie sterk de preventieve kant benadrukken is hun bereik enorm. Het voorkomen van terrorisme is onderbouwd door een verschuiving van dreigings- naar risicodenken; van verdachte naar potentiële verdachte. Informatie zoals die van de AIVD speelt daar een grote rol in. Mede daarom kunnen inlichtingen leiden tot de start van een opsporingsonderzoek of als bewijs worden gebruikt in strafprocessen. Het opsporingsonderzoek in de Piranha-zaak begon met AIVD-informatie. Tevens werden de door de AIVD getapte telefoongesprekken als bewijs gebruikt.
Voor Soumaya S. is het cruciaal dat haar proces opnieuw plaatsvindt. Zij is de eerste terroriste die is veroordeeld op basis van een afgetapt telefoongesprek, en niet op fysieke daden. Het betekent dat de betrouwbaarheid van het bewijs tegen haar kan worden getoest. Het mag niet zo zijn dat er een Kafkaeske situatie ontstaat dat een inlichtingen- en veiligheidsdienst zich ergens inmengt, telefoongesprekken beïnvloedt en tot slot één enkel gesprek uitlicht. Toevallig (of niet?) was dat tapgesprek belastend. Op deze manier worden veiligheidsoverwegingen, die een dienst terecht heeft, ‘witgewassen’ tot bewijsmateriaal in een strafproces. De verdediging kan als gevolg daarvan nooit meer achterhalen wat er precies is gebeurd.
De advocaat van Soumaya S. had in een eerder proces geprobeerd alle tapgesprekken met haar familie op te vragen. De vrijgegeven gedeeltes van het apothekersgesprek waren niet genoeg. Het Hof had volgens de Hoge Raad beter moet toelichten waarom dit verzoek niet werd gehonoreerd. Immers de betrokken AIVD-medewerkers hadden anoniem gehoord kunnen worden. Tevens kan gevoelige informatie uit tapverslagen onleesbaar worden gemaakt. Overigens heeft Soumaya’s familie later verklaringen afgelegd over de context van het telefoongesprek. De zuster, die werkzaam was in de Haagse Apotheek, zou van de AIVD instructies hebben ontvangen.
Wat betekent de uitspraak van de Hoge Raad voor het gebruik van inlichtingen in Nederlandse terrorismezaken? In het kader van een eerlijk proces voor Soumaya S. wil haar advocaat de betrouwbaarheid van de AIVD-informatie aanvechten. Immers de verdediging veronderstelt dat de AIVD haar familie heeft geleid of gestuurd. Daarom benadrukt haar advocaat Bart Nooitgedagt het inzien of het (laten) toetsen van de tapverslagen tussen haar en haar familie. Dit kan bijvoorbeeld door een speciale rechter het bewijs te laten beoordelen. Een andere optie is de informatie afkomstig uit inlichtingen niet als bewijs toe te laten. Deze compensatie is een essentieel om het recht op een eerlijk proces te waarborgen.
Ook al hebben AIVD-medewerkers een bijzondere positie en moeten zij hun bronnen beschermen, de rechter dient dit nadeel voor de verdediging te compenseren. Dit wil niet zeggen dat de AIVD de telefoongesprekken tussen Soumaya en haar familieleden niet had moeten tappen. Dit kan nodig zijn om de Staatsveiligheid te beschermen. Verder mogen in Nederland inlichtingen in strafprocessen worden gebruikt. Alleen blijkt dat AIVD-informatie omstreden is als bewijsmiddel. Veel terrorismezaken, waaronder die van Soumaya S,. gaan niet over het straffen van feitelijke gedragingen, maar over het beperken van het risico’s. Het toelaten van inlichtingen als bewijs past in deze trend. De inbreuk op de waarborgen voor een eerlijk proces komen zonder toetsing onder druk te staan.
Meer weten? Lees hier verder:
Eijkman, Q. & Ginkel, B., van (2011). ‘Compatible or Incompatible? Intelligence and human rights in terrorist trials’, Amsterdam Law Forum, Vol.3.nr.4, http://www.amsterdamlawforum.org/
Lees hier het vonnis nog eens na.
(featured afbeelding van vectorportal)
Reacties (26)
Nou, hier ligt een schone taak voor de nieuwe baas van de AIVD die vandaag toevallig benoemt is:
http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2011/11/18/benoeming-hoofd-aivd.html
Is ook niet een risico van het gebruiken van AIVD informatie dat, wanneer de dienst denkt dat zij informatie heeft over iemand die mogelijk in de planningsfase van een criminele/terroristische daad zit, zij een keuze moet maken.
Of ze meldt dit aan de relevante politiediensten die hiermee een arrestatie kunnen doen die er mogelijk toe leidt dat er inderdaad een aanslag wordt voorkomen. Maar met gevolg dat dit in zo’n vroeg stadium gebeurd dat dit strafrechtelijk lastig te vervolgen valt.
Of de AIVD wacht en blijft luisteren met het risico dat ze te laat is bij het voorkomen van een aanslag in de hoop meer belastbare informatie op te doen, waarna uiteraard de gehele politiek en media over haar heen valt dat ze er van wist maar niet ingreep.
Als de AIVD in deze kwestie gestuurd zou hebben treedt zij volgens mij buiten haar boekje. De inlichtingendienst dient zich te beperken tot het verzamelen van informatie. Het probleem is dat de rechter het gedrag van de dienst moeilijk kan beoordelen zo lang de dienst alle informatie over haar handelen als staatsgeheim blijft koesteren.
“In deze terrorismezaak heeft de rechter niet voldoende gebruik gemaakt van de mogelijkheid om de AIVD-informatie ter discussie te stellen.”
De rechter heeft niet de volledige mogelijkheden benut, het is niet de AIVD die iets geheim heeft gehouden (voor die rechter).
Andere als-dan-discussies zijn vooral leuk voor thriller-boekjes.
“het is niet de AIVD die iets geheim heeft gehouden”
Een cryptische uitspraak. Het bestaansrecht ontleent de AIVD aan het feit, dat zij in het geheim kunnen opereren, dus kunnen we nooit weten wat zij geheim houden en wat niet. In de zaak Soumaya S is duidelijk dat zij de andere getapte telefoongesprekken geheim houden (misschien terecht, maar ook dat weten we niet).
“dus kunnen we nooit weten wat zij geheim houden en wat niet”
Daar hebben we http://www.ctivd.nl voor…
En die rapporten worden geschreven door…. de AIVD zelf….
Doe niet zo raar, aluhoedje.
Degene die de term aluhoedje het eerst gebruikt is af.
Vind ik tenminste.
+1
Het dekt anders wel de lading. Of wat hoe zou je anders iemand kenschetsen die dergelijke aperte onwaarheden debiteert, ermee insinuerend dat er ergens een groot complot is om de 99% onwetend te houden?
Aluhoedje of niet, de voorpagina van je link is al duidelijk genoeg.
Lees anders eens pagina 2: “De Commissie is een onafhankelijk toezichtsorgaan, dat voor de uitvoering van haar wettelijke taak beschikt over verregaande bevoegdheden. Zo heeft de Commissie toegang tot alle relevante informatie van de AIVD en de MIVD en kan zij alle medewerkers van de diensten horen. Verder heeft de Commissie het recht getuigen (onder ede) of deskundigen te horen en plaatsen te betreden. Ook kan zij werkzaamheden aan deskundigen opdragen, indien een goede taakuitvoering dit noodzakelijk maakt.”
Zeg je dan nog steeds dat die rapporten worden geschreven door…. de AIVD zelf…?
Dat vind ik een nogal naïef standpunt, omdat in het verleden al meerdere keren is gebleken, dat geheime diensten allerlei informatie geheim houden, ook voor commissies, parlementen, enz. Zoals uit je citaat ook al blijkt: “Zo heeft de Commissie toegang tot alle relevante informatie van de AIVD en de MIVD en kan zij alle medewerkers van de diensten horen”. De informatie komt van medewerkers en de IVD´s bepalen wat relevante informatie is.
@014: Waar staat dat de IVD’s bepalen wat relevante informatie is?
De commissie weet alleen wat de IVD´s zeggen dat relevant is. Als een IVD informatie niet relevant vindt, geven ze die info gewoon niet.
Alleen klokkenluiders of af en toe een verdwaald rapport (zoals de ‘staatsgeheimen’ die Bluf jaren geleden publiceerde) geven enig inzicht in de informatie, die door de diensten achter wordt gehouden. Een van die inzichten is dus, dat die diensten zelf bepalen, welke informatie naar buiten komt en dat zo een commissie een mooi ambtelijk zoethoudertje voor de goedgelovige burgers is.
Euh…pedro herhaalt zich hier. De vraag blijft: Waar staat dat de IVD’s bepalen wat relevante informatie is?
Pedro refereert met Bluf waarschijnlijk aan een zaak uit eind jaren tachtig. De CTIVD is ingesteld op 1 juli 2003. Althans, als Pedro de website gelooft.
@016: nogmaals: waar staat dat de IVD’s bepalen wat relevante informatie is.
Trouwwns, wie zegt dat datgene wat Bluf (in 1987!) publiceerde een waarheidsgehalte heeft dat hoger is dan dat van de CTIVD (die in 2003 in het leven geroepen werd)?
@017: ja, en zo moet ik me blijven herhalen. Klokkenluiders en Bluf (o.a.) hebben in het verleden aangetoond, dat de voorloper van de AIVD lang niet alle informatie deelde, ook niet met de parlementscommissie die toentertijd hun werk al moest controleren. Dat er nu een onafhankelijke commissie is, die dat werk van de parlementscommissie helpt en / of overneemt, wil niet zeggen, dat zij nu alle informatie krijgen, en dat betekent dus, dat de veiligheidsdiensten voor een belangrijk deel bepalen welke informatie wel en welke niet naar buiten komt. Informatie over zaken, waarbij zij hun boekje te buiten gaan, zal zeker niet (of alleen door klokkenluiders) naar buiten worden gebracht. We kunnen natuurlijk denken, dat dat tegenwoordig anders is, maar dat vind ik, zoals ik ook al eerder zei, naïef.
@018: wat Bluf destijds publiceerde waren stukken uit een geheim BVD rapport, waarschijnlijk door een klokkenluider naar buiten gebracht. Die teksten riepen vele vragen op over het functioneren van de dienst en heeft waarschijnlijk bijgedragen aan de hervorming tot AIVD en de oprichting van CTIVD. De vele vragen zijn echter eigenlijk verder niet beantwoord en de vraag is voor mij niet, of de info van Bluf meer waarheid bevatte, maar of de info van de CTIVD meer waarheid bevat, en daar is ook geen bewijs voor.
Begrijp me goed: ik zie ook wel een zeker nut voor een geheime dienst, hoor, maar laten we elkaar ook geen sprookjes vertellen door dan net te doen, dat we te weten kunnen komen, wat ze wel of niet doen. Dan is het geen geheime dienst meer.
@019: De stelligheid waarmee jij zegt “Informatie over zaken, waarbij zij hun boekje te buiten gaan, zal zeker niet (of alleen door klokkenluiders) naar buiten worden gebracht.” is gewoonweg eng te noemen. Als je de rapporten van de CTIVD leest, dan zie je het tegendeel.
Alleen als CTIVD daar van af weet, komt het naar buiten. De stelligheid waarmee ik zei “Informatie over zaken, waarbij zij hun boekje te buiten gaan, zal zeker niet (of alleen door klokkenluiders) naar buiten worden gebracht.” ging over zaken, die AIVD e.d. zelf naar buiten brengen (naar CTIVD valt daar onder).
@021: Natuurlijk alleen als de CTIVD er van af weet. Maar de CTIVD kan van alles op de hoogte zijn. De AIVD bepaalt niet welke informatie naar de CTIVD gaat. Dat is bepaald in de WIV.
Artikel 73 van de WIV, lid 1: “Onze betrokken Ministers, de hoofden van de diensten, de coördinator en voorts een ieder die betrokken is bij de uitvoering van deze wet en de Wet veiligheidsonderzoeken verstrekken desgevraagd aan de commissie van toezicht alle inlichtingen en verlenen haar alle overige medewerking die zij voor een goede uitoefening van haar taak noodzakelijk acht. De commissie van toezicht wordt desgevraagd rechtstreekse toegang verleend tot de in het kader van de uitvoering van deze wet en de Wet veiligheidsonderzoeken verwerkte gegevens.”
En verder, uit het reglement van orde van de CTIVD:
“De commissie bepaalt zelfstandig welke onderzoeken zij zal verrichten en doet van elk voorgenomen onder zoek mededeling aan de betrokken bewindspersoon. Dit impliceert oven gens geenszins, dat deze laatste daar mee zou moeten instemmen. Het is de commissie zelf die bepaalt Wat zij zal onderzoeken, uiteraard binnen de grenzen die de wet stelt. Zij kan ook op verzoek van elk van beide kamers van de Staten-Generaal een onder zoek instellen (zie artikel 78, tweede lid).”
“De AIVD bepaalt niet welke informatie naar de CTIVD gaat. Dat is bepaald in de WIV”
Allemaal keurig netjes in regeltjes vastgelegd. Als we er van op aan kunnen, dat iedereen zich altijd keurig netjes aan de regeltjes houdt, zou je gelijk hebben. In de realiteit kunnen we daar beter wat sceptischer over zijn.
Vóór de AIVD / CTIVD werd ook altijd beweerd, dat de BVD keurig netjes alles mee deelde aan de kamercommissie, die het werk moest controleren. En veel mensen geloofden dat, iig tot er zaken naar buiten kwamen, waaruit bleek, dat dat niet het geval was.
Maar als je het niet erg vind, laat ik dit verder maar rusten, want nieuwe argumenten worden al een aantal reacties lang niet meer ingebracht. Sommige mensen geloven, dat de AIVD alles naar buiten brengt wat zij doet, of dat de CTIVD echt de middelen heeft om alles wat de AIVD doet te controleren. Anderen geloven daar niet in, want een geheime dienst, wiens taak het is in het geheim te opereren en dingen geheim te houden voor anderen, kan ook gemakkelijk dingen geheim houden voor de CTIVD, net zoals dat vroeger ook bij de kamercommissie al gebeurde.
@023: nee, Pedro, nee. Niet laten rusten. De kamercommissie van destijds heeft niet dezelfde bevoegheden als de CTIVD van vandaag. Denk jij soms dat zaken niet kunnen veranderen? Of kom ik nu heel dicht bij iets wezenlijks waarvan jij blijkbaar al 30 jaar zo vast van overtuigd bent dat je het eng vindt om ook maar te denken aan de mogelijkheid dat de huidige situatie anders (en beter) kan zijn dan toen?
Waar ben je bang voor?
Dat is geen nieuw argument. Er zijn wat extra regeltjes bij gekomen en er is een nieuwe commissie ingesteld. En misschien is de situatie ook wel iets verbeterd en moet de AIVD iets beter haar best doen om zaken verborgen te houden, maar het blijft naïef te veronderstellen dat alles nu boven water komt.
Ik vind dat helemaal niet eng hoor (dat is jouw psychologische analyse), want uit de stukken van Bluf bleek tegelijk ook hoe amateuristisch die geheime diensten eigenlijk zijn. Maar dingen geheim houden gebeurt gewoon. Niet voor niets moeten alle mensen, die werk voor de AIVD verrichten, een geheimhoudingsovereenkomst ondertekenen.
Waar haal je het vandaan dat alle mensen die werk voor de AIVD moeten verrichten een geheimhoudingsovereenkomst moeten ondertekenen?
Volgens mij heeft elke ambtenaar de plicht om misdrijven te melden bij de politie. Of er nou wel of niet een geheimhoudingsovereenkomst is.
Jij haalt in jouw hoofd allerlei zaken door elkaar en zegt dan dat anderen naief zijn.
Ik stel alleen maar dat in het geval dat “de AIVD” (maar beter lijkt me te zeggen “een medewerker van de AIVD”) buiten het boekje gaat (oftewel: een misdrijf pleegt) er geen mogelijkheden zijn om het verborgen te houden voor de CTIVD. Die mag namelijk wettelijk bij alle informatie.