INTERVIEW - De Bahreinse mensenrechtenactiviste Esra’a Al Shafei blogt over onderwerpen die je in het Midden-Oosten niet voor je lol aan de orde stelt. En runt er een business mee.
‘Ik leid mijn organisatie (MidEast Youth, red.) als een business. Ik kijk wat anderen doen, bekijk wat wel en niet werkt, en trek daaruit mijn eigen conclusies,’ vertelt Esra’a Al Shafei me in de lobby van het Haagse hotel waar ze verblijft. Ze is in Nederland voor een driedaags congres over activisme. Met een organisatie die verschillende online communities en platforms heeft opgericht die zich richten op het bevorderen van kennis van en over mensenrechten, heeft ze recht van spreken op zo’n congres. Maar ze komt er ook om de verhalen van andere activisten te horen. ‘Uiteindelijk gaat activisme om continu blijven leren. Pas dan kun je een maatschappij hervormen.’
Haar politieke bewustzijn ontwikkelde ze al vroeg. Als kind maakte zich druk om de rechten van arbeidsmigranten in Bahrein, wiens status zeer laag is. Je kunt gerust spreken van slavernij, zegt Al Shafei. Ze wilden er met klasgenoten en familie over praten, maar er was geen informatie over deze mensen voorhanden en niemand durfde er echt over te spreken. ‘Maar ik vond dat we een verantwoordelijkheid hadden de situatie van arbeidsmigranten ter discussie te stellen,’ zegt ze.
In haar tienerjaren ontwikkelde ze zich tot politiek activiste, maar in 2006 (ze was toen pas 19) kwam ze tot de conclusie dat iedere activist vooral tegen zichzelf aan het praten was. ‘Er was al een gevestigde blogosphere in het Midden-Oosten, maar de verschillende groeperingen spraken niet echt met elkaar,’ zegt ze. De Koerden praatten vooral tegen elkaar, en zo ging dat met alle verschillende groeperingen. ‘Ik wilde al die groepen bijeen brengen. Het was niet nodig dat ze elkaar aardig gingen vinden, sterker nog: ik verwelkom controversie. Maar we moeten de discussie niet alleen met onze eigen achterban aangaan.’
De eerste communities die ze oprichtte waren Migrants Rights en Alliance for Kurdish Rights. Al snel volgde MidEast Tunes.
Wat is Mideast Tunes precies?
‘In 2010 begon het me op te vallen dat we veel aandacht hadden voor bloggers en schrijvers die activistisch bezig waren, maar dat muzikanten daar sterk bij achter bleven. Maar een activist is een activist, ongeacht de vorm waarin ze hun boodschap verwerken. Ik werd geïnspireerd door een Koerdische groep en besloot MidEast Tunes op te zetten. Het is een database aan muzikanten uit het Midden-Oosten die én goed zijn, én een politieke boodschap uitdragen. Op dit moment zitten er zo’n 850 bands in de database en we hebben net een partnerschap gesloten met Shazam. Ook werken we met veel radio-omroepen, waaronder de Nederlandse Wereldomroep. MidEast Tunes is een manier om de stem van de protestmuzikanten te vergroten en ze te bemoedigen door te zeggen: jullie verhaal is belangrijk.’
Na 2006 groeide de organisatie MidEast Youth, waar Migrant Rights, Kurdish Rights en Mideast Tunes onder vallen, snel. Nieuwe projecten werden gestart, waaronder Ahwaa, een platform waar homoseksuele jongeren met elkaar gesprekken kunnen voeren over alle issues waar ze mee rond lopen. Ook niet homoseksuele jongeren worden aangemoedigd zich in discussies te mengen. Op die manier wil Al Shafei homofobie in de Arabische wereld bevechten en ze zegt dat dat zo nu en dan ook lukt. ‘We hebben leden die zeggen dat ze hun homoseksuele leeftijdsgenoten beter zijn gaan begrijpen door het Ahwaa.’ Binnenkort wordt een Bulgaarse versie van het platform gelanceerd.
Een soort Wikipedia
Een ander project waar Al Shafei mee startte was Crowdvoice. ‘Informatie toegankelijk maken is een constante obsessie van me,’ zegt ze, ‘omdat ongeïnformeerd activisme onzinnig is.’ Crowdvoice is een open source database van informatie voor alle mensenrechtenonderwerpen. Momenteel zijn kiezersfraude in Mexico, de protesten in Syrië en het verkiezingsgeweld in Kenia belangrijke onderwerpen. Iedereen kan –zonder in te loggen- blogs, verhalen, foto’s of video’s toevoegen aan de database. Ook tweets worden geladen, en de hele database is via een tijdlijn te navigeren. Elk stukje nieuwe informatie moet door minstens één andere bezoeker goedgekeurd worden. Eigenlijk werkt de website als een soort Wikipedia, maar dan mooier en toegespitst op mensenrechtenonderwerpen. Met My Crowdvoice kunnen mensen hun eigen database over een zelfgekozen mensenrechtenonderwerp opzetten. ‘Activisten zijn machtiger als ze de juiste informatie hebben. Corrupte overheden hebben niet voor niets een hekel aan informatie. Crowdvoice dient als verzamelpunt voor al die informatie,’ zegt Al Shafei.
Hoe zorg je dat je online blijft met al je projecten?
‘Dat is iets waar we altijd op moeten blijven letten. We gebruiken bijvoorbeeld servers van Amazon, die Wikileaks offline hebben gehaald toen de Amerikaanse overheid druk uitoefende. Het gaat dus niet alleen om regimes in het Midden-Oosten die informatie ontoegankelijk willen maken, het gebeurt ook in het Westen. Overheden maken overal misbruik van hun machtspositie om de activistische stem te stillen. We doen ons uiterste best om altijd online te blijven en dat is tot nu toe altijd gelukt.’
Waar komt het geld vandaan?
‘Ik ben helemaal in mijn eentje begonnen in 2006, en heb jaren geworsteld met het online houden van de verschillende communities en platforms. Ik heb mezelf ook echt moeten leren hoe bepaalde dingen werken. Op een gegeven moment kreeg ik een beurs van Hivos om MidEast Youth verder uit te breiden, en inmiddels hebben we twee sponsors die ons helpen. Ook doen we zo nu en dan een commerciële klus waarbij we onze expertise op het gebied van internetapplicaties gebruiken om geld te verdienen. Dat geld steken we dan weer in MidEast Youth. Er werken nu tien mensen bij de organisatie.’
Internet slechts het medium
Al Shafei is gepassioneerd over haar werk en de vele mogelijkheden die het internet biedt, maar ziet tegelijk de gevaren van het medium. ‘Tijdens de Arabische lente werd vaak gezegd dat het dé sociale media-revolutie was, omdat iedereen van de protesten hoorde via sociale media. Maar iedereen had ook schoenen aan bij de revolutie, dus waarom noemde we het niet de schoenenrevolutie? Waarmee ik maar wil zeggen: internet is slechts een medium om je boodschap te verkondigen. Maar de tegenstander kan dat net zo goed doen. Het internet is van niemand.’
Denk je dat je ooit klaar zult zijn met dit werk?
‘Nee, het is mijn levensmissie. Er zal altijd onrecht zijn waar we tegen moeten blijven strijden. Ik heb geen idee wat we over vijf jaar precies aan het doen, want de technologie ontwikkelt zich ongekend snel, maar het zal uiteindelijk altijd gaan om het toegankelijk maken van informatie. Dat is de kern van mijn werk.’