Idfa Journaal – La strada di Levi

Primo Levi werd in 1943 gearresteerd als lid van de Anti Fascistische Weerstand beweging, waarna hij in 1944 werd gedeporteerd naar Auschwitz, of het Lager zoals hij het zelf beschreef in zijn boek Is dit een mens (1958). Hij overleefde het kamp en werd op 8 mei 1945 bevrijd door de Russen. De terugkeer naar zijn geboortestad Turijn ging echter niet vanzelf. Wat volgde was een reis van acht maanden die hem via de voormalige Sovjet Unie, Roemenië, Hongarije, Oostenrijk en Duitsland weer terugbracht in zijn thuishaven. Deze reis kreeg zijn weerslag in Het respijt (1963), een mengeling van een gevoel van ontheemding en de herinnering aan het kamp dat tot een dagelijkse nachtmerrie is verworden.

Dat het verhaal zich erg goed leent voor verfilming bleek al in 1997 toen Francesco Rosi het vertelde als een ware Odyssee in La Tregua met in de hoofdrol John Turturro. Regisseur Davide Ferrario koos er in 2005 voor de reis zelf te maken, op zoek naar wat er over was van de beschrijvingen van Primo Levi, 50 jaar na dato. Het is een soort reportage geworden die wordt gelardeerd met passages uit het boek van Levi in de voice-over die telkens een nieuwe bestemming inleiden. Ferrario gebruikt adapteert de hedendaagse geschiedenis aan die van Levi. Dit levert prachtige, soms melancholische, dan weer schrijnende ontmoetingen op, alles gevat in overweldigende landschapsbeelden.

La strada di Levi begint met beelden van de terugkeer van Levi in Auschwitz in 1984. Het moet een vervreemdende ervaring voor hem zijn geweest om terug te komen in een volledig gerestaureerd kamp dat nauwelijks meer iets weg had van de massavernietigingsfabriek ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Levi liep er verdwaasd rond, nauwelijks in staat te bevatten waar hij was. Vervolgens neemt Ferrario ons mee naar een communistisch werkkamp waar ooit de modelarbeiders van de Poolse trots een fabriekscomplex uit de grond stampten, maar dat ook nu is verworden tot troosteloze ruïnes. Zelfs de voormalige arbeiders waar vroeger tegenop werd gekeken, zitten er nu verloren bij tijdens een reünie van oudgedienden. En zo volgen nog meer ontmoetingen die de troosteloosheid in het huidige Tschjernobyl tonen, of hilarische plaatjes laten zien zoals het filmen van Kolchoz onder het oog van Loekasjenko en diens adjudant van de informatiepolitie. De reizen door Roemenië en Hongarije blijken korte stops te zijn en in Duitsland schaart Ferrario zich onder de leden van de nazistische NPD die blijven hameren op hun heim ins reich. Waarschijnlijk zou Levi zich omdraaien in zijn graf als hij deze beelden vermengd met de herinneringen uit het Lager zou zien. Voor het vergif van Auschwitz was nog steeds geen afdoende middel gevonden, zou hij concluderen.

La strada di Levi beschrijft het verhaal van de strijd tussen volk en vaderland en laat de scheuren zien die door onderdrukking, economische malaise of menselijk falen kunnen ontstaan in het gelaat van een natie. Primo Levi’s Journey zoals de titel in het Engels luidt, is slechts morgen om 11.00u nog te zien op het Idfa, maar ik acht de kans groot dat deze na afloop terug zal keren in de Nederlandse bioscopen. De docu-film maakt tevens een kans om tot publieksfavoriet te worden uitgeroepen.

Idfa