Hoaxradar

COLUMN - Ik blogde onlangs over een onderzoek naar de verspreiding van pseudowetenschap. Mensen die daarin geloven, lezen uitsluitend de informatie die hen in hun ideeën bevestigt en herkennen evidente onzin niet.

Ik wees erop dat echte wetenschappers het weliswaar beter doen, maar – zoals iedereen – eveneens selecties aanbrengen in het overaanbod aan informatie. Geconfronteerd met informatie van buiten hun directe veld van kennis, zijn wetenschappers vermoedelijk even goedgelovig. Iedereen is dan goedgelovig. Van veel claims van de moderne exacte wetenschappen neem ik aan dat ze juist zijn, omdat ik domweg niet in de positie ben ze te beoordelen.

De foto hierboven passeerde gisteren in mijn Twitter-tijdlijn. Ik moest erom grinniken, maar bedacht toen dat ik er dan heel gemakkelijk van uitga dat dit voorbeeld van domheid authentiek is. Ik was goedgelovig. Hoe kan ik immers weten dat het echt is? Ik weet toch dat er onzinberichten circuleren? Ik weet toch dat het niet waar is dat Irene Vorrink zich in Parijs voorstelde als “ministre du milieu” en dat Michelle Bachman nooit zei dat Jezus de Bijbel had geschreven in het Engels? Dat soort pseudocitaten blijven maar circuleren, dus hoe besluit ik dat het bovenstaande citaat wel of niet echt is?

Het eerste wat ik weet is dat het gewoon kán. Dit valt binnen de grenzen van de reëel bestaande domheid. Dat lijkt het intrappen van een open deur, maar ik ken rare uitspraken waarvan ik vrij zeker weet dat niemand zó dom is dat hij ze kan menen. Dan weet ik dat iemand iets verborgen houdt of een dubbele agenda heeft. Als een Israëlische archeoloog beweert het paleis van David te hebben opgegraven, terwijl die man heus de wetenschappelijke discussies wel kent, weet ik dat hij niet zomaar een domme opmerking maakt maar dit zegt omdat hij naar fondsen zoekt.

Dat weet ik heel zeker maar ik heb er geen concreet bewijs voor. Als een Israëlische archeoloog me voor de rechter zou dagen en daar zou volhouden “wat Lendering zegt is laster, ik ben echt zo dom”, dan verlies ik de zaak. Dat ik, ondanks gebrek aan empirische onderbouwing, denk onechte domheid te kunnen identificeren, is omdat het past in een patroon: Israëlische archeologen graven het gelijk van de Bijbel wel vaker op, Griekse archeologen zien overal Alexander de Grote en Italiaanse archeologen herkennen altijd de letterlijke waarheid van de Romeinse legenden. Dat zijn vrij solide ijkpunten voor mijn hoaxradar.

Kortom, zolang het gaat om mijn eigen vakterrein, kan ik domme uitspraken evalueren. Zo gauw ik daarbuiten kom, ben ik echter net zo goedgelovig als degene die gelooft in een samenzweringstheorie. Ik vrees dat dat voor iedereen geldt.

Dat maakt goede één-aprilgrappen mogelijk. Ik heb een tijdje geleden met wat mensen zitten praten over zo’n stunt: ergens ten oosten van Ermelo zou een Romeins marskamp zijn ontdekt waar was gevochten. Een grote legereenheid – sporen van infanterie, cavalerie en artillerie – zou het zeer zwaar te verduren hebben gehad en de doden niet hebben kunnen bergen. De vondst van een helmrand met de inscriptie LEG VIIII H maakte duidelijk dat de verslagen eenheid geen ander was dan het Negende Legioen Hispana.

Er is nogal wat te doen geweest om de verdwijning van die eenheid. Als we op 1 april een persbericht naar buiten zouden sturen dat “het raadsel van het verloren legioen”eindelijk was opgelost, zou het vrijwel zeker door de kranten zijn overgenomen, vooral als we konden citeren uit eerdere berichten over onderzoek in die omgeving (dat we dan nu al online zouden plaatsen), als we konden verwijzen naar soortgelijke vondsten in de omgeving en als we enkele bekende archeologen sprekend konden opvoeren. We hebben de grap uiteindelijk afgeblazen omdat we bang waren dat ze een eigen leven zou gaan leiden, maar we ontdekten dat het eigenlijk griezelig eenvoudig is een totaal onzinbericht zó in de media te krijgen dat iedereen er geloof aan hecht.