Heren Hoeren Heiligen

RECENSIE - Bestuurders moeten duidelijke, publieke doelen stellen en ambtenaren afrekenen op grond van de mate waarin zij daar – en alleen daar – invulling aan geven. De situatie in Rotterdam is een klassiek voorbeeld van een verkeerd ingestoken verandering. Door geen duidelijke doelen en randvoorwaarden te stellen, schept het bestuur de ruimte voor ambtenaren om te kiezen voor een eigen interpretatie van maatschappelijk belang of eigenbelang.

Het nieuwe boek van Basile Lemaire over lokaal bestuur, ‘Heren Hoeren Heiligen’, was nog niet verschenen of de conclusie uit zijn rondje langs twitterende ambtenaren bleek te kloppen. Lagere ambtenaren zijn op forse schaal ontslagen in Rotterdam, maar de beter betaalden bleven, ook als ze niks zinnigs te doen hadden. Nu komt er een nieuwe ronde bezuinigingen, waarvan het ook maar weer de vraag is of ze iets opleveren.

De rode lijn in het boek is de kloof tussen burger en politiek. Een van de gevolgen daarvan is dat bestuurders huiveriger zijn geworden om harde maatregelen te nemen, met als consequentie dat de politiek helemaal niet daadkrachtiger is geworden. Burgers verwachten efficiënter bestuur, maar om dat te bereiken gaan gemeenten zaken gezamenlijk organiseren, waardoor de besluitvorming juist verder van de burger af komt te staan. Bezuinigen op het ambtenarenapparaat is zo’n beetje het enige waar je universeel de handen op elkaar krijgt, maar dat blijkt in de praktijk dan weer verrekte lastig als je niet bereid bent te zeggen welke taken niet meer verricht moeten worden (het gros van de ambtenaren werkt immers hard, dus als je ze ontslaat, blijft er werk liggen).

De dilemma’s stapelen zich op in de analyse van Lemaire, die aangenaam dicht bij de werkvloer blijft dankzij een stortvloed aan cases die hij presenteert (waaronder eentje die eerder op Sargasso verscheen). De aanbevelingen zijn concreet, zij het soms ontluisterend. Bijvoorbeeld:

Toch is het mijn aanbeveling om tijdens de coalitieonderhandelingen wel degelijk, zo goed en kwaad als het kan, meer rekening te houden met het talent dan met de ambities van de potentiële wethouders.

Natuurlijk introduceert Lemaire ook een eigen methodiekje om het beter te doen. Dat kan werken, al lijkt zijn voorstel om beleidsdoelen strak te formuleren verdacht veel op de in 2002 door Leefbaar Rotterdam geïntroduceerde aanpak, die de stad er niet van weerhouden heeft toch nog in de vage voornemens te belanden. Systematisch te werk gaan heeft uiteraard de voorkeur boven zomaar wat aanklooien, maar het openbaar bestuur is nu eenmaal te complex om een onfeilbare methodiek voor te ontwikkelen. Bestuurders zijn heren, noch hoeren, noch heiligen, zoals Lemaire zelf vaststelt.

Basile Lemaire, ‘Heren Hoeren Heiligen’. Binnenlands Bestuur, 2015. ISBN 978-94-9156-091-0