Er is veel geschreven over de Duitse geschiedenis tussen de beide Wereldoorlogen, en nog meer over de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust. Temidden van de vele auteurs zijn er echter maar weinig, die deze onderwerpen op een zo enorm poetische en filosofische manier behandelen als de vrij onbekend gebleven Hans Keilson. Het is makkelijk te begrijpen waarom Keilson het aflegt tegen andere Holocaust-literatuur. Waar veel boeken van de Holocaust een soort passie-geschiedenis maken. Ze richten zich op het in beeld brengen van het leed van de vele slachtoffers, alsmede de slechtheid van hun beulen. Ze spelen enerzijds op het sentiment, en bedrijven anderzijds wat Gerard Durlacher ‘de pornografie van de wreedheid’ noemde.
Keilson heeft een ander perspectief. Hij schrijft over diegenen die hadden kunnen, willen, of moeten helpen, en het toch niet gedaan hebben, of het wel geprobeerd hebben, maar uiteindelijk, op de een of andere manier, toch gefaald hebben. Hij spreekt geen oordeel uit, maar maakt de dilemma’s waarvoor deze mensen stonden invoelbaar. Dat is des te meesterlijker, omdat hijzelf, als jood, niet tot deze groep behoorde. In het literaire bedrijf is er niets zo zeldzaam, als het vermogen om de gevoels- en gedachtewereld van de ander overtuigend te beschrijven.
In de laatste jaren is in zijn geboorteland, Duitsland, de belangstelling voor Keilson’s werk enigszins toegenomen. Zijn werk is gebundeld uitgegeven, en hem vallen in de Duitse pers regelmatig loftuitingen ten deel.
Nu is de vraag natuurlijk waarom dit voor de GC-lezer relevant is. Er zijn immers zoveel schrijvers van niveau wiens werk onopgemerkt blijft. Het verschil is echter dat Hans Keilson ook van ons is. Niet alleen is hij in 1936 naar Nederland gevlucht, en heeft hij bij ons in de onderduik de oorlog overleefd, en vond hij daarbij, in zijn benarde toestand, nog de rust om onze grote maar geestelijk instabiele dichter Gerrit Achterberg te ondersteunen. Hij heeft ook na de oorlog voor ons land gekozen, waar emigratie naar de VS of Israel meer voor de hand had gelegen, en hij heeft ook altijd met veel sympathie over Nederland geschreven. Des te spijtiger dat Nederland hem zo goed als negeert. Zelfs bij gelegenheid van zijn honderdste verjaardag afgelopen maand kreeg hij maar heel weinig aandacht. En er is slechts één boek van hem uitgekomen in Nederland, ‘In de ban van de tegenstander‘.
Dat zo’n grote geest voor Nederland heeft gekozen zou ons met enige trots moeten vullen. Als dankbaarheid zouden we wellicht zijn enige in Nederland verschenen boek, dat in diverse bibliotheken stof verzamelt, eens een keer kunnen lezen.