Geen bal op tv | Privacy en The United States of Secrets

RECENSIE - Een tijdje geleden vroeg mijn zoon aan mij hoe lang een mug leeft. Dat wist ik niet. Ik besloot het op te zoeken op mijn telefoon. Nadat ik het woordje ‘hoe’ had ingetikt, maakte Google mijn vraag af met de woorden ‘lang leeft een mug’. Google had mij afgeluisterd. Ik was min of meer geschokt. Zij het ook weer niet zo erg dat ik alle banden met Google brak.

Inmiddels zijn we een maand of twee verder en valt het me tegen dat Google mijn gedachten nog niet kan lezen.

“Als je een kikker in een pan stopt en je doet het vuur aan, dan zal de kikker blijven zitten en zich laten dood koken”, zei iemand in de documentaire ‘Terms and conditions may apply’ over de kleine lettertjes die bedrijven als Google en Facebook in hun Terms & conditions opnemen om steeds meer van onze privacy af te kunnen snoepen. Nu is het verhaal over de kikker en het kokend water een hardnekkige mythe (alleen een kikker die levensmoe is, zal in het pannetje blijven zitten), maar iets hoeft nog niet waar te zijn om als metafoor te kunnen werken: beetje bij beetje permitteren die bedrijven zich meer, zodat wij er niets van voelen. Daartoe aangemoedigd door de (Amerikaanse) overheid die, onder het mom van terrorismebestrijding, zich laaft aan alle data die wij voortbrengen. En wij blijven met z’n allen lekker in de pan zitten. Soms, als Facebook ineens besluit dat alles wat eerst privé was nu openbaar is, dreigen we eventjes uit de pan te springen. Maar als Facebook zich daar vervolgens niets van aantrekt, stappen we er weer terug in. Verslaafd aan het gemak. 

Dat er in de hogere regionen van het Amerikaanse overheidsapparaat nog wel eens een kikker uit de pan probeert te springen, kun je zien in de United States of Secrets (Part I) uit 2014. Over The Program, het omvangrijke aftapprogramma dat de NSA in de nasleep van de aanslagen van 11 september ontwikkelde en dat in 2013 in het volle daglicht werd gegooid door Edward Snowden. In de documentaire komen vele betrokkenen voor de camera, waaronder bijvoorbeeld Michael Hayden, de huidige baas van de CIA en, in zijn rol als hoogste man van de NSA, initiatiefnemer van The Program. Aan zijn mondhoeken te oordelen was het ijdelheid dat hem naar de camera had gelokt.

United States of Secrets gaat deels over de flexibiliteit van de menselijke ethiek. Of: hoe de mens geneigd is zijn eigen handelen met kunstgrepen te rechtvaardigen. Zo weten de initiatiefnemers van The Program (naast Michael Hayden zijn dat George W. Bush en Dick Cheney) dat hun plannetje waarschijnlijk niet echt volgens de grondwet is. Ze zijn er echter van overtuigd dat ze heel Amerika moeten kunnen afluisteren om het terrorisme te stoppen. Maar in plaats van hun plannetje heimelijk uit te voeren, zetten ze juristen aan het werk om gaten in de wet te zoeken waarin ze, met veel gewrik, hun plannetje kunnen proppen. Als dat is gelukt, gaan ze op zoek naar juristen die bereid zijn het plannetje inclusief rammelende onderbouwing te ondertekenen. Als dat niet lukt, is het uiteindelijk de Minister van Justitie zelf, Alberto Gonzales, die het dan maar doet. Hij ziet ook wel dat het niet klopt, maar ondertekent ‘om de president te beschermen’. Wanneer het even later gaat over een jurist die zijn verhaal uit gewetenswroeging naar de pers laat doorsijpelen, vindt Gonzales dat die moest worden gearresteerd, omdat je geen staatsgeheimen mag lekken.

Verder werpt United States of Secrets vooral een ontluisterende blik achter de schermen van de macht. Zo vertelt de toenmalige hoofdredacteur van de NY Times hoe hij op het Witte Huis werd uitgenodigd en onder druk werd gezet door hem erop te wijzen dat een mogelijke nieuwe aanslag op zijn conto zal komen als hij overging tot de publicatie van een artikel over The Program. Komt puntje bij paaltje, dan wint dat argument het wel vaker van de privacy. Ook bij Obama, die ver voor de verkiezingen vond dat terrorisme moest worden aangepakt zonder de privacy te schenden, maar vlak voor de verkiezingen als senator voor een wet stemt die de overheid juist nóg meer bevoegdheden geeft. Na de verkiezingen, als hij President van Amerika is en voor het eerst écht alle ins en outs van The Program te weten komt, zou hij nooit ook maar één bezwaar uitspreken, maar, integendeel, gretig gebruik maken van al zijn bevoegdheden.

In ‘Terms and Conditions may apply’ zagen we waartoe dit kon leiden. Tot een FBI-inval bijvoorbeeld bij iemand die, na een frustrerend bezoekje aan een Apple Store, The Fight Club citeerde op Facebook. En tot de aanhouding van een 12-jarige jongen die, nadat Osama bin Laden is opgepakt, op Facebook zijn vrees uitspreekt dat Obama nu wellicht slachtoffer zal worden van een zelfmoordaanslag. En tot de digitale steniging van een schrijver die via Google, om inspiratie op te doen, had gezocht hoe je het beste je vrouw kon vermoorden. En tot de aanhouding van een Britse jongen die, de dag voordat hij op het vliegtuig stapte, op Twitter schreef dat hij Los Angeles van de aarde zou vegen, waarmee hij bedoelde dat hij het flink op een zuipen wilde gaan zetten.

Hij had zijn bericht afgesloten met een kusje. Laat ik zijn voorbeeld eens volgen. x