Geen bal op tv | Luis Buñuel, Thierry Baudet en de terugkeer van het schandaal

COLUMN - In Mijn Laatste Snik vertelt regisseur Luis Buñuel over ‘het schandaal’ als belangrijkste wapen van het surrealisme. Niets was heilig voor het surrealisme, behalve het schandaal. Ik citeer even:

De surrealisten (…) streden tegen een maatschappij die ze verfoeiden, met als voornaamste wapen het schandaal. In de strijd tegen de sociale ongelijkheid, tegen het uitbuiten van de ene mens door de ander, tegen de afstompende greep van de godsdienst, het lompe en kolonialistische militarisme, leek het schandaal hun lange tijd de almachtige onthuller, in staat om de geheime en gehate drijfveren bloot te leggen van een systeem dat omver moest worden geworpen.

Buñuels debuutfilm Un Chien Andalou kon op een schandaal rekenen: het regende klachten bij het politiebureau. In de weken dat zijn tweede film (l’Âge d’Or) draaide, braken er zelfs rellen uit. ‘Terwijl de rechtse kranten tegen de film tekeergingen, voerden de ‘Camelots du roi’ en de Patriottische jeugd een aanval uit op de bioscoop, ze reten de schilderijen van de surrealistische expositie in de hal aan flarden, gooiden bommen naar het scherm, braken stoelen in stukken.’ Daarna werd de film verboden, en dat bleef het vijftig jaar.

Buñuel geeft nog een paar voorbeelden van wat kleinere schandalen. Zo was hij tijdens de kerstdagen in 1930 te gast bij een steenrijk echtpaar in Hollywood, samen met een dozijn andere Spanjaarden. Op een gegeven moment begint een van zijn landgenoten een gedicht te declameren dat Buñuel iets te nationalistisch in de oren klinkt. Hij zegt tegen twee bevriende acteurs dat ze moeten wachten totdat hij zijn neus snuit. Als hij dat doet staan ze op en gaan de kerstboom te lijf: ‘Ongelukkigerwijs is het heel moeilijk een kerstboom stuk te krijgen. Vergeefs schaafden we onze handen. Toen grepen we de cadeaus en gooiden ze op de grond om ze te vertrappen.’ Tot verbijstering van de aanwezige gasten.

In een ander schandaal spelen Salvador Dalí en zijn vrouw Gala de hoofdrol. Ze zijn uitgenodigd op een gemaskerd bal in New York. Niet lang daarvoor had Amerika net een nationaal trauma opgelopen: de baby van Charles Lindberg was ontvoerd en vermoord teruggevonden. Op het gemaskerd bal gaat Gala gekleed gaan in een met bloed besmeurd babypakje. Dalí legt aan iedereen uit dat Gala verkleed is als de Lindberg baby. De aanwezigen zijn geschokt. Omdat Dalí te graag verkeert in de kringen waarin hij verkeert, biedt hij zijn excuses aan. Als dit verhaal de surrealisten bereikt, wordt Dalí uit de groep gezet. Een schandaal verloochenen is een doodszonde.

Verderop in het boek klaagt Buñuel dat het schandaal is uitgewerkt. Hij ziet terrorisme als enige overgebleven mogelijkheid. Maar geen politiek terrorisme, dat verafschuwt hij. Het moet terrorisme zonder doel zijn. Van het soort waarover André Breton het had toen hij het leegschieten van een pistool op een menigte de meest simpele surrealistische daad noemde. In een aflevering van Kunst op Zondag heb ik eerder gehad over de relatie tussen kunst en terrorisme.

Los van de opmars van het al dan niet doelloze terrorisme, heb de indruk dat het schandaal terug van weggeweest is. Forum voor Democratie maakt er bijvoorbeeld dankbaar gebruik van in hun poging een antirevolutionaire revolutie te ontketenen. Het zijn geen grote schandalen, maar of Thierry Baudet en zijn kompanen nu naakt op de rand van een infinity zwembad liggen, boreale speeches houden, de vrouwtjes terug naar het aanrecht willen, declameren dat nee niet altijd nee betekent, een meldpunt voor linkse leerkrachten in het leven roepen, architecten de oorlog verklaren, journalisten intimideren, politieke tegenstanders ervan beschuldigen misstanden te haben gewusst of Holocaust-slachtoffers met makke lammetjes vergelijken: het levert keer op keer een golf aan verontwaardiging op. Meestal komt die verontwaardiging niet veel verder dan Twitter, maar toch. Het zou me niet verbazen als het ze om die verontwaardiging te doen is en dat de schandalen niet alleen het doel hebben om te provoceren en de aandacht af te leiden, maar ook ‘om de geheime en gehate drijfveren bloot te leggen van een systeem dat omver moet worden geworpen’. Anders dan de surrealisten, verloochenen de lavendelrevolutionairen hun eigen schandalen bij de vleet. Toch denk ik dat ik het Forum maar als een kunstbeweging ga zien. Anti-surrealisten die de verbeeldingsloosheid aan de macht willen.